Cevap: Tekstil liflerinin boyanması ile ilgili genel bilgiler
Rejenere selüloz için 85 °C pamuklular için 95 - 100 °C de boyama yapılır. Tuzun porsiyonlar halinde verilmesinin nedeni; tamamı verildiğinde tuz ile ilk karşılaşan kumaş bölgesinin, düzgünsüz olarak fazla boyanmasının engellenmesidir.
Boyama sonunda tüm gayretlere rağmen ilave edilen boyarmaddenin 1/3-1/4' ü banyoda kalır. Bu banyodaki boyaların ziyan olmasını engellemek amacı ile banyo l'e tamamlanıp tekrar tekrar kullanılır. Ancak en fazla 4-5 kez bu işlem tekrar edilebilir. Bundan sonra banyoyu atıp yeni bir banyo hazırlamak gerekir.
2.5.2. Yarı Sürekli ve Sürekli Yönteme Göre Boyama
Direkt b.m. lerin çoğu yan sürekli ve sürekli yöntemlerle boyamaya uygundur.
Yarı sürekli: Pad-jig., Pad- batch, Pad-roll.
Sürekli Pad - Steam yöntelerine göre boyama yapılabilir.
Pad - Jig : Boya çözeltisi fularda emdirilip fikse işlemi jiger de yapılır. Jigerde çalışmada dolu dokun bir defa tuz çözeltisinden geçirilerek karşı tarafa sarılmasına bir pasaj denir. 4-8 pasaj olacak şekilde kumaş jigerde işleme tabi tutulur. Bu makinada geçen süre en az 20 dakika olmalıdır.
Pad - RoII: Boyarmadde çözeltisi fularda kumaşa emdirilir. Bu çözelti içinde örnek 80-100 gr / it üre, 1-2 gr / it ıslatıcı, l gr / it kompleks yapıcı bulunur. Fulardan çıkan kumaş ifrared kanalında ön kurutmaya tabi tutulduktan sonra termo bekletme odasında 80-90 ° C de 2-8 saat fikse edilir.
Pad - Batch: Direkt boyarmaddelerde çalışırken rejenere selüloz lifleri için uygun değildir. Pamuk için daha uygundur. Çözelti içinde ıslatıcı, kompleks yapıcı 100 - 150 gr / it üre bulunur. Fulardan çıkan kumaş doklara sarılıp oda sıcaklığında 8-24 saat bekletilir.
Pad - Steam: Fulardan çıkan kumaş kurutmadan çıktıktan sonra buharlama ile fikse edilir. ( 100-105 ° C 1-5 dakika )
2.5.3. Küp Boyarmaddeleri ile Selülozik Mamullerin Boyanması
Selülozik mamulleri çok yüksek ışık ve renk haslıklarında boyayabilen suda çözünmez boyarmaddelerdir. Bu boyarmaddeler piyasada Indantren, Vat boyalar olarak bilinirler.
Boyama işlemi aşağıdaki sıraya göre yapılır :
1 -Boyarmaddelerin suda çözünür hale getirilmesi ( küpleme ),
2 -Boyarmaddelerin lifler tarafından alınması,
3-Lif üzerine alınmış olarrtroyarmaddelerin tekrar suda çözünmez hale getirilişi, (oksidasyon)
2.5.3.1. Küpleme ( indirgeme ) İşlemi
(Na OH yarlığında hidrosülfit_ile_yapıhr. Bu her iki maddenin konsantrasyonu yanında küpleme işleminin sıcaklığı ve süresi de boyarmaddeden boyarmaddeye değişiklik göstermektedir. Gerek fazla miktardaki indirgen ve baz ilavesi gerekse gereğinden fazla sıcaklıklar boyarmaddenin yapısında sabunlaşmalara yol açar.
Na2S2O4 (İndirgeme maddesi) Yüksek sıcaklıklarda ve havanın etkisi ile hızlı parçalandığından daha dayanıklı stabilize maddeleri kullanılabilir, (sodyum formaldehit, sülfoksilatlar - Rongalit C).
