Antlaşmalar ve Konferanslar...!

[*MeleK*]

Cevap: Antlaşmalar ve Konferanslar...!

Karlofça Antlaşması

1683�te Sadrazam Merzifonlu Kara Mustafa Paşa'nın Viyana�yı kuşatması ile başlayan ve 1699�a kadar önce üç

sonra dört devletle yapılan savaşlar sonunda Almanya

Lehistan (Polonya)

Venedik ve daha sonra Rusya ile imzalanan barış antlaşması (Bkz. Viyana Kuşatmaları)

Osmanlı ordusunun

Viyana önünden çekilmesi üzerine Avrupa devletlerinden Avusturya

Lehistan

Venedik ve Malta

kutsal bir ittifak kurarak

Osmanlıları Avrupa�dan atmak gayesiyle

her taraftan Osmanlı ülkesine saldırdılar. Bu ittifaka daha sonra Rusya da katıldı. On altı yıl süren bu harplerde Osmanlı orduları

dört cephede savaşmak mecburiyetinde kaldı. 1695�te tahta çıkan Sultan İkinci Mustafa Han

kaybedilen yerleri geri almak için Avusturya üzerine üç sefer düzenledi. İlk iki seferde önemli başarılar kazandı ise de

üçüncü seferinde Zenta�da Avusturya ordusunun âni hücumuna uğrayan Osmanlı Ordusu

ağır bir yenilgiye uğradı.

1697 Zenta Bozgunu'ndan sonra sadrazamlığa getirilen Amcazâde Hüseyin Paşa

tecrübeli ve iyi görüşlü bir vezir olduğundan

bu şartlar altında dört cephede savaşa devam edip

elden çıkan yerlerin geri alınmasının imkânsız olduğunu görmüş ve barış yapılmasının şart olduğunu anlamıştı. Esasında

İngiliz ve Felemenk elçileri de barış için gayret sarf ediyorlardı. Daha önce

gerek Osmanlı Devleti ve gerekse Avusturya

uzun savaşa son verilmesi için faaliyette bulunmuşlar

ancak sulh gerçekleşmemişti. Padişah Sultan İkinci Mustafa Han

elden çıkan yerlerin hiç olmazsa bir kısmı geri alınmadıkça

barışa yanaşmak istemiyordu. İngiliz ve Felemenk sefirleriyle görüşerek sulh akdine lüzum gören Sadrâzam Amcazâde Hüseyin Paşa

devletin on altı yıldan beri savaştığını

maddî manevî pek büyük kayıplara uğradığını

Anadolu ve Rumeli�de asayişsizliklerin ortaya çıktığını

şimdilik barış yapılarak düşman arasındaki ittifakın bozulmasını beklemenin

devlet için daha faydalı olacağını anlatınca

padişah da sulha taraftâr oldu.

Taraflar

anlaşmaya karar verdikten sonra

antlaşmanın Tuna Irmağı kıyısında

Belgrad�a yakın Karlofça kasabasında imzâlanması kararlaştırıldı.

Karlofça�daki görüşmeler ve tartışmalar dört ay devam ederek otuz altı celse sürdü. Sert ve çetin müzâkereler sonunda

sulh kararını imzâlamağa mezun olmayan Rusya hâriç olmak üzere

üç devletle yirmi beşer sene müddetle ayrı ayrı muâhede ve Rusya ile de üç esne üzerinde mütâreke imzâlandı. Barış görüşmelerine arabulucu olarak katılan İngiliz ve Hollanda hükümetleri

Osmanlı hükümetine konferanstan önce antlaşma esaslarını kabataslak ortaya koyan bir protokol imzalatmayı başardılar

bu sebeple Osmanlı birinci murahhası Râmî Mehmed Efendi'nin başarılı diplomatik faaliyetlerine rağmen

Karlofça Antlaşması

Osmanlı Devleti için ağır bir mağlubiyet oldu.

26 Ocak 1699�da Avusturya ile imzalanan yirmi maddelik antlaşmaya göre; Bonat (Temeşvar) eyaleti bütün sancakları ile Osmanlılarda kalıyor

Erdel de dahil olmak üzere Macaristan�ın diğer yerleri

Avusturya�ya terk ediliyordu. Hırvatistan taraflarında her iki devlet ellerindeki yerleri muhafaza ediyorlardı. Bu tarafta Sava Nehri hudut kabul edildi. Tire ve Moroş nehirleri

balık avı vesâire ihtiyaçlar ve nehir gemileriyle yapılacak nakliyat için her iki tarafça serbest bırakıldı. Bu antlaşma ile Erdel (Transilvanya)

Osmanlı nüfuzundan çıkarak Avusturya�nın bir eyaleti oldu.

Lehistan�la imzâlanan on bir maddelik antlaşmaya göre; Osmanlı Devleti

Bucaş Muahedesi ile Lehlilerden aldığı Podolya eyaleti ve Kamaniçe ile Ukrayna�yı geri veriyordu. Bundan başka

Osmanlı hükümeti

Kırım Hanlığı'nın Lehistan�a taarruzunu önlemeği taahhüt ettiği gibi

aynı zamanda Lehlilerin

Kırım hanlarına her sene vermekte oldukları vergi de kaldırılıyordu.

Venedik Cumhuriyeti ile de on altı maddelik bir antlaşma yapıldı. Bu antlaşmaya göre: Kuzey Mora�da yarımadanın kapısı olan Korent şehri müstesna olmak üzere Mora Yarımadasıyla Ayamavra Adası ve yanındaki Küçük Ada

Dalmaçya�da Knin

Sin

Gabelas Zadvarya

Vorgaraç

Velika

Çeklot kaleleriyle

daha güneyde Nove ve Rısen (Resne) kaleleri gibi

muharebe esnasında Venedikliler tarafından alınmış olan yerler

ayrıca onlarda kalıyordu. Venedikliler de İnebahtı Körfezinin kuzeyinde elde ettikleri bütün şehir ve kasabaları geri veriyorlardı. İnebahtı liman ve kalesi de bu suretle Osmanlılara iâde ediliyordu.

Azak Kalesini alarak Karadeniz�e çıkmak isteyen Rus Çarı Deli Petro�nun bu emeline

Kerç Boğazının Osmanlılar elinde olması ve bu sırada Osmanlılarla Avusturyalılar arasında sulhun yapılması mani olmuştu. Bu sebeple Çar

Karlofça�ya murahhas (temsilci) göndermiş

ancak murahhas sulha yanaşmayarak

üç sene üzerine bir mütareke yapıp memleketine dönmüştü. Ancak

Çar yalnız başına niyetini gerçekleştiremeyeceğini anladığından

ertesi yıl İstanbul�a bir murahhas gönderdi. Reisülküttab Râmi Mehmed Efendi ile Rus Murahhası Ukrayçov arasında yapılan görüşmelerden sonra (on dört maddelik) antlaşma imzâlandı.

14 temmuz 1700�de Rusya ile imzâlanan yine yirmi beş yıl süreli İstanbul Muahedesine göre; Azak Kalesi ve etrafında ona tabi kale ve hisarlar ile

Koban taraflarından önemli bir bölge Ruslara bırakıldı. Özi Suyu üzerindeki Doğan (Togay)

Gâzi Kerman

Şahin Kerman

Nusret Kerman hisarları yıkılmak üzere

o havali Osmanlılara iâde olundu. Ayrıca Rusların daimî suretle İstanbul�da kapı kethüdası ismiyle küçük elçi bulundurmaları ve bunun diğer devletlerin daimî elçileriyle aynı hakka sahip olması kabul edildi.

Karlofça Antlaşması

Osmanlılar aleyhine yapılmış en ağır antlaşmadır. Bu antlaşmayla

Osmanlı Devletinin Orta Avrupa�ya doğru gelişme hareketi kesinlikle durdurulmuş ve Osmanlı Devleti

savunma durumuna düşürülmüştür.

1683 Viyana Bozgunu ile başlayan on altı yıllık harp neticesinde

devletin asırlardan beri elde ettiği yerler elden çıkmış

Macaristan

Erdel

Podolya

Ukrayna

Mora gibi geniş bölgeler

Bosna ve havalisinden mühim yerler düşman eline geçmiştir.

Karlofça Muahedesiyle neticelenen ve dört cephede ve bilhassa Avusturya ve Venedik cephelerinde en kıymetli toprakların terkini gerektiren bu savaşlar

Osmanlı ordusunun bundan böyle yeniden tertip edilerek yeni usullere göre harp etmesini icap ettiriyordu. Karlofça Muahedesi

Osmanlıların askerî kudretinin mühim surette zaafa uğradığını meydana çıkarmış ve asırlarca süren

düşman üzerindeki Türk kudret ve satvetini silmiştir.

