Uzman SühaN
Administrator
Zıt kelime nedir zıt kelimeye örnekler nelerdir?
Anlamca birbirinin karşıtı olan kelimelerdir.
İki kelimenin (kökeni ne olursa olsun) anlamdaş, yakın anlamlı veya zıt anlamlı olabilmesi için aynı anlam özelliğini taşımaları gerekir. Mesela, siyah ile beyaz, ancak ikisi de gerçek (temel) anlamda oldukları zaman zıt anlamlı olurlar. Hafif olmayan anlamındaki “ağır” kelimesinin ağır olmayan anlamındaki “hafif”le zıt anlamlı olabilmesi için ikisinin de gerçek (temel) anlamda kullanılması gerekir.
Sözcükte anlamın temel konu anlatımlarından biri olan zıt anlamlı kelimeleri, göstereceğimiz örneklerle kolayca anlayabileceksiniz. Zıt anlamlı kelimeleri, genel anlamda “eş anlamlı kelimelerin tam tersi” olarak düşünmek doğru olabilir. Nasıl ki eş anlamlı kelimeler, aynı anlamı karşılayan yazılışları farklı birden fazla kelime olarak ifade ediliyorsa; zıt anlamlı kelimeler de birbirinin tam tersi iki anlamı ifade eden kelimelerdir. Daha kapsamlı, ayrıntılı bir tanım yapacak olursak; “aralarında ters çıkarım ilişkisi bulunan, yazılışları birbirinden farklı anlamları ise birbirinin tam tersi olan iki farklı kelimeye” zıt anlamlı kelimeler denir.
“Siyah” ve “beyaz” sözcükleri birbirinin zıt anlamlısıdır; çünkü ifade ettikleri anlam birbirinin tam tersidir. Çalışkan denildiğimizde zihnimizde “bir iş, meslek veya sorumluluk konusunda çalışma azmi yüksek olan” anlamı gelir. Bu anlamın tam tersini karşılayan sözcük “tembel” sözcüğüdür. İşte “çalışkan” ve “tembel” sözcükleri zıt anlamlıdır diyebiliriz. Her sözcüğün zıt anlamlısı yoktur. Örneğin “deniz” kelimesinin zıt anlamlısı olarak “göl, okyanus, nehir” gibi kelimeler aklımıza gelmemelidir. Çünkü bir kelimenin zıt anlamlısı olabilmesi için, onun bir özellik veya nitelik bildirmesi gerekmektedir.
Öğrencilerin sıklıkla karıştırdıkları bir konu ise, “zıt anlam” ile “olumsuz anlam” farkıdır. Bu durum, yalnızca fiillerde karşımıza çıkar. “İnmek – çıkmak” gibi bazı fiillerin gayet tabii zıt anlamlısı vardır. Fakat “beklemek” fiilinin zıt anlamına “beklememek” demek doğru olmaz. Çünkü “beklememek” bu fiilin zıttı değil, olumsuzudur. Bu farka dikkat etmek gerekir. Olumsuzluk eki olan “-ma/-me” ile yapılan fiiller zıtlık ifade etmezler. Bu bilgi, sıkça sorularda karşımıza gelmektedir.
Örnekler
aktif = pasif
azami = asgari
artı = eksi
açık = kapalı
alçak = yüksek
alt = üst
ağır = hafif
acı = tatlı
arka = ön
azalmak = çoğalmak
yaramaz = uslu
alçak gönüllü = kibirli
alıcı = satıcı
anormal = normal
ak = kara
ast = üst
atılgan = çekingen
aşağı = yukarı
aynı = farklı
aydınlık = karanlık
bekar = evli
bolluk = kıtlık
borç = alacak
bulanık = duru
başlamak = bitirmek
büyük = küçük
batı = doğu
barış = savaş
bağımsızlık = tutsaklık
çekmek = itmek
galip = mağlup
genç = yaşlı
güzel = çirkin
gerçek = sahte
hatırlamak = unutmak
hırçın = uysal
hızlı = yavaş
ıssız = kalabalık
iniş = çıkış
ilk = son
indirim = zam
iyi = kötü
iç = dış
ince = kalın
katı = sıvı
kaybetmek = bulmak
keder = neşe
kalabalık = tenha
kuru = yaş
kış = yaz
kıt = bol
kirli = temiz
medeni = ilkel
ödül = ceza
nazik = kaba
negatif = pozitif
minimum = maksimum
neşeli = üzgün
övmek = yermek
pahalı = ucuz
ret = kabul
İki kelimenin (kökeni ne olursa olsun) anlamdaş, yakın anlamlı veya zıt anlamlı olabilmesi için aynı anlam özelliğini taşımaları gerekir. Mesela, siyah ile beyaz, ancak ikisi de gerçek (temel) anlamda oldukları zaman zıt anlamlı olurlar. Hafif olmayan anlamındaki “ağır” kelimesinin ağır olmayan anlamındaki “hafif”le zıt anlamlı olabilmesi için ikisinin de gerçek (temel) anlamda kullanılması gerekir.