Hidrosülfıtin boyarmaddeyi indirgeme mekanizması aşağıdaki reaksiyonlarla açıklanır.
l -Bazik ortamda meydana gelen bozunma;
2Na2 S2 O4 +2Na OH — > Na2 S2 O3 +2 Na2 SO3 + H2 O
Sodyum tiyo sülfıt
2 - Bazik ortamda hava oksijeninin etkisi ile meydana gelen bozunma;
Na2 S2 O4 + 2 NaOH + O2 -— > Na2 S O3 + Na2S O4 + H2 O
Sodyum sülfıt
Sodyum ditiyonitin sodyum sülfıte yükseltgenmesi bir redoks reaksiyonudur. Ve elektron açığa çıkar. Bu elektronlar boyama banyosunda bir potansiyel ( mV ) oluşturur ki bu da sodyum sülfıt oranını hesaplamaya yarar.
Pratikte küp sarısı veya ındantren sarısı denilen kağıtlarla (banyoya 3 sn süreyle batırılarak ) banyodaki hidrosülfıt varlığı anlaşılır.
Küpleme banyosunun sıcaklığının 10 ° C 'lik artışı ile küpleme hızı iki kat artar.
PH ayarı için ilave edilen NaOH bir kısmı indirgemede parçalandığından banyo PH 12' ye getirmek için reçetede belirtilenden bir miktar daha fazla NaOH kullanılır. İndirgeme işlemi boya banyosunda yapılacağı gibi ayrı bir kapta yapılarak banyoya ilave edilir Buna ana küpleme denir. Her iki yöntemde de boyarmaddenin sıcak suyla pasta haline getirildikten sonra suyla seyreltilmesi ve boyama banyosuna bundan sonra ilave edilmesi gerekir.2 şekilde yapılır:
1-Boyama banyosunda yapılan küpleme işlemi: Boyama banyosunun sıcaklığı 25-60 C yükseltildikten sonra hazırlanan boyarmadde dispersiyonu süzülerek ilave edilir. Arkasından hidrosülfıt ve NaOH ilave edilir. ( 1 0-20 dakika süre ile küpleme yapılır. )
2 -Ana küpte yapılan küpleme: Bu yöntemde boyarmaddenin küplemesi ayrı bir kapta derişik şekilde yapıldıktan sonra içinde NaOH ve hidrosülfıt bulunan boyama banyosuna ilave edilir. Toz boyalar için emniyetli bir çalışma yöntemidir. Leuko ve küp asidi yöntemine göre yapılan boyamalarda ana küpte yapılan küpleme tercih edilir.
Nüanslama için banyoya ilave edilecek olan boyarmadde de ana küpte küplendikten sonra ilave edilir, (nuanslama; boyama sonunda alınan numunenin renginin gerçek renk ile karşılaştırılmasının ardından yapılan düzeltmedir. )
Örneğin; l kg. b.m. 3 it. NaOH, 0.75 kg. Na2 S2 O4 ve 50 it su 60° C de 10 dak. Ana küpte küplenir.
Ana küpte NaOH ve Na2 S2 O4 tamamı kullanılmaz. Tamamı kullanıldığında aşırı indirgeme riski doğar.
2.5.3.2. Küp boyarmaddelerin boyama özellikleri açısından sınıflandırılması
- Boyama sıcaklığı
-PH
- İndiig,emexesıejtjesi,(NaOH ve Na2 S2 O4 konsantrasyonu)
- Tuz ilavesi;
Alman boyarmadde imalatçılarının sınıflandırmalarına göre küp boyarmaddeler 3 gurupta incelenir.
1- IK: Soğukta boyayan düşük molekül ağırlığına sahip boyarmaddelerdir. Düşük alkali ve hidrosülfit konsantrasyonu ve fazla tuz ilavesi ile boyama yapılır.
2- IW: Ilıkta boyayan orta büyüklükte molekül yapısına sahip boyarmaddelerdir. Orta derecede alkali ve hidrosülfit konsantrasyonlarında az tuz ilavesi ile boyama yapılır.
3- IN: Sıcakta boyayan büyük molekül yapısına sahip boyarmaddelerdir. Yüksek oranda NaOH ve Na2 S2 O4 ilavesi ile boyama yapılır. Tuza gerek yoktur.
4 - EV (özel): Bu boyar maddeler yukarıdaki sınıfların iki veya üç tanesine göre de boyamaya uygundur.
Küçük molekülü boyarmaddeler yüksek sıcaklıkta boyanırsa, iyice küçük parçalara ayrılacağından boya alımı yavaşlar. Bu sırada tuz ilavesi ile agregat oluşumu sağlanarak boyama hızlandırılır.