Osmanlı Devleti

bu antlaşmanın şartlarını bozmak için çok gayret gösterdi. 1711�de Rusya�yı

1715�te Venedik�i yenerek

Karlofça Antlaşması ile bu devletlere verdiği toprakları geri aldı. Yalnız

bütün çabalarına rağmen Avusturya�ya verdiklerini geri alamadı. Büyüyen Rus tehlikesine karşı Lehistan�ı destekleme siyaseti güttüğünden

Karlofça ile Lehistan�a bıraktığı yerleri geri almaya teşebbüs etmedi.

 

[*MeleK*]

Cevap: Antlaşmalar ve Konferanslar...!

Kasr-ı Şirin (Kasrışirin) Antlaşması

Türkiye-İran hududunu tespit eden Osmanlı-Safevî Antlaşması. Osmanlı Sultanı Dördüncü Murad Hanın 24 Aralık 1638�de Safevîler�den Bağdat�ı geri almasıyla İran sulh istedi. Osmanlı Devleti'ni Veziriâzam ve Serdâr-ı Ekrem Kemankeş Kara Mustafa Paşa Safevîleri de Sarı Han başkanlığındaki İran heyeti temsil ediyordu. 14 Mayıs'ta başlayan müzakereler neticesinde 17 Mayıs 1639�da antlaşmaya varıldı. Osmanlı Sultanı ve İran Şahı tarafından tasdik edilen Kasr-ı Şirin Antlaşmasına göre:

1) Bağdat Basra Kerkük ve Doğu Anadolu Osmanlı Devletinde kalacaktı.

2) Revan Safevî Devletinin olacaktı.

3) Kotor Mokur ve Kars taraflarındaki kaleler iki tarafça da yıkılacaktı.

4) Safevîler İran�da Eshâb-ı kirama İslâm âlimlerine ve eserlerine sövülmesini yasaklayacaklardı.

Kasr-ı Şirin Antlaşmasının maddeleri hemen hemen bugünkü Türkiye ile İran devletlerinin hududunu tespit mahiyetinde olduğundan önemlidir. Kerkük Basra Bağdat ve Revan dışındaki Türkiye-İran hududu bu antlaşmaya göre bugüne kadar aynen kalmıştır. Kasr-ı Şirin Antlaşması tasdik edildikten sonra iki taraf da hediyeleşip karşılıklı heyetler gelip gitmiştir.

 

[*MeleK*]

Cevap: Antlaşmalar ve Konferanslar...!

Küçük Kaynarca Antlaşması

Osmanlı Devleti ile Rusya arasında

1768-1774 yılları arasında vuku bulan harbe son veren ve Osmanlı Devletinde önemli toprak kayıplarına yol açan antlaşma. Güney Dobruca�daki Küçük Kaynarca kasabasında imzalandığından bu adı almıştır.

Osmanlı ordusunun

1773�te Ruslara karşı kazandığı Ruscuk

Silistre ve Varna zaferlerinin intikamını isteyen Çariçe İkinci Katerina

Tuna ordusunu takviye etmişti. Başkumandan Mareşal Romanzoff

Osmanlı ordusunu

merkezinde muhasara için Şumnu�ya doğru hareket etti. Bu sırada rahatsız olan Vezîr-i âzam ve Serdâr-ı ekrem Muhsinzâde Mehmed Paşa

düşmanı karşılamak üzere Yeniçeri Ağası Yeğen Mehmed Paşa kumandasında bir kuvvet sevk ettiyse de

bu kuvvetler Kozluca�da mağlup oldu. Romanzoff�un

bu başarıdan sonra Şumnu önlerine gelip Varna yolunu kesmek suretiyle

Osmanlı ordusunu iâşe ve mühimmattan mahrum etmesi

askerin dağılmasına yol açtı ve orduda on iki bin kişi kaldı. Yanındaki az sayıdaki kuvvetle mukavemet etmenin bir fayda sağlamayacağını anlayan Serdâr-ı ekrem

mütareke istemek zorunda kaldı. Sadrazam kethüdâsı Resmi Ahmed Efendi

nişancı rütbesi ile birinci

Reîsül-küttab İbrâhim Münib Efendi de ikinci murahhas tayin olunarak

12 Temmuz 1774�te Şumnu�dan hareketle Balya Boğazına yakın Küçük Kaynarca kasabasına geldiler. Ruslar tarafının murahhası

General Repnin idi. Mareşal Romanzoff

mütareke kabul etmeyerek birinci sulh müzâkeresinde esasları iki tarafça kabul edilmiş olan esaslara göre derhal sulh akdini istediğinden

mecburen teklif kabul olunup

iki günde ve iki celsede antlaşma imzalandı.

Rus başkumandanı

sulh görüşmesi yapabilmek için başlangıçta Kılburun

Kerç ve Yenikalenin Ruslara terkini şart koydu. Osmanlı murahhasları

bütün fırsatların elden çıkması ve kendilerine zaman verilmemesi üzerine

Rus isteklerini çaresiz kabul ettiler. 17 Temmuz 1774 tarihinde imzalanan ve henüz tahta yeni çıkan Birinci

Abdülhamid Han tarafından tasdik edilen

yirmi sekiz maddelik bu antlaşmaya göre:
1. Kırım Hanlığı'yla Kuban ve Bucak Tatarları siyâsî bakımdan müstakil olup

ancak dînî işlerinde Hilâfet makamına tâbi olacaklardır.

2. Kılburun

Kerç

Yenikale ve Azak Kalesiyle Dinyeper (Özi) ve Buğ (Aksu) nehirleri arasındaki arazi

Rusya�ya terk edilmiş ve Aksu hudut kabul edilmiştir.

3. Ruslar tarafından işgal edilen Besarabya

Eflak

Boğdan ve Gürcistan ülkeleriyle Akdeniz adaları Osmanlılara iade olunacaktır.

4. Rus ordusu

Bulgaristan�da Tuna�nın sağ sahilinden

bir ay içinde sol sahiline çekilecektir.

5. Bâbıâlî

İmparatorlukta Hıristiyan diniyle kiliselerini

daimî surette himaye edecektir.

6. Rus sefirlerinin

Eflâk ve Boğdan vaziyetleri hakkındaki müracaatları dikkate alınacaktır. (Bu madde mucibince memleketin işlerinde Rus müdahalesine devamlı açık kapı bırakılmış oluyordu.)

7. Rus ticaret gemileri

Karadeniz�le Akdeniz�de hareket serbestisine sahip olacak ve istedikleri zaman boğazlardan geçebilecekler ve Osmanlı limanlarında kalabileceklerdi. Ayrıca Ruslar

Osmanlı şehir ve kasabalarında münasip görecekleri yerlerde konsolosluklar ihdas edebileceklerdi.

8. İngilizlerle Fransızlara verilen kapitülasyonlar

Rusya�ya da aynen tanınacaktır.

9. Osmanlı Devleti

savaş tazminatı olarak

üç senede ve üç taksitte

Rusya�ya on beş bin kese akça verecektir.

Osmanlı Devleti

arazi itibariyle fazla kayba uğramamakla beraber

Rusların Eflak ve Boğdan�a karışmaları

istedikleri yerlerde konsolosluk açabilmeleri ve Ortodoksların hâmisi sıfatını takınmaları gibi maddeler sebebiyle

zayıf anlarında

devamlı olarak bu devletin saldırılarına mâruz kalmıştır.

 

[*MeleK*]

Cevap: Antlaşmalar ve Konferanslar...!

Londra Konferansları ve Antlaşmaları

Osmanlı Devletinin son yüz senelik döneminde Londra�da değişik tarihlerde yapılan konferans ve antlaşmalar. Osmanlı Devleti

bunlardan bir kısmına katılmadığı halde

dolaylı olarak kendisini ilgilendirmiştir. İngiltere

uzun vadeli siyasî faaliyetleri neticesinde

dünyanın çeşitli bölgelerinde pek çok sömürgeler kurmuştur. Böylece 19. asrın başlarından itibaren dünya siyasetinde önemli derecede söz sahibi olmaya başladı. Bu bakımdan

19 ile 20. yüzyıllarda yapılan birçok konferans ve antlaşmalar Londra�da yapıldı.