Sözcükte anlamın temel konu anlatımlarından biri olan zıt anlamlı kelimeleri, göstereceğimiz örneklerle kolayca anlayabileceksiniz. Zıt anlamlı kelimeleri, genel anlamda “eş anlamlı kelimelerin tam tersi” olarak düşünmek doğru olabilir. Nasıl ki eş anlamlı kelimeler, aynı anlamı karşılayan yazılışları farklı birden fazla kelime olarak ifade ediliyorsa; zıt anlamlı kelimeler de birbirinin tam tersi iki anlamı ifade eden kelimelerdir. Daha kapsamlı, ayrıntılı bir tanım yapacak olursak; “aralarında ters çıkarım ilişkisi bulunan, yazılışları birbirinden farklı anlamları ise birbirinin tam tersi olan iki farklı kelimeye” zıt anlamlı kelimeler denir.
“Siyah” ve “beyaz” sözcükleri birbirinin zıt anlamlısıdır; çünkü ifade ettikleri anlam birbirinin tam tersidir. Çalışkan denildiğimizde zihnimizde “bir iş, meslek veya sorumluluk konusunda çalışma azmi yüksek olan” anlamı gelir. Bu anlamın tam tersini karşılayan sözcük “tembel” sözcüğüdür. İşte “çalışkan” ve “tembel” sözcükleri zıt anlamlıdır diyebiliriz. Her sözcüğün zıt anlamlısı yoktur. Örneğin “deniz” kelimesinin zıt anlamlısı olarak “göl, okyanus, nehir” gibi kelimeler aklımıza gelmemelidir. Çünkü bir kelimenin zıt anlamlısı olabilmesi için, onun bir özellik veya nitelik bildirmesi gerekmektedir.
Öğrencilerin sıklıkla karıştırdıkları bir konu ise, “zıt anlam” ile “olumsuz anlam” farkıdır. Bu durum, yalnızca fiillerde karşımıza çıkar. “İnmek – çıkmak” gibi bazı fiillerin gayet tabii zıt anlamlısı vardır. Fakat “beklemek” fiilinin zıt anlamına “beklememek” demek doğru olmaz. Çünkü “beklememek” bu fiilin zıttı değil, olumsuzudur. Bu farka dikkat etmek gerekir. Olumsuzluk eki olan “-ma/-me” ile yapılan fiiller zıtlık ifade etmezler. Bu bilgi, sıkça sorularda karşımıza gelmektedir.
Örnekler
aktif = pasif
azami = asgari
artı = eksi
açık = kapalı
alçak = yüksek
alt = üst
ağır = hafif
acı = tatlı
arka = ön
azalmak = çoğalmak
yaramaz = uslu
alçak gönüllü = kibirli
alıcı = satıcı
anormal = normal
ak = kara
ast = üst
atılgan = çekingen
aşağı = yukarı
aynı = farklı
aydınlık = karanlık
bekar = evli
bolluk = kıtlık
borç = alacak
bulanık = duru
başlamak = bitirmek
büyük = küçük
batı = doğu
barış = savaş
bağımsızlık = tutsaklık
çekmek = itmek
galip = mağlup
genç = yaşlı
güzel = çirkin
gerçek = sahte
hatırlamak = unutmak
hırçın = uysal
hızlı = yavaş
ıssız = kalabalık
iniş = çıkış
ilk = son
indirim = zam
iyi = kötü
iç = dış
ince = kalın
katı = sıvı
kaybetmek = bulmak
keder = neşe
kalabalık = tenha
kuru = yaş
kış = yaz
kıt = bol
kirli = temiz
medeni = ilkel
ödül = ceza
nazik = kaba
negatif = pozitif
minimum = maksimum
neşeli = üzgün
övmek = yermek
pahalı = ucuz
ret = kabul