2.5.3.3. Küp Boyarmaddelerle ile Düzgün Boyamayı Etkileyen Faktörler :
Bu faktörler 3 grupta toplanır.
l-Sıcaklık ayarı: Baştan .düzgün alınma için, sıcaklığın düşük,sonradan düzgünleştirme için ise yüksek olması gerekir. Düşük sıcaklıkta boyarmadde molekül ve agregatlarının hareketlilikleri az olduğundan lif yüzeyine adsorbe edilmiş olan büyük agregatların lif içine nüfuz etmesi yavaşlamaktadır.
2-Boyamaya boyarmaddenin life affinitesi az olan şekli ile .başlama: Küp boyarmaddelerin Leuko halinde selüloz lifine affiniteleri yüksektir.
Bu şekilde olan boyamalarda boyarmadde önce pigment veya küp asidi şeklinde lif yüzeyine düzgüm şekilde adsorbe edildikten sonra, bunlar bulundukları yerde indirgenecek olursa lif içine de düzgün şekilde alınmış olacaktır.
Düzgün boyama; boyama yapılan makinanm yapısına, mamulün özelliklerine ve boyarmadde parçacıklarının lif yüzeyine düzgün şekilde aldırılmasına bağlıdır.
Pigment halinde yapılan boyamalarda boyanın çok ince olması gerekir. Küp asidinde ise bu şart değildir.
3-Egalize maddelerin kullanılması:Egalize maddelerinin çoğu boyarmaddeye affinitesi olan türdendir. Bunlar da etki mekanizmasına göre 2 ayrılır.
a - Düzgün alınmayı geliştiren egalize maddeleri.
b -Sonradan düzgünleşmeyi sağlan egalize maddeleri.
2.6. Küp Boyarmaddeler İle Boyama Yöntemleri
2.6.1. Kesikli yöntemler
Kesikli hatta yarı sürekli yöntemlerle yapılan boyamalarda üç farklı boyama yöntemi uygulanır.
a - Leuko Yöntemi: Sıcaklık basamakları yöntemi de denilen bu yöntemde boyamaya düşük sıcaklıkta ve küplenmiş boyarmadde ile başlanır. Düzgün sıcaklıkta düzgün alınma sağlandıktan sonra boyama sıcaklığına çıkılır. Daha çok bu yöntem iplik boyamacılığında kullanılır. Ancak sabit sıcaklıkta yapılan boyamalarda da uygulanabilir.
b - Yarı pigmentleme yöntemi : Bu yöntem gerek iplik gerekse kumaş halindeki selülozik mamullerin boyanmasında kullanılır. Boyamaya; boyarnıadde pigmenti ile diğer kimyasal maddeler ilave edilerek başlanır. Hidrosülfitin banyoya en son katılmasına dikkat edilmelidir. Bu yöntemde boyamaya düşük sıcaklıklarda başlanabileceği gibi yüksek sıcaklıklarda da başlanabilir.
c - Önceden pigmentleme yöntemi : IW ve İN tipi boyarmadde ile uygulanan bir yöntemdir. Başlangıçta boyarmadde pigmenti ile beraber dispergatör, ıslatma ve egalize maddeleri ile kumaş bir süre muamele edilir. Boyamaya oda sıcaklığında başlanır ve 45 dakika içinde 60 - 80 ü C gibi boyama sıcaklığına çıkılır. Bir süre sonra hidrosülfıt ve kostik ilave edildikten sonra 45 dakika daha boyamaya devam edilerek boyama tamamlanır.
Yüksek sıcaklıkta banyonun indirgenmesi tehlikesi varsa banyoya Na NOa (Sodyum nitrit) ilave edilerek bu risk ortadan kaldırılır.
2.6.2. Yarı sürekli boyama yöntemleri
Pad -jiğ : Kumaş fularda küp boyarmadde ile hazırlanmış dispersiyon ile emdirildikten sonra boyarmadde indirgenmesi ve fıksaj işlemi jigerde tamamlanır.
Emdirmeden sonra ara kurutma yapılırsa boyamanın düzgün olması sağlanır. Jigerde boyarmaddenin küplenmesi için 4-8 pasaj gereklidir. Ara kurutma yapılacaksa fular teknesine bir anti migrasyon maddesinin ilavesinde fayda vardır.