Londra Antlaşması (6 Temmuz 1827): Mora�daki Yunan ayaklanmasını desteklemek

Yunanistan�da bağımsız bir idare kurulmasını sağlamak gayesiyle İngiltere

Fransa ve Rusya arasında imzalanan antlaşma. 1827�de batılı devletlerin tahriki ile

Yunanlılar

Mora�da büyük bir isyan başlattılar. Osmanlı Devleti

isyanı bastırmak için Mısır Valisi Kavalalı Mehmed Ali Paşa'dan yardım istedi. Yardım gerçekleşip isyan tamamen bastırılmak üzere idi. Bu durum

Mehmed Ali Paşanın Akdeniz�de güçlenmesi ile neticelenecekti. İngiltere

kendi aleyhine böyle bir durumun gelişmesini engellemek için derhal harekete geçti. �Mısır kuvvetleri zulmediyor

buna son vereceğiz� diyerek

Petersburg�da Çar hükümeti ile 1826�da bir görüşme yaptı. Bu görüşme sonunda bir protokol imzalandı. Bu protokol

Yunanistan�ın Osmanlı�dan koparılması ve bağımsız bir Yunan Devleti kurulması için ilk adımdı. Aldıkları karara göre

Yunanistan

Osmanlı Devletine sadece vergi ile bağlı yeni bir devlet olacaktı. Türkler ise Yunanistan�dan tamamen çıkartılacaktı. İngiltere ve Rusya

bu protokolü Avusturya

Fransa ve Prusya�ya bildirdi. Avusturya ve Prusya karşı çıktılar ise de

Fransa kabul etti. Bundan sonra Londra�da İngiltere

Rusya ve Fransa arasında görüşmeler başladı. Varılan antlaşma neticesinde (6 Temmuz 1827) Osmanlı Devleti

Petersburg protokolünü benimseyip

müstakil bir Yunan Devletinin kurulmasını kabul ederse

Mora�da isyan çıkaran asiler ile Osmanlı Devleti arasında bir anlaşma yapılacak

kabul etmediği takdirde

protokolü imzalayan müttefik devletler

isyancılara yardım edecekler ve isteklerini kabul ettirmek için Osmanlı Devletine baskı yapacaklardı. Bu isteklerini bir nota ile Osmanlı Devletine bildirdiler. Bu hareket

Osmanlı Devletinin iç işlerine bir müdahale olduğundan reddedildi ise de

iş

Osmanlı-Mısır donanmasının yakıldığı Navarin Baskını (20 Ekim 1827) ile neticelendi. Fransızlar

Mora�yı işgal ettiler. Bir taraftan da Osmanlı-Rus Harbi çıktı ve Osmanlı Devletinin aleyhine neticelendi.

Londra Antlaşması (3 Şubat 1830): Yeni kurulan Yunan Devletinin sınırlarını tespit etmek üzere İngiltere

Rusya ve Fransa arasında varılan antlaşma. Osmanlı donanmasının Navarin�de yakılması

ordularının 1828-29 Rus Savaşında mağlubiyete uğraması ve nihayet Mehmed Ali Paşa İsyanı ile karşı karşıya kalması neticesinde

Yunanistan�a bağımsızlık yolu açılmış oldu. Yunanistan�ın tam bağımsız bir duruma gelmesi

bilhassa İngiltere için büyük çıkar sağlayacaktı. Bu sebeple İngiltere

Avrupa devletlerine

Yunanistan�ın bağımsızlığı teklifini yaptı. Bunun üzerine

3 Şubat 1830�da Londra�da toplanan delegeler

yaptıkları antlaşmalar neticesinde Yunanistan�a tam bağımsızlık tanıdılar. Bu durumu Osmanlı Devletine de bildirdiler. Osmanlı Devleti

o zamanki şartlarda bunu kabul etmek durumunda kaldı.

Londra Antlaşması (15 Temmuz 1840): Mısır meselesine bir çözüm getirmek üzere İngiltere

Rusya

Avusturya ve Prusya devletleri arasında

Londra�da yapılan antlaşma. Bu antlaşma

o sırada Osmanlı Devletine baş kaldıran Mısır Valisi Mehmed Ali Paşayı

barışa zorlamak maksadı ile yapılmıştı ve daha çok bu devletlerin çıkarlarını ilgilendiriyordu. Antlaşmaya göre Mısır

babadan oğula geçmek üzere

Güney Suriye ve Akka da kayd-ı hayat şartıyla Mehmed Ali Paşaya bırakılıyor ve işgal ettiği diğer yerlerden çıkması isteniyordu. Şâyet on gün içerisinde antlaşma şartlarını yerine getirmezse

Mısır zorla elinden alınacaktı. Mehmed Ali Paşa

Fransa�nın desteğine güvenerek bu teklifi reddetti. Hattâ İstanbul üzerine hücum edeceğini bildirdi. Bunun üzerine Osmanlı ve müttefikleri harekete geçti.

Mehmed Ali Paşa

savunmada kalmayı tercih etti. Oğlu İbrâhim Paşa

Suriye sınırı ile Suriye kıyılarını savunmak için ordusunu dağınık tutmak zorunda kaldı. Bu arada Lübnan halkı

Mehmed Ali Paşaya karşı ayaklandı. 11 Ağustos 1840�ta İzzet Mehmed Paşa komutasındaki Osmanlı

İngiliz ve Avusturya Harp gemilerinden meydana gelen filo

Beyrut önlerinde Mısır gemilerini yakıp Beyrut�u topa tuttu. Bir ay sonra Beyrut

Sayda ve Sur şehirleri

müttefiklere teslim oldu. Kasım�da da Akka kurtarıldı. Mısır ordusu için önemli bir üs olan Akka alınınca

Mısır ordusu Suriye�yi tamamen boşaltmak zorunda kaldı. Mehmed Ali Paşa

Fransa�ya güvenmenin boş olduğunu anladı. Direnmekten vazgeçti. 25 Kasım 1840�ta Amiral Nopier komutasında bir İngiliz donanması

İskenderiye önlerine geldi. Mehmed Ali Paşaya

antlaşma teklif etti. Suriye�yi istemekten vazgeçmesi ve Osmanlı donanmasını geri vermesi hâlinde

babadan evlâda geçmek şartıyla

Mısır kendisine bırakılacaktı. Bu teklif kabul edilmediği takdirde

İskenderiye bombardıman edilecekti. Mehmed Ali Paşa

Suriye�yi zaten kaybetmişti. Ordusunun komutanı

oğlu İbrahim Paşadan hiç haber alamıyordu. Fransa�nın yardımından da ümidi kesilmişti. Bu sebeplerle İngiliz amiralinin tekliflerini kabul ederek

antlaşma yaptı.

Osmanlı Devleti

bu antlaşmadan memnun olmadı. Harbe devam edip Mehmed Ali Paşanın yerine başka bir valinin tayinini istiyordu. İngiltere�nin ısrarı üzerine kabul etti. Neticede

yedi seneden beri süren Osmanlı-Mısır anlaşmazlığı tamamen halledildi. Mehmed Ali Paşa

Suriye�yi kaybetti. Fakat

Mısır�ı da evlâtlarına intikal etmek üzere kazandı (Bkz. Hidivllik).

Londra Konferansı (17 Ocak 1871): Osmanlı Devleti

Rusya

İngiltere

Almanya

İtalya

Avusturya

Fransa arasında imzalanan ve Karadeniz�in tarafsızlığına son veren konferans. Osmanlı Devleti

bu konferansta

Londra�daki elçisi Musurus Paşa tarafından temsil edildi. Uzun süren tartışmalardan sonra

delegeler görüş birliğine vardılar ve 30 Mart 1856�da yapılan Paris Antlaşması'nın sınırlayıcı hükümlerini değiştirdiler. Buna göre Osmanlı Devleti

Çanakkale ve İstanbul boğazlarını barış zamanında dost ve müttefik devletlerin harp gemilerine açmak hususunda serbest bırakıldı.

Karadeniz

eskiden olduğu gibi

bütün devletlerin ticaret gemilerine açık hâle getirildi.

İlave edilen bir madde ile

Londra Konferansına katılan devletler

30 Mart 1856 senesinde yapılan Paris Antlaşmasının bu yeni antlaşma ile kaldırılmamış olan hükümlerini ve ilave edilen maddelerini tasdik ve teyid ettiler.

Bu antlaşma neticesinde

Rusya

1856�daki Paris Antlaşması ile Karadeniz�deki hükümranlık haklarını sınırlayan hükümlerden kurtuldu. Rusya

bu başarısını

Kırım Harbi'nin bir intikamı gibi değerlendirdi. Çünkü Kırım Harbinin neticesinde kabul etmek zorunda kaldığı şartları

diplomatik ve politik yollarla kaldırmış oldu. Osmanlı Devleti ise

Rusya�nın antlaşmadaki isteklerini

Boğazlar için de yapacağı endişesinden kurtulduğu için memnundu. Çünkü 1856 Paris Antlaşmasına göre Osmanlı Devleti

Boğazları

dost ve müttefik devletlerin harp gemilerine barış zamanında açabilecekti. Bu husus

Rusya�nın müdahalesi dışında kaldı.

Londra Konferansı ve Antlaşması (1912-1913): Balkanlarda ortaya çıkan bunalımı halletmek ve mevcut barışı korumak için

17 Aralık 1912�de Londra�da

devletler arası

büyükelçiler konferansı yapıldı. Bu konferansta iki mesele üzerinde duruldu. Biri Osmanlı Devleti ile Balkan devletleri arasındaki sınırı ve barış esaslarını tespit etmek

ikincisi ise Osmanlı Devletinden alınan toprakların Balkan devletleri arasında paylaşılmasından doğan ve bu sebeple büyük devletleri karşı karşıya getiren anlaşmazlığı halletmekti.