2.6.3. Kontinü Boyama Yöntemi
Bunların en önemlisi Pad - Steam yöntemidir. Bu yöntemde işlem sırası şu şekildedir.
a - Tekstil mamulünün sulu boyarmadde dispersiyonu ile emdirilmesi,
b - Ara kurutma ( 60 - 80 °C )
c - Hidrosülfıt ve kostik ile emdirme
d - Buharlama ( 100 - 105 ° C ) 30 - 60 saniye
e - Oksidasyon ve sabunlama işlemleri
Bu iki banyolu pad - steam yöntemidir.
Tek banyolu pad-steam yönteminde boyarmadde pigment ile beraber kostik, hidrosülfıt ve diğer yardımcı maddelerde fular banyosuna ilave edilir. Emdirmeden sonra buharlama yapılır. Burada sodyumditiyonit yerine Rongalit C kullanılır.
2.6.4. Oksidasyon İşlemleri
1 - Açık havaya asarak yada içinden hava geçirerek,
2 - Akar sudan geçirerek ( özellikle aparatlarla ),
3 - Peroksit ve perboratlarla (Hidrojen peroksit, sodyum perborat ve sodyum perkarbonat ile),
4 - sodyum bikarbonat ve asetik asitle,
5 - Sodyum hipoklort ile,
6 - Ludigolde bu amaçla kullanılabilir.
IW ve İN tipi boyarmaddelerin oksitlenmeleri zorluk çıkarmazlar. Oksidasyondan önce durulanır. Durulama sırasında mamul üzerinden b.m. akma tehlikesi vardır. Sürekli yönteme göre peroksit ile yapılan oksidasyon;
PH = 8 - 9, 50 ° C 'de , 1-2 dakika
Kesikli yöntemde ise; PH = 4 - 5, 50 ° C 'de
Sodyum klorit ile yapılan oks.; 1,5 - 4 gr / lt sodyum klorit, 6-12 ml /lt asetik asit
2.7. Kükürt Boyarmaddeleri
Aslında kimyasal yapıları bakımından birbirlerinden farklı b.m. lerdir. Yapılarında kükürt bulunur. Boyama yöntemleri birbirlerine benzer. Haslıkları, küp, reaktif, inkişaf boyarmaddelerinden az olmakla birlikte diğer boyarmaddelerden iyidir. Fiyatları ucuz olması nedeni ile selülozik liflerin boyanmasında kullanılır. Ancak renklerin mat olması nedeni ile merserize olmamış mamullerin siyah, lacivert, haki, zeytuni, kahverengi gibi koyu renklerin elde edilmesinde kullanılır. Bunlar üç gurupta incelenebilir:
l - Suda,çözünmez kükürt boyarmaddeleri,
2- Suda çözünür kükürt boyarmaddeleri,
3 - Küp kükürt boyarmaddeleri.
2.7.1. Suda çözünmez yapıdaki normal kükürt boyarmaddeleri
Küp boyar maddelerine benzer şekildedir. Suda az çözünür. Selüloza affınitesi yoktur. Benzer şekilde indirgenerek çözünür duruma getirilir. İndirgeme işlemi bazik ortamda ve büyük çoğunlukla Na2 S (zırnık) kullanılarak yapılır. Ayrıca Na HS, Na OH / Na2 S2 O4 , Na OH / Na 2 CO3 / Glikoz karışımları da kullanılır.
İndirgenmiş haldeki kükürt boyarmaddenin selüloz liflerine affinitesi fazladır. Bu nedenle düzgün boyama eldesi için dikkat edilmesi gerekir. İndirgemede kullanılan zırnık miktarı boyarmaddeler arasında değişiklik gösterir. Genel olarak boyarmaddenin 1-3 katı kadar Na2 S kristali kullanılır.
Kristal Na 2 S ( % 30 - 32 saf Na2 S ihtiva eder. )
Kalsine Na2 S ( % 60 - 62 saf Na2 S ihtiva eder)
Kükürt boyarmaddelerin indirgeme ve yükseltme reaksiyonları:
Bazik indirgen
madde
Bo – S – S – Bo 2Bo – SH 2Bo – Sno
Oksidasyon Hidroliz Suda Çözünür
Boyama sırasında yumuşak su kullanımı çok önemlidir, kükürt b.m lerin çoğu suya sertlik veren iyonlarla kompleks oluşturup çökebilir.
Boyama banyosuna; boyarmadde, Na2 CO3 , Na2 S , tuz ve kompleks yapıcı ( su sert ise ) eklenir. Soda boyama banyosunu stabilize ederek kalsiyum tuzlarının çökmesini önler. Tuz ise boyarmaddenin lifler tarafından alınmasını arttırması için kullanılır. 5-20 gr/lt oranında Na2 SO4 veya NaCl çoğu kükürt boyarmaddeleri 80 - 90 ° C iyi sonuçlar verir. Genellikle kırmızı, mavi, kahve, yeşil renkler 60 °C iyi sonuçlar verir. Kükürt boyarmaddelerde sıcaklık daha düzgünsüz boyamaya yol açtığından boyama sıcaklığının düzgünsüzlük üzerine etkisi fazladır. Kataloglarda belirtilen boyama sıcaklıklarına dikkat etmek gerekir. Özellikle çok açık tonlarda 80 - 90 °C düzgünsüz boyama fazladır.
Pamuklu iplik bobinlerinin çektirme yöntemine göre boyanması için örnek bir reçete :
% 5 kükürt boyarmadde
% 12,5 Na2 S (kristal)
% 3 soda
% 30 glauber tuzu
% l kompleks yapıcı, B.O: 1/20
Boyama sona erdikten sonra makina içine soğuk su alınarak banyo sıcaklığı 30 - 40 dereceye düşürülür ve banyo bundan sonra boşaltılır.
Durulama işleminin hızlı ve etkili bir şekilde yapılması boyama açısından çok önemlidir. Son olarak durulanmış kumaş üzerindeki boyarmaddelerin oksidasyonu yapılır. Eğer boyarmaddeler durulama ile çok iyi uzaklaştırılmazsa oksisdasyon sırasında lif yüzeyinde kalan boyarmaddeler oksitlenerek life mekanik kuvvetlerle tutunurlar.,. Bunun sonunda sürtünme haslığı düştüğü gibi mamul bir de 
lik bir görünüş kazanacaktır. Bu olaya bronzlaşma denir. Bronzlaşmayı önlemenin en iyi yolu boyamadan sonra atık çözeltinin seri ve etkili şekilde mamulden uzaklaştırılır.
Kükürt boyamada depolama sırasındaki problem, siyah ve koyu tonlarda boyanmış mamuller sıcaklık ve nemin etkisi ile boyarmaddenin kükürdünün bir kısmı H2 SOa dönüşür. Life zarar verir. Mamul koyu renge boyanacak ise ard işlem uygulanır.
Mamul 5 g/lt. soda veya 10 gr/lt. sodyum asetat ile muamele edilir. Kükürt b.m.lerinin genelde peroksit haslıkları iyi değildir. Deterjanların çoğu peroksit ihtiva ettiğinden bu önemli bir eksikliktir. Bu nedenle bazı firmalar kükürt b.m. haslıklarını artırıcı yardımcı maddeler imal etmektedir.
Bu boyalar yarı kontunu ve kontinü boyamada kullanılmaz. İndirgendikten sonra bile iyi çözünmezler. Çözünürlüğü artırmak için boyama hızım artırdığından düzgünsüzlüklere yol açar. Koyu renklerde bu yöntem kullanılır.
2.7.2. Suda Çözünür Hale Getirilmiş Kükürt Boyarmaddeler
İki şekilde bulunur
a - Ön indirgemesi yapılmış
b - Tamamen indirgenmiş
Kükürt boyarmaddelerinin suda çözünür hale getirilmesi bazik ortamda indirgenmiş olan boyarmaddeyi bir tiyosülfatlama işlemine tabi tutularak gerçekleştirilir.
Bo - S - S - Bo 2 Bo - SH 2 Bo- SN4 2 Bo - S - SO3 Na
Bu madde herhangi bir indirgen maddeye ihtiyaç göstermeksizin suda rahat çözünür. Ancak selüloz liflerine affiniteleri yoktur.
Yarı kontinü ve kontinü boyamaya uygundur.
Na2 S + H20 Na HS + Na OH
Oluşan NaOH boyamanın PH dalgalanmalara sebep olur. Suda çözünür boyarmaddelerde Na2 S yerine Na HS kullanılır.
Faydaları:
- Bronzlaşma tehlikesi azalır.
- Rej enere selüloz liflerin boyanması kolaylaşır.
- Merserize mamullerin parlaklığındaki azalmalar azalır.
- Asetat/selüloz karışımlarının boyanması sırasında asetat liflerinin sabunlaşması azalır.