Konferansta yapılan görüşmeler sırasında Yunanistan

Ege adalarından; Karadağ İşkodra�dan; Bulgaristan da Edirne�den çekilmek istemiyordu. Osmanlı Devleti ise

Edirne�yi bırakmamakta kararlı idi. Rusya ile Avusturya arasındaki gerginlik de giderilemiyordu. Ayrıca Rusya

Kafkasya�ya asker yığmaya ve Anadolu�yu tehdit etmeye başladı. Almanya

buna mâni oldu. Bu hâdiseler sebebiyle konferans uzun sürdü ve neticesiz kaldı. Bunun üzerine Balkan Savaşı'nın yeniden başlamaması için

büyük devletler

17 Ocak 1913�te Osmanlı Devletine ortak bir nota verdi. Bu notada

Edirne�nin Balkan devletlerine terkini ve Ege adaları hakkında verilecek kararın kendilerine bırakılmasını istediler. Aksi takdirde çıkacak savaşta

Osmanlı Devletinin güç duruma düşeceğini bildirdiler. Büyük devletler

böylece

Balkan Savaşı başlamadan hemen önce

bu savaş sonrasında Edirne ve Ege adaları bölgesinde durumun değişmeyeceği garantisini bir tarafa bırakarak

Balkan devletlerini desteklediklerini ve sınır değişikliğini kabul ettiklerini açıklamış oldular.

Bu sırada Osmanlı Devletinde yeni hâdiseler vuku buldu. Yenilgi ve gelişen siyasî hâdiseler

Kâmil Paşa hükümetini yıpratmıştı. Bu durumdan istifade eden İttihat ve Terakki Fırkası

23 Ocak 1913�te Bâbıâlî�ye baskın yaparak iktidarı ele geçirdi. Mahmud Şevket Paşa'nın başkanlığı altında yeni bir hükümet kuruldu. Hükümet

büyük devletlerin verdiği notayı reddetti. Bunun üzerine 3 Şubat 1913�te

Osmanlı Devleti ile Balkan devletleri arasında savaş başladı. Fakat İttihat ve Teraki hükümeti

bu savaşta başarı sağlayamadığı gibi

düşmana karşı kendi savunmasını yapan İşkodra

Karadağlıların eline geçti. Yanya

Yunanistan; Edirne de Bulgaristan tarafından işgal edildi.

Osmanlı Devleti

bu durum karşısında

büyük devletlerle yeniden barış görüşmelerine başlanmasını istedi. Bu istek üzerine

30 Mayıs 1913�de Londra Barış Antlaşması imzalandı.

Bu antlaşma neticesinde Osmanlı Devleti

Midye-Enez hattının batısında kalan bütün topraklarını Balkan devletlerine bırakmak durumunda kaldı. Bu topraklar

Balkan devletleri arasında paylaşıldı. Ege adaları hakkındaki karar

büyük devletlere bırakıldı. Bulgaristan ise

Ege adalarına açılmakla büyük devlet hâline geliyordu. Yunanistan da

Selânik şehrini alarak sınırlarını genişletti. Ege Denizine yerleşmek için

önemli derecede imkânlar kazandı. Diğer taraftan Sırbistan da genişlemeye başladı.

30 Mayıs 1913�te yapılan Londra Antlaşmasının bütün bu neticeleri

Balkan devletlerini memnun etmedi. Bölgede yeni hâdiselere sebep oldu. (Bkz. Balkan Savaşları)

 

[*MeleK*]

Cevap: Antlaşmalar ve Konferanslar...!

Lozan Antlaşması

Yeni Türkiye Cumhuriyeti’nin

milletlerarası planda resmen tanındığı antlaşma.
24 Temmuz 1923 tarihinde İsviçre’nin Lausanne (Lozan) şehrinde

Türkiye Büyük Millet Meclisi temsilcileriyle İngiltere

Fransa

İtalya

Japonya

Yunanistan

Romanya

Bulgaristan

Portekiz

Belçika

Rusya

Yugoslavya temsilcileri tarafından

Lozan Üniversitesi salonunda imzalandı.

Osmanlı Devleti'ni yıkıp

topraklarının paylaşılması için çıkartılan Birinci Dünya Savaşı (1914-1918) sonunda başlatılan Türk İstiklâl Harbinden sonra

işgalci devletler ile 11 Ekim 1922 tarihinde Mudanya Mütarekesi (ateşkesi) imzalanmıştı. İşgalci devletler ile kesin bir antlaşma yapılması için

Türkiye

4 Ekim 1922 tarihindeki notasıyla

görüşmelerin İzmir’de başlatılmasını istedi. İşgalci devletler

İzmir’de Yunan mezalim ve tahribatını görmezlikten gelmek için

İsviçre’nin Lausanne şehrini tercih etti. Konferansın 13 Kasım 1922’de başlayacağını ilan edip

Türkiye’de iki hükümet olduğu telakkisiyle

görüşmelere katılması için Ankara’daki Türkiye Büyük Millet Meclisi ve İstanbul’daki Osmanlı Sultanı Altıncı Mehmed Hana (Sultan Vahideddin Han) müracaat ettiler. TBMM

bu duruma son vermek için

1 Kasım 1922 günü çıkarılan iki maddelik bir kanunla

Saltanat ve Osmanlı Hükümetinin

16 Mart 1920’de İstanbul’un İtilâf devletlerince resmen işgalinden itibaren kaldırıldığını kabul ve ilan etti. 600 yıldan fazla hükümran olan Osmanlı Hânedânına son verilerek

Lozan Konferansına TBMM hükümeti

tek başına katıldı.

13 Kasım 1922’de başlayacağı ilan edilen konferans

20 Kasım'da başlatıldı. Lozan Konferansında TBMM’ni

Hâriciye Vekili (Dışişleri Bakanı) ve Edirne Mebusu İsmet Paşa (İnönü) başmurahhaslığında

Sıhhiye Vekili (Sağlık Bakanı) ve Sinop Mebusu Dr. Rıza Nur

Trabzon Mebusu Hasan Bey (Saka) murahhaslar

yirmi dört müşavir

sekiz kâtip

bir mütercim

gazeteciler ve askerlerden meydana gelen heyetle temsil etti. İngiltere heyetini İstanbul fevkalâde komiseri Sir Horas Rumbolt ve Musul Petrol İşletmesi Şirketinin idare heyeti başkanı Lord Curzon; Fransa adına Şark Fevkalade Komiseri General Pelle; İtalya’yı İstanbul Fevkalade Komiseri Marki Camille Garoni ve Sezar Montanya; Japonya’yı Roma Büyükelçisi Baron Hayaşi

Baron Uçiyai; Yunanistan’ı Elefteryos K. Venizelos ve Demeter Kaklamanos; Romanya’yı Konstantin Dimondy

Konstantin Konseska; Sırp-Hırvat-Sloven Krallığını Dr. Milotin Yuvanoviç; Bulgaristan’ı Bogdan Morfot

Dimitri Stanciof

M.Stambulhu

M.Kinstantoderof; Rusya adına M.Çiçerin

M.Rekefski ve M. Medivani; Portekiz’i M. M. Pereyre; Belçika’yı M. Beletzer ve Amerikan müşahitlerinden M. Caylnd

M. Gru ve Amiral Bristol temsil edip

katıldılar. Konferansa

ev sahibi olarak

İsviçre Cumhurbaşkanı Hab

başkanlık yaptı. 21 Kasım 1922’de

konferansta görüşülecek meseleler için komisyonlar kuruldu. Askerî ve Arazi Komisyonu Başkanlığına Lord Curzon; Azınlıklar ve Yabancılar Komisyonu Başkanlığına Marki Garroni; Malî ve İktisadî Komisyon Başkanlığına Fransa temsilcisi M. Barriere seçildiler.

TBMM’nin Lozan Konferansındaki programı

28 Ocak 1920 günü

son Osmanlı Mebuslar Meclisi'nin kabul ettiği Misak-ı Millî (Millî And) hükümleriydi. Bu hükümler şunları ihtiva ediyordu: 1) Musul

Kerkük ve Süleymaniye ile

2) Batı Trakya’nın Anavatan’a katılması; 3) Kapitülasyonların kaldırılması; 4) Azınlıklara üstün haklar verilmemesi; 5) Boğazlar ile İstanbul’un emniyetinin sağlanıp

bütünüyle hakimiyetimizde kalması.

Görüşmeler

ilk hafta dostça geçti. İkinci hafta

devlet borçları

kapitülasyon

Musul vilayeti ve İstanbul’un boşaltılması meselelerinde

anlaşmazlık çıktı. TBMM heyetine

İngiltere Murahhası Lord Curzon ve Yunanistan Murahhası Elefteriyos Venizelos

çok zorluk çıkardılar. 4 Şubat 1923 tarihinde görüşmeler kesilerek

heyetler geri döndüler.