Suda çözünür haldeki b.m. le çalışma durumunda banyoya yeterince soda ilave edilmesine dikkat etmek gerekir. Çünkü bu b.m. lerin indirgenmesi sırasında asit açığa çıkar ve bu asit nötrleştirilmezse sodyum hidrojen sülfür ile birleşerek H2 S oluşturur, bu ise zehirlidir.
Yüksek oranda tuz kullanarak çektirme yöntemine göre de çalışılır. Jigerde kesikli yönteme göre de çalışılabilir. Jigerde çektirme yöntemi için örnek reçete aşağıdaki gibidir;
Hoechst (Cassulfon)
% X boyarmadde,
l mi / it. NaOH,
5 mi /it Na HS
2 gr / it ıslatıcı
3 mi / it stabilizatör
20 gr /it glauber tuzu veya sofra tuzu
Boyama sıcaklığı 60 - 90 ° C dir. Kontinü ve yarı kontinü yöntemler için de en önemli yöntem tek banyolu pad - steam yöntemidir. Çoğunlukla ara kurutmasız uygulanır.
Cassulfan için örnek reçete :
X gr / lt boyarmadde
l mi / lt NaOH
5 mi / lt NaHS
2 gr / lt ıslatıcı
5 mi / lt stabilizatör
Emdirme banyosunun sıcaklığı 20 - 30 ° C dir.
Emdirme Sıkma Buharlama Yıkama
Buharlayıcının içinde kesinlikle belli bir değerin üzerinde O2 olmamalıdır. 30-60 sn. süreyle 103-105 ° C de buharlama yapılır. Kumaş su teknesine girer. Suyun sıcaklığı hem kumaş eni boyunca homojen olmalı hem de 25° C nin altında olmalıdır. Ayrıca buharlayıcıya çok yakın olacak şekilde dizayn edilmelidir. Böylece oksidasyon önlenmiş olur.
Durulama küp boyarmaddelerden farklılık gösterir. Örneğin 8 tekneli kontinü yıkama makinasında 3-4 tekne durulamaya ayrılır. (Küpte 1-2 tekne). Bunun sebebi kükürt boyarmaddelerdeki lif içerisine girmeyen boyarmaddelerin oksidasyondan önce etkili bir şekilde uzaklaşmasını sağlamaktır.
2.7.3. Küp - Kükürt Boyarmaddeleri
Bunlar boyama tekniği bakımından kükürt boyarmaddelerinin yanında küp boyarmaddelerine de benzeyen mavi renkli kükürt boyarmaddelerdir. Küp boyar maddelerine göre fiyatları ucuz indigo boyarmaddelerine göre boyanmaları kolay olması nedeniyle iş elbiseleri ve bluejean gibi sıradan mamullerin boyanmasında kullanılır.
Klor haslıkları oldukça düşüktür. Ayrıca çok kolay indirgenirler. Bu sebeple nişastayı apre maddesi olarak kullanmamak gerekir. İndirgeme işlemi hidrosülfıt ve NaOH kullanılarak yapılır.
2.7.4. Kükürt Boyarmaddelerin Oksidasyonu
Küp boyarmaddelerinden bir miktar farklılık gösterir. Örneğin; küp boyarmaddelerindeki hava ve su ile oksidasyon işlemi burada yeterli olmadığından pek kullanılmaz.
Başlıca oksidasyon maddeleri:
1 - Potasyum bikromat
2 - Hidrojen peroksit
3 - Sodyum perborat
4 - Potasyum bikromat + vanadat
5 - Sodyum klorat + vanadat
6 - Özel oksitleyiciler ( Chloramin T, N klor bileşiği )
1 - Potasyum Bikromat Oksidasyonu: Bu tür oksidasyon ile elde edilen renk biraz donuk mamulün tutumu da biraz sert olmasına rağmen haslıkları ve tekrarlanabilirliğinin iyi ve ucuz olması nedeni ile sıkça kullanılan bir yöntemdir. Ancak gelişmiş ülkelerde Cr artıklarının yasaklanmasından veya ileri derecede sınırlandırılmasından dolayı eski önemini kaybetmiştir. Örnek Reçete :
% 1-1,5 K2 Cr2 O7 , % 3 CH3 COOH (% 38 lik ), PH 4 - 5
İşlem önce soğukta, sonra 60° C de 15 dakika sıcakta oksitleme yapılır. Oksitlemeden sonra, mamul 70 °C' deki sıcak suyla ve sonra soğuk suyla durulanarak Cr artıkları uzaklaştırılır.
2 - Hidrojen Peroksit Oksidasyonu : H2 O2 ile yapılan oksidasyon işlemlerinde tutum ve parlaklık iyi olmasına karşılık haslıkların ve tekrarlanabilirlik biraz daha düşüktür. Boyamadan sonra iyice durulanan numune % l - 2 H2 O2 ( % 35 lik ) ile soğukta 15 dakika muamele edilir.
3 - Sodyum Perborat Oksidasyonu : H2 O2 ile yapılanlara benzer iyice durulanan malzeme NaBrOs ile soğukta muameleye başlanarak 40 ° C'de 15 dakika süreyle işleme devam edilir.
2.8. Pigment Boyarmaddeleri
Tekstil liflerine herhangi bir affinitesi yoktur. Su ye pek çok kimyasal çözücüde çözünmeyen organik ve anorganik kaynaklı b.m. lerdir. (Renkli partiküller) Organik senaaa yolu ile elde edilirler, anorganikler; İS ( siyah ),TiO2 Mineral esaslı ve lik pigmentlerde vardır (demiroksitler).
Pigment b.m. lerin, life affinetesi olmadığı için; Iifi boyama, özelliğine sahip değildir. Tekstil liflerine binder ile yapıştırılır. Pigmentler baskıcılıkta önemlidirler. Boyacılıkta fazla yaygın değildir. Bunun nedeni ise;
1 –Mamulün tutumunu sertleştirir.
2 –Koyu ton boyamalarda tatmin edici sonuçlar vermez.
3 – Migrasyon nedeniyle düzgünsüz boyama tehlikesi vardır.
4 - Sürtünme ve mekanik.yük ( çitileme ) haslıkları istenilen seviyede değildir.
Ayrıca life affiniteleri olmadığı için uzun banyo oranlarında çektirme yöntemine göre boyama yapılmamaktadır.
2.8.1. Pigmentlerle Boyama Avantajları
1-Boyama yöntemi basittir.
Emdirme Kurutma Kondenzasyon ( Fiksaj)
2- Yıkamaya ihtiyaç yoktur.
3- Life affınitesi olmadığından her çeşit lif karışımlarını bir adımda boyamak mümkündür. Fularda yapılan boyamalarda baş son farkı meydana gelmez.
4- Buruşmazlık bitim işlemi ile uygulama şartları benzerlik gösterdiğinden pigment boyaması buruşmazlık işlemi ile tek adımda yapılabilir.
Binderler genellikle okrilat ve butadieni temel monomer olarak kullanılır. Belli özellikleri kazandırmak ve malı iyi ayarlamak için akrilonitril, stiren, vinil asetat gibi ikincil monomerler de ilave edilir. Ayrıca kendi kendine çapraz bağlama özellikleri kazandırmak için çapraz bağlayıcı 3. cü bir monomer (akrilamit-N-metilol gibi) de kullanılır.
Binderler life daha ziyade hidrojen köprüleri ve fiziksel adhezyon kuvvetleri ile bağlanır. Reaktif monomer ihtiva eden tipler kovalent bağlarla da bağlanırlar. Son yıllarda poliüretan esaslı binderler de yapılan gelişmelerle orta ve koyu tonda pigment boyamalarda iyi sonuçlar alınmıştır.
Örnek reçete :
x gr / lt pigment
30-200gr/lt binder
5 - 30 gr / lt antimigrasyon maddesi
5 - 10 gr / lt diazonyum fosfat ( DAP )
Alınan banyo oranı: % 70 - 80
Kurutma sıcaklığı: 80 - 100 ° C
Fiksaj: 140 - 150° C de 5 dak., 170 ° C de 2 - 3 daki., 190° C de l dakika
Diamonyum fosfatın görevi binderin kondenzasyonu için gerekli olan asidik ortamı sağlamaktır. Fiksaj sırasında asit yapar.
2.8.2. Pigmentlerle Taş Yıkama Görünümü Eldesi
Emdirme ve çektirme yöntemleri ile uygulanabilir.