20 Kasım 1922 - 4 Şubat 1923 tarihleri arasında devam eden Birinci Lozan Konferansında

30 Ocak 1923’te Türkiye ile Yunanistan arasında “Esirlerin Değiştirilmesi” hakkında mukavele imzalandı.

Birinci Lozan Konferansında; 1) Edirne’nin İstasyon Mahallesi Karaağaç

Yunanlılara bırakıldı. 2) Karadeniz’den Akdeniz’e kadar Türkiye ile Bulgaristan ve Yunan hudutları

askersiz hâle konuldu. 3) Türkiye-Irak hududunun tespiti

Milletler Cemiyeti kararına bırakıldı. 4) Türkiye’ye verilen İmroz (Gökçeada) ve Bozcaada ile

Yunanistan’da kalan Limni

Midilli

Nikarkarya

Sakız

Sisam adalarının askersizleşmesi kararı verildi. 5) Rodos ve Oniki Ada’nın İtalya’ya bırakılması kabul edildi. 6) İstanbul ve Çanakkale boğazlarının iki yakasından on beşer kilometre derinliğindeki bölgelerin askersiz olması; Trakya’daki 8000 kişilik Türk jandarma sayısının 5000’e indirilmesi kararlaştırıldı. 7) İstanbul’da 12.000 asker bulunduracak olan Türkiye’nin; Boğazlar Komisyonuna başkanlık etmesi ve boğazlardan geçişin serbest bırakılması kararlaştırıldı. 8) Kapitülasyonların kaldırılmasına karar verildi. 9) Azınlıklara verilen hakları

Türkiye’nin

Milletler Cemiyeti kefaletinde tanıması kararlaştırıldı. 10) Borçlar meselesinde Türkiye’nin

hissesine düşen onbeş milyon altın lirayı

otuz yedi yıl içinde ödemesine karar verildi. 11) Yunanistan’dan hiçbir harp tazminatı istenmemesi

karara bağlandı.

4 Şubat 1923’te kesilen görüşmeler

İngiltere ve Fransa’daki asker ailelerinin tesiriyle meydana gelen umumî efkârın (kamuoyunun) arzusu üzerine

TBMM murahhasları Lozan’a davet edilerek

yeniden başlatıldı. 23 Nisan 1923’te başlayan ve 23 Temmuz’a kadar üç ay süren İkinci Lozan Konferansında; TBMM murahhasları aynı kalmasına rağmen müşavir heyetinde değişmeler oldu. İngiltere ve İtalya başmurahhasları değişip

ABD de

bir murahhas gönderdi.

 

[*MeleK*]

Cevap: Antlaşmalar ve Konferanslar...!

İkinci Lozan Konferansı;
1) Arazî ve siyasî

2) Malî ve yabancıların oturma hakları

3) İktisadî işlere ait olmak üzere

üç komisyon biçiminde çalışarak

maddelerin görüşülmesini sıraya koydu. Uzun müzakereler ve arada yine görüşmelerin kesilmesine yol açan

çetin münakaşalar oldu. İngiltere’nin ısrarıyla

yine bir “Ermenistan kurulması” hususu öne sürülerek; Doğu Anadolu’da veya Suriye hududunda (Adana ile Maraş ve Gaziantep’te) dünyanın çeşitli yerlerine dağılıp yurtsuz kalan Ermeniler için “Yurt” verilmesinde

Fransızlar da talepte bulundu. Türk karasularına yakın ufak ve kayalık Meis Adasının Türkiye’ye ait olduğu ısrar edilmişse de

İtalyanlar

burayı işgallerinde tutmakta diretmişlerdir. Bir de Tuna Irmağı yatağındaki

5000 Türk-İslâm nüfuslu Adakale

Romanya’nın ısrarı üzerine onlara bırakıldı. TBMM'nin

ısrar edip

murahhaslara talimat verdiği Yunanistan’dan tamirat adı ile harp tazminatı alınması isteği de

şiddetle reddedilerek

“Yoksul Yunanlılar”ın bunu veremeyeceğine karar alınmış

ancak Karaağaç İstasyonu Türkiye’ye geri verilmiştir.

Lozan Antlaşması

Lozan Üniversitesi salonunda

24 Temmuz 1923’te imzalandı. Türkiye

İngiltere

Fransa

İtalya

Japonya

Yunanistan

Romanya

Bulgaristan

Portekiz

Belçika devletleri ve Boğazlara ait mukavelenâme bölümünü Sovyet Rusya murahhası

İstanbul’da imza etmiş

bütün müzakerelere katıldığı hâlde Yugoslavya heyeti

borçlar meselesinde

ülkelerine düşen hisseye itiraz ettiğinden anlaşmayı imzalamamıştır. Lozan Antlaşmasının TBMM’de görüşülüp

kabul edilmesi için partisiz Birinci dönem Mebuslar Meclisi yerine

ikinci dönemde Halk Fırkasının adayları seçilerek

11 Ağustos'ta tek parti mensubu mebuslar Ankara’da toplanarak

21 Ağustos’ta antlaşmanın kabulü için çıkarılacak kanun taslağının görüşmeleri başladı. Lozan Antlaşmasının tasdiki için çıkarılacak kanun görüşülürken

mevcut 227 mebustan 213’ü kabul ve 14 mebus red oyu vermiştir. İtirazlarına sebep de

Mersin mebusu

Türklerin Yüreğir boyu hânedânına mensup Niyazi Ramazanoğlu’nun

İskenderun ile Antakya’yı

Halep ile Rakka’nın dışarıda bırakılarak

yüz binlerce Türkmen’in Fransa boyunduruğunda bulundurulmasını tenkit etmesi idi. Bursa mebuslarından Necati Bey de

Boğazlar ve Batı Trakya meselelerinden şikâyetle itirazlarda bulundu. Eski Maarif vekillerinden Vasıf Çınar

Tekirdağ mebusu Faik Öztrak

Şükrü Kaya

Yahya Kemal

Hamdullah Suphi Beyler ve red oyu veren on dört milletvekili; İstanbul’da Rum Patrikhanesi'nin imtiyazlı durumunu

gayrimüslimlere vatandaşlığın da üstünde olan dokunulmaz haklar tanınmasını

Yunanistan’dan hiç tazminat alınmayıp

Türkiye’ye ait Edirne-Karaağaç İstasyon Mahallesiyle yetinilmesini tenkit ediyorlardı. Malatya mebusu İsmet Paşa

23 Ağustos 1923 günü sabah ve öğleden sonraki iki oturumda

Lozan Antlaşması görüşmelerinde karşılaşılan büyük güçlükleri ve getirdiği iyilikleri anlatan izahlarda bulundu. 23 Ağustos gecesi

geç vakitte yapılan oylamada Lozan Antlaşması

TBMM tarafından ekseriyetle kabul edildi. TBMM

söz konusu antlaşmayı

çıkarılan

340

341

342

343 numaralı kanunlarla tasdik etti. Bu antlaşma

19 Ağustos 1924 tarihinde yürürlüğe girdi.

Yeni Türk Devleti temsilcileri

Lozan’a giderken son Osmanlı Mebuslar Meclisinin aldığı Misak-ı Millî kararlarını kabul ettirmek ve gerçekleştirmekle vazifeliydiler. Ancak

bunlardan hemen hemen hiç biri Türkiye lehine halledilmediği gibi

verilen tavizlerden de gereği gibi faydalanılamadı.

Bunlardan önemli olanları:
1. Musul meselesi: İngilizler

Musul’un arazisinden ziyade petrollerine tâlip bulunuyorlardı. Ancak

İnönü’nün

öncelikle toprağa hakim olması gerekirken

petrollerde ısrar etmesi

İngiltere’nin reddine ve meselenin hallinin Milletler Cemiyetine bırakılmasına yol açtı. Milletler Cemiyeti ise

Musul’u Irak’a teslim ederken

Türkiye’ye Musul petrollerinden

yirmi beş sene müddetle ve sadece yüzde on gibi cüz'i bir hisse verdi. Ancak Türkiye

ileriki senelerde bu hisseyi de almaya muvaffak olamadı. Irak ise

başlangıçta petrollerin gelirini İngiltere’ye bırakmakla birlikte

kısa bir süre sonra

bu hakların tamamına el koydu.

2. Batı Trakya ve Ekalliyetler (azınlıklar) Meselesi: Sevr Antlaşması ile

Türkiye toprakları işgal altına alındığında

ilk önce istiklal mücadelesini başlatan ve bir hükümet kurmağa muvaffak olan

Batı Trakya Türklüğü idi. Ancak onların Yunan hakimiyetinden kurtulmak için giriştikleri kanlı mücadele dikkate alınmadan

Batı Trakya

Lozan’da feda edildi. Bu arada İstanbul’da yaşayan Rumlarla Batı Trakya’da yaşayan Türkler dışında

Türkiye’deki bütün Rumlarla Yunanistan’daki bütün Türkler değiştirilecekti. (Bkz. Ahali Mübadelesi) “Ekalliyetlerin himâyesi” bölümünde yer alan bu haklardan

Yunanistan azami ölçüde istifade ederken

Türklerin hiç işine yaramadı. Batı Trakya Türklüğü

unutulmaya ve Yunanlıların insafına terk edildi. Neticede

aradan geçen 70 yıl içerisinde

Batı Trakya’da Türkler

çoğunluktan azınlık durumuna düşürüldüler.

3. Batum Meselesi: Misak-ı Millîye göre

Batum’un geleceği

halkın oyuna müracaatla belirlenecekti. Batum

Birinci Dünya Harbi sonunda imzalanan Brest-Litovsk Antlaşması'yla da Anavatan’a kavuşmuştu. Ancak

Moskova Antlaşmasıyla cüz'i bir yardım karşılığı Ruslara bırakılan Batum için

Lozan’da en küçük bir girişimde dahi bulunulmadı.

4. Kıbrıs ve 12 Adalar meselesi: Ayastefanos Antlaşması'nın ağır hükümlerini atlatabilmek maksadıyla

İkinci Abdülhamid Han

vaktiyle

geçici olarak Kıbrıs’ın idaresini İngilizlere bırakmıştı. Birinci Dünya Savaşının başlarında İngiltere

Kıbrıs’ı tek taraflı olarak ilhak ettiğini bildirdi. Türkiye’nin tanımadığı bu ilhak kararı

Lozan Konferansına kadar problem olarak kaldı. Lozan Muahedesinin 20 ve 21. maddeleriyle

Türk murahhasları

bu ilhakı kabul ve tasdik ettiler.

Yine Ege Denizindeki

Türkiye’ye yakın 12 adanın İtalyanlara terki de

aynı şekilde meydana geldi. Daha sonra İkinci Dünya Harbinde Almanların işgaline uğrayan bu adalar

Türkiye’ye teklif edilecek

fakat

o zaman Türkiye’nin başında bulunan İnönü tarafından reddedildikten sonra

Yunanlıların hakimiyetine verilecektir.

Neticede

Lozan'ın bir zafer olmadığı ve hezimet olduğu

her geçen gün daha iyi anlaşılmaktadır.

 

[*MeleK*]

Cevap: Antlaşmalar ve Konferanslar...!

Mondros Mütarekesi

Birinci Dünya Savaşı sonunda Osmanlı Devleti'yle İtilaf Devletleri arasında imzalanan mütareke (30 Ekim 1918).
Eylül 1918’e gelindiğinde

savaşın Türkiye ve müttefikleri için kaybedildiği kesin olarak anlaşılmıştı. Nitekim Bulgaristan

29 Eylülde ve Almanya da 4 Ekim'de ABD’ye başvurarak barış istediler. Bu durumda Osmanlı Devletinin de yapacağı başka bir şey kalmamıştı. Güneyde İngiliz kuvvetleri

Anadolu sınırına dayanmış

batıda Bulgaristan’ın çekilmesiyle Makedonya cephesi çökmüş ve İstanbul

doğrudan İtilaf Devletlerinin tehdidi altına girmişti. Bu şartlar altında Türkiye de

5 Ekimde

mütareke için ABD Başkanı Wilson’a başvurdu. Türkleri

tarihlerinin en büyük felâketine götüren Talat Paşa başkanlığındaki İttihat ve Terakki Hükümeti

istifâ etti (8 Ekim). 14 Ekimde İzzed Paşa başkanlığında yeni bir hükümetin kurulmasından sonra

Osmanlı Devleti ile İtilaf Devletlerini temsil eden İngiliz Amiral Calthorpe arasındaki barış görüşmeleri

Limni Adasının Mondros Limanında başladı (27 Ekim 1918). Görüşmelerde Türkiye’yi

Bahriye Nâzırı Rauf (Orbay) Bey başkanlığında Hâriciye Nezâreti Müsteşarı Reşat Hikmet ve Miralay Sadullah Bey temsil etti.

Görüşmelerin başlamasıyla birlikte Calthorpe

önceden hazırlamış oldukları bir metni

Osmanlı delegelerine okudu. Calthorpe

Osmanlı Hükümetinin bu metni imzalamaktan başka çaresinin bulunmadığını

aksi takdirde İtilaf Devletlerinin askerî harekâtı sürdürerek

daha ağır barış şartları ileri sürebileceğini söyledi. Türk delegelerinin çabalarına rağmen

mütareke şartları

İngilizlerin istediği şekilde gerçekleşti ve 30 Ekim 1918’de imzalandı. Yirmi beş maddelik bu mütareke ile Türkiye

her bakımdan etkisiz bir hâle getirildi.

Mütarekenin en ağır şartları şunlardı:
1. Karadeniz’e geçişi sağlamak için Boğazlar açılacak ve geçiş güvenliğini sağlamak üzere Çanakkale ve İstanbul boğazlarındaki istihkâmlar

müttefiklerce işgal edilecektir.

2. Osmanlı sınırındaki bütün mayın tarlaları taranacak ve bunların kaldırılmasına yardım edilecektir.

3. Askerî kuvvetin

sınırların korunması ve asayişin sağlanması için gerekenden fazlası terhis edilecek ve bunların teçhizatı

İtilâf Devletlerine teslim edilecektir.

4. Güvenlik görevlisi küçük gemiler dışında

bütün Osmanlı donanması teslim edilecek ve donanma Osmanlı limanlarından dışarıya çıkmayacaktır.

7. İtilaf Devletleri

güvenliklerini tehlikeye düşürecek olayların patlak vermesi durumunda

başka stratejik nokta ve bölgeleri işgal etme hakkına sahip olacaktır.

10. Hükümet haberleşmeleri dışındaki bütün telsiz

telgraf ve kablo istasyonları da İtilaf Devletlerince denetlenecektir.

16. Suriye

Irak

Hicaz

Yemen

Trablus ve Bingazi’deki Osmanlı orduları

en yakın İtilaf kuvvetlerine teslim edilecektir.

24. Vilayât-ı Sitte’de (altı vilayet: Erzurum

Van

Elazığ

Diyarbekir

Sivas

Bitlis) karışıklık çıkarsa

Müttefikler bu illerin herhangi bir bölümünü işgal edebileceklerdir.

Mondros Mütarekesinin uygulanışı

şartlarından daha sert bir biçimde cereyan etti. İtilaf Devletleri

mütarekenin 7. maddesine dayanarak

keyfi hareketlerle Osmanlı Devletini parçaladılar. Antlaşma şartlarını

çoğu zaman kendi istekleri doğrultusunda yorumlayarak hareket ettiler. Bu durumda

Türk milleti

istiklal ve bağımsızlığını korumak üzere harekete geçti.

 

[*MeleK*]

Cevap: Antlaşmalar ve Konferanslar...!

Paris Antlaşması

Kırım Harbi'nden sonra

30 Mart 1856 tarihinde

Osmanlı Devleti ile

Avusturya

Fransa

İngiltere

Prusya

Rusya ve Sardunya (İtalya) arasında

Fransa’nın başkenti Paris’te imzalanan sulh antlaşması.
On dokuzuncu yüzyılın ilk yarısında

dünyada iki büyük İslâm devleti vardı. Birisi Osmanlı Devleti

ikincisi Hindistan’daki Gürgâniye (Timuroğulları / Babürlüler) Devletiydi. Her iki devletin sultanları

İslâm dînine bağlıydılar

hattâ İslamiyet'in bekçisiydiler. İslamiyet'i yeryüzünden kaldırmak ve kendi sömürge siyasetini devam ettirmek isteyen İngiltere

güçlü İslâm devletlerinin bulunmasını istemiyordu. Bu sebeple İslamiyet'in bekçileri durumunda olan bu iki devleti yıkmak için planlar hazırladı.

Önce Gürgâniye Devletini parçalamaya karar veren İngiltere

böylece

Hindistan’daki Müslümanları başsız bırakmayı ve Hindistan’ın hazinelerine

ticaretine hakim olmayı planladı. Bunu da zaman içinde başardı.