Emdirme yöntemine göre boyama : Koyu tonlarda yıkanmış mamul görünümü eldesi mümkün olmaktadır.
l. Adımda : Pigment emdirme veya boyama çözeltisi
x gr / lt pigment
5 - 30 gr / lt migrasyon önleyici madde
10-40gr/ lt binder
2 . Adımda : Kurutma 80 - 140 ° C
3 . Adımda : Yıkama işlemi
- Soğuk durulama
-Sıcak sabunlama ( 3 gr / lt soda + l gr / lt sabun ile 50 - 60 ° c )
-Ilık durulama
- Asitleme ( CH3 COOH PH=5 )
- Soğuk durulama
4 . Adım : Kurutma
5 . Adımda: Emdirme 100-150 gr /lt binder, 10 gr/lt katalizör,
6. Adımda.80-100 ° C kurutulur.
7. Adımda: Fiksaj.
2.8.3. Çektirme Yöntemine Göre Boyama
Bu yöntem hem parti halinde, hem de parça kumaşların boyanmasında kullanılır. Parti boyamalarda yüksek hızlı jet, hazır giysi boyamalarda ise tamburlu yıkama makinaları kullanılır. Bu yöntemin esası önce selülozik mamule katyonik karakter kazandıran ön işlem uygulamasına ve sonra ara kurutma yapılmaksızın pigmentlerle boyamaya dayanır. Son olarak bir fiksaj çözeltisi ile muamele edilen kumaş durulamadan kurutulur. Renk verimi oldukça düşüktür. Bu yüzden koyu renk eldesinde uygun değildir.
İşlem sırası :
1 - Katyonik ön işlem :
% 5 - 12 Katyonik madde (Solidogen NRL; Prodotto VMC2)
%2-3 CH3COOH (%60)
Mamul önce 5 dakika soğukta muamele edildikten sonra sıcaklık 70 ° C çıkarılır. ( 10-20 dakika işlem yapılır. Banyo boşaltılır.
2 - Boyama işlemleri : % x pigment % 3 dispergatör
5 dakika soğukta banyo sıcaklığı 70 ° C çıkartılır ve 10 dakika süre ile işlem uygulanır. Daha sonra banyo boşaltılır.
3 - Fiksaj : % 5 binder, %0, 5 asetik asit (% 60), % 3 Dispergatör, 40° C de 5 - 10 dakika uygulanır.
2.9. İnkişaf Boyarmaddeleri
Boyanacak olan materyel birbiri ardınca suda çözünebilen diazonyum ve naftolat bileşikleri ile muamele edilir. Naftolat ve diazonyum bileşikleri lifin içerisinde buluştuklarında suda çözünmeyen azo boyarmaddesini oluşturur. Naftolat tek başına çözünüyor ve lif bunu alabiliyor ise Naftolat ile zeminliyoruz.
l - Naftolatla zeminleme
2 - Naftolatin fazlasının uzaklaşması
3 - a - Diazonyum tuzları ile muamele :,etme
b – Diazonyum ile naftolatın kenetlenmesi ve boyarmadde inkişafi
4 - Ardeşemler (sabunlama, yıkama)
Bu boyarmaddelerin haslıkları oldukça iyidir. Çalışması çok zor değil fakat dikkatli olmak gerekir. Sürtünme haslıkları da çok iyidir. Çünkü bütün boyarmaddeler lifin içerisinde inkişaf etmeyip bir miktarı da kumaş yüzeyinde inkişaf edebilir. Bu durum da boyalı kumaşın sürtünme haslıkları düşüktür. Özellikle kırmızı tondaki boyamalarda tercih edilir.
2.10. Oksidasyon Boyarmaddeleri
Bu b.m. ile sadece, siyak renk elde edilir. Fakt en güzel siyah renk bu b.m. ile ilde edilir. Lif önce Anilin tuzu veya difenil tuzu ve oksitleyici maddeler ile muamele edilir. Daha sonra yapılan ısıtma veya buharlama sırasında oksitleyici maddelerin etkisi ile anilin veya difenil molekülleri lifin içerinde oksitlenerek birbirlerine bağlanarak siyah rengi oluşturur. Lifin içerisinde büyük moleküllü ve suda çözünmeyen boyar maddeler oluşturulduğundan haslıklajıjyidir.
2.11. Pamuklu Mamulleri Boyayan Boyarmaddelerin Karşılaştırılması
Kükürt ve pigment boyarmaddelerinin maliyetleri düşüktür. Küp boyarmaddelerinin kendi maliyetleri kadar uygulama metotlarının da maliyet yüksekliği sebebiyle pahalıdırlar. Reaktif boyarmaddelerin fiyatları ise direkt ve küp boyarmaddelerin