İngiliz idarecileri

planlarına mâni olacağından korktukları Osmanlı Devletini de devre dışı bırakmaya çalıştılar. Osmanlılarla Rusları savaştırmaya gayret ettiler. Avusturya ve Prusya

Osmanlı-Rus Savaşının önlenmesini istedilerse de

İngilizler çeşitli vaadlerle elde ettikleri Mustafa Reşid Paşa'yı

harbe teşvik ettiler. Yardım edeceklerine

zafer kazanacağına

böylece Osmanlıların bir numaralı adamı olacağına inandırdılar. Mustafa Reşid Paşa

Bâbıâlî’de 163 kişiyi toplayarak Rusya’ya karşı harp açılmasına karar verdirdi. Bu kararı

bir hileyle

genç padişah Sultan Abdülmecid Han'a da tasdik ettirdi. Böylece 1853 senesinde

Rusya’ya karşı harp ilan edildi. İngilizler

Rus Çarı Birinci Nikola’nın

Kudüs’te Katoliklere karşı Ortodoksları ayaklandırdığını ileri sürerek

Rusların

Akdeniz’e inmesini istemeyen Fransa’yı da harbe soktular. İngiltere ve Sardunya (İtalya) da Osmanlı Devletinin yanında harbe katıldılar.

Kırım Harbi

Rusya’nın mağlûbiyetiyle sona erdi. 1 Şubat 1856’da

Viyana protokolü ve yapılacak sulhun ana hatları kabul edildi. Savaş resmen sona erdi. Protokolde belirtilen esaslar çerçevesinde

25 Şubat 1856’da

Paris’te

Barış Konferansı açıldı. Bir ay 4 gün süren ve 30 Mart 1856 târihinde imzalanan Paris Antlaşmasına İngiltere

Fransa

Osmanlı Devleti

Rusya

Avusturya

Prusya ve Sardunya devletleri katıldı. Konferansa Fransız delegesi Walewski başkanlık etti. Osmanlı Devletini Sadrâzam Âlî Paşa ile Mustafa Reşid Paşanın oğlu Paris büyükelçisi Mehmed Cemil Bey temsil ettiler.

Osmanlı Devleti

Kırım Harbinde galip devletler arasında bulunduğu halde

Paris Antlaşmasıyla siyasî yönden kayba uğradı.


34 madde olarak imzalanan Paris Antlaşması

şu hususları ihtiva ediyordu:
Antlaşmanın tasdikinden itibaren müttefik devletleriyle Rusya arasındaki sulh

devamlı kalacak. Taraflar aldıkları yerleri iade edecekler. Osmanlılar ve diğer müttefik devletler

Rusya’ya Sivastopol

Balaklava

Kamış

Gözleve

Kerç

Yenikale

Kılburnu’nu; Rusya ise Anadolu Cephesinde işgal ettiği Kars’ı ve çevresinde işgal ettiği diğer yerleri Osmanlı Devletine iade edecekler. Taraflar

harp suçlularına umumî af ilan edecekler

esirler karşılıklı değiştirilecek. Osmanlı Devleti

Avrupa hukukundan faydalanacak

Osmanlı Devletinin istiklâli ve toprak bütünlüğü korunacak. Bâbıâlî’nin

18 Şubat 1856 tarihinde

batılı devletlerin teşvik ve baskılarıyla ilan ettiği

Osmanlı Devleti tebaası olan gayrimüslim vatandaşlara yeni haklar ve imtiyazlar sağlayan Islahat Fermanı

antlaşmaya taraf olan devletlerce tescil edilecek. Bu devletler

padişah ve tebaası arasına girmeyecekler

Osmanlı Devletinin iç işlerine karışmayacaklar. Boğazlarla ilgili 1841 Londra Antlaşması aynen yürütülecek

Karadeniz tarafsız duruma getirilecek

bütün devletlerin ticaret gemilerine açık

fakat savaş gemilerine devamlı kapalı olacak. Osmanlı Devleti ve Rusya

Karadeniz’de donanma bulunduramayacağı gibi

tersaneleri yıkıp

yenilerini yapamayacaklar. Tuna Nehrinde ulaşım serbest olacak. Rusya tarafından terk edilecek olan Tuna Nehri deltasının bir bölümü

Boğdan’a verilecek. Tuna’daki gemi işletmeciliği

Avrupa devletlerinin muhafazasında olacak. Kırım

Rusya’da kalmak şartıyla Besarabya’nın bir kısmı

Osmanlı himayesindeki Boğdan beyliğine verilecek

Rusya

Tuna Nehri ağzından uzaklaştırılacak; Eflâk ve Boğdan beylikleri

Osmanlı himayesinde olmakla birlikte sahip oldukları imtiyaz ve haklar genişletilecek

kanunlarını kendileri yapacaklar

millî bir ordu bulundurabilecekler. Bu verilen imtiyaz ve haklar

antlaşmada imzası bulunan devletlerin ortak garantisi altında olacak

hiçbir devlet bu beyliklerin iç işlerine karışmayacaktı.

Sırbistan Prensliği

Osmanlı hakimiyetinde kalmak şartıyla tarafların kefaletinde imtiyazlı olacak. Devletlerin onayı alınmadan Osmanlı Devleti

Sırbistan’a hiçbir şekilde asker sokamayacak

ancak

eskiden olduğu gibi birkaç Sırbistan kalesinde Osmanlı askeri bulunabilecek.

Bu antlaşmaya bağlı olarak

antlaşmaya katılan devletler arasında

1841’de imzâlanan Londra Antlaşmasını yenileyen Paris Boğazlar Sözleşmesi

Osmanlı Devletiyle Rusya arasında Karadeniz’le ilgili Paris Antlaşması imzâlandı. Daha sonra da yine Paris Antlaşmasına bağlı olarak

Osmanlı Devletiyle Rusya arasında 5 Aralık 1857’de Rusya ile sınır antlaşması imzâlandı.

Paris Barış Antlaşmasıyla

Kırım Harbine son verilmek suretiyle

Osmanlı Devletinin daha fazla yıpranması önlendiyse de

Osmanlı hakimiyeti altındaki Eflâk ve Boğdan ile Sırbistan’a muhtariyet verilmek suretiyle

Osmanlı Devletinin hükümranlık hakları zedelendi ve devletin bölgedeki nüfuzu azaldı. Osmanlı Devleti

doğrudan toprak kaybına uğramadı

fakat siyasî ve ekonomik zarara yol açan dış borçlanma sebebiyle

Avrupa’ya bağımlılığın kapısı açıldı. Antlaşmada

Avrupa devletlerinin

Osmanlı Devletinin iç işlerine karışmamaları belirtilmiş olmasına rağmen

daha sonraki zamanlarda bu antlaşmaya dayanarak devletin iç işlerine karıştılar.

Karadeniz’in tarafsızlığının sağlanmasıyla ve Eflak-Boğdan ve Sırbistan topraklarındaki idarelerin

konferansa katılan devletlerin ortak garantisi altına alınmasıyla

bu bölgedeki Rus nüfuzu da ortadan kaldırıldı. Rusya’nın güneyinde bir tampon bölge meydana getirildi. Bu suretle

Rusya’nın güneye inme ve Akdeniz’e açılma politikası önlendi. Bu ise

Rusya’nın Asya’da genişleme politikasına önem vermesine sebep oldu. Osmanlı Devleti

kongreye

galip devletler arasında katıldığı halde

Karadeniz’le ilgili hususlarda

mağlup devlet olan Rusya ile aynı statüye tâbi tutuldu.

Osmanlı Devletinin

devletler hukukundan faydalanması ve bununla Avrupa devletler ailesinden sayılması kabul edildi. Ancak

bu husus

görünüşten ileri geçemedi. Çünkü Osmanlı Devletinin Avrupa devleti sayılması ve devletler hukukundan faydalanabilmesinin pratikte bir önemi yoktu. Avrupa devletleri

kendi aralarında bile bu prensiplere pek saygı göstermiyorlardı. Bu sebeple

bundan sağlanacak garantilerin kâğıt üzerinde kalması kesindi.

Gayrimüslimler lehine yeni hak ve imtiyazlar sağlayan ve Âlî Paşa tarafından ilan edilen Islahat Fermanının

Paris Barış Antlaşmasında yer alması

Osmanlı Devleti aleyhine yeni bazı hususları ortaya çıkarttı. Avrupa devletleri

her ne kadar bu maddeyle Osmanlı Devletinin iç işlerine karışmamayı garanti ettilerse de

aslında bu fermanın uygulanmasından doğacak meselelerle Osmanlı Devletinin iç işlerine aynı zamanda ve ortaklaşa müdahale edebilecekleri yeni bir kapıyı açmış oldular. Gayrimüslimlere ve Avrupa devletlerine verilen ticari imtiyazlar hüviyetindeki kapitülasyonların kaldırılmayıp

sürdürülmesi de bu müdahaleyi kolaylaştırdı.

Bu sebeplerle Paris Antlaşması

uygulama imkânlarından mahrum şartları ile

Osmanlı Devletinin geleceği için bir garanti olmaktan uzaktı. Bu ise

barışın uzun ömürlü olmamasına sebep olacaktı.

Paris Antlaşması

Kırım Savaşına katılan diğer devletlere doğrudan çıkar sağlayan bir durum meydana getirmedi. Ancak

dolaylı olarak her devlet

kendisine göre bazı çıkarlar elde etti.

İngiltere

Rusya’nın Karadeniz’deki donanma ve tersanelerinin yok edilmesi ve bu denizde donanma bulundurmasını önlemekle

sömürgeleri ve yakın doğu ticareti için büyük bir tehlikeyi

bir müddet için de olsa kaldırmış oldu.

Fransa

Rusya’nın özellikle mukaddes yerler meselesini bahane ederek

Boğazlar ve Akdeniz’e inerek kendi nüfuz sahasına göz diktiğini gördüğünden savaşa girmişti. Paris Antlaşmasıyla bu tehlike önlendi. Ayrıca Kırım Savaşı ve bu müddet içinde yapılan ittifaklar ile önceden kendisine karşı kurulmuş ittifak grubunu parçaladı. Antlaşmanın Paris’te imzalanması ise

Fransa’nın Avrupa siyasetindeki nüfuzunun yükselmesini sağladı.

Sardunya (İtalya) da

Paris Konferansına katılmakla

İtalyan birliğini kurma düşüncesini

devletlerarası bir kuruluşta tanıtma ve savunma imkânına kavuştu. Böylece İtalyan birliği meselesini

Avrupa politikasının konuları arasına sokturma fırsatını elde etti.

Netice olarak

Kırım Savaşı sonunda imzalanan Paris Antlaşmasıyla

Avrupa’da yeni bir siyasî denge kurulmuş oldu. Bütün bunlara rağmen

Paris Antlaşmasının getirdiği barış

çeşitli sebeplerle uzun ömürlü olmadı. Nitekim antlaşmanın hemen arkasından

Osmanlı Devleti ve diğer Avrupa devletleri

yeni iç ve dış meselelerle karşı karşıya geldiler

 

[*MeleK*]

Cevap: Antlaşmalar ve Konferanslar...!

Paris Barış Konferansı

Birinci Dünya Savaşından sonra

Paris’te barış görüşmelerinin yapıldığı konferans. Paris Barış Konferansı

İtilaf Devletlerinin

Bulgaristan’la Selânik

Osmanlı Devletiyle Mondros

Avusturya-Macaristan’la Villa Giusti ve Almanya’yla Rethondes mütarekelerini imzalamalarından ve çarpışmaların resmen durmasından sonra

18 Ocak 1918’de toplandı. Ancak

konferans toplanmadan önce

12 Ocak 1919’da Fransa

İngiltere

ABD ve İtalya hükümet başkanları ile dışişleri bakanları bir araya gelerek bir ön görüşme yaptılar. Bu görüşmede

Japonya’nın tam yetkili iki temsilcisinin katılımıyla bir yüksek konseyin kurulması ve önemli konularda bu konseyin yetkili kılınması kararlaştırıldı. Konferans başladı. Daha sonra Japon temsilcileri

görüşülen meselelerin kendi ülkelerini ilgilendirmediğini

küçük devletler temsilcileri de

kendilerine söz hakkı tanınmadığını ileri sürerek konferanstan çekildiler. Böylece Yüksek Konsey

dört batılı devlet başkanından meydana gelen Dörtler Konseyi hâline geldi. Dışişleri bakanları ise

Beşler Konseyi adıyla toplanarak

İkinci dereceden konuları ele aldılar.
Milletler Cemiyetinin temel ilkelerini karara bağlayan

Almanya ile Versailles (Versay)

Avusturya ile Saint-Germain (Sen Cermen)

Bulgaristan ile Neuilly antlaşmalarını imzalayan dört büyükler

22 Nisan 1920’de Osmanlı Devleti'ni de Paris Barış Konferansına çağırdılar.

Eski Sadrazam Tevfik Paşa başkanlığında

Dâhiliye Nâzırı Reşit (Rey) Bey

Maârif Nâzırı Fahrettin (Rum Beyoğlu) Bey ve Nâfia Nâzırı Operatör Cemil (Topuzlu) Paşadan meydana gelen Osmanlı heyetine

Paris Barış Antlaşmasının ön şartları bildirildi (10 Mayıs 1920). Buna göre:

Trakya ve Ege bölgesi (Kırkağaç

Akhisar

İzmir

Ödemiş

Tire

Söke

Afyonkarahisar

Kütahya

Balıkesir) Yunanistan’a; başta Antalya olmak üzere Akdeniz bölgesi İtalya’ya; Kahramanmaraş’ı da içine alan Güneydoğu Anadolu Bölgesi Fransa’ya bırakılacak; Doğu Anadolu’da

sınırlarını ABD Başkanı Wilson’ın tespit edeceği bir Ermeni Devleti kurulacaktı. Ayrıca

İstanbul merkez olmak üzere İzmit

Bursa ve Çanakkale’yi de içine alan Boğazlar bölgesinde

Türkiye’nin de katılacağı bağımsız bir idare kurulacak ve kendine has bir bayrağı olacak

bu idarenin maddî işlerini İngiltere

Fransa ve İtalya’nın üyesi bulunduğu bir komisyon yürütecekti. Türk üyeler ancak danışma niteliğindeki görüşmelerde oy kullanabilecek

Devletin bütçesini de bu komisyon düzenleyecekti. Yabancı okul ve yüksekokul mezunu gayrimüslimler veya azınlıklar

Osmanlı ülkesinde her işi serbestçe yapabilecekler

bu uygulama İtilâf devletlerinin denetiminde bulunacaktı. Osmanlı Devleti

silahlı kuvvetlerini sayıca azaltacak

İtilaf devletlerinin izni olmadan tahkimat yapamayacak

1600 grostonun üzerindeki gemilerinin hepsini

İtilaf devletlerinin emrine verecekti. Yürürlükte kalacak olan Kapitülasyonlardan

İtilaf devletleri başta olmak üzere Yunanistan

Sırbistan

Romanya

Portekiz ve Ermenistan da faydalanacaktı.

Bildirilen şartları çok ağır bulan ve hafifletilmesini isteyen Türk heyeti

bu isteğin kabul edilmemesi üzerine

şartları reddederek

11 Temmuz 1920’de İstanbul’a döndü. Paris Barış Konferansında hazırlanan antlaşma şartları imzalanmadıysa da

daha sonra aynı şartları ihtiva eden Sevr Antlaşması

Sadrazam Damat Ferit Paşa başkanlığındaki Hâdî Paşa

Rıza Tevfik (Bölükbaşı) ve Reşit Hâlis Beyden meydana gelen bir heyet tarafından imzalandı. Ancak

Padişah Vahideddin Han

bu antlaşmayı onaylamadığı gibi

Millî Kurtuluş Mücadelesini başlatmak üzere

Mustafa Kemal Paşa ve arkadaşlarını Anadolu'ya gönderdi. Böylece Sevr Antlaşması

gerek padişah

gerekse Anadolu’daki kurtuluş hareketi temsilcileri tarafından kabul edilmediği için

geçersiz sayıldı. Paris Barış Konferansı da

yetkilerini yeni kurulan Milletler Cemiyetine devrederek

24 Aralık 1920’de dağıldı.

 

[*MeleK*]

Cevap: Antlaşmalar ve Konferanslar...!

Pasarofça Antlaşması

1714-1717 Osmanlı-Avusturya-Venedik Harbine son veren antlaşma. Osmanlı sultanlarından Üçüncü Ahmed Han (1703-1730) zamanında

Mora-Tuna kavşağında Yugoslavya’nın Pasarofça kasabasında yapıldı. Osmanlı Devletini Şıkk-ı sânî Defterdarı (Mâliye Müsteşarı) Silâhtar İbrâhim Efendi başkanlığındaki heyet temsil etti. Pasarofça’da Kont Virmond başkanlığında Avusturya ve Carte Ruzigi başkanlığındaki Venedik heyetlerinden başka

Felemenk (Hollanda) ile İngiltere temsilcileri de vardı. İki ay kadar süren konferanstan sonra; Avusturya ile yirmi madde ve bir ilâve

Venediklilerle de 26 madde üzerinden

21 Temmuz 1718 tarihinde antlaşma imzalandı. Antlaşmaya göre

Avusturya ile Niş

Banat Dağları ve Transilvanya Alpleri hudut kesildi. Mülteci Rakoçi

Ferenç ailesiyle beraber Osmanlı-Avusturya hududunda oturmak ve emniyeti sağlanmak şartıyla iade edilecekti. Venedikliler

Mora Yarımadasını

Korintos ile çevresini

Egin Körfezindeki adaları

İyonya Adalarını

Aya Mavri Adasını ve Girit’te üç iskeleyi Osmanlı Devletine verecekti.
Pasarofça Antlaşmasıyla

Osmanlı Devleti; Avusturya’ya toprak vermesine rağmen

Venedik’ten aldı. Avusturya’ya verdiği toprakları

daha sonraki antlaşmalarla geri aldı. Pasarofça Antlaşması sonrasında Osmanlı Devleti

Avrupa cephesinde uzun bir sulh devresine girdi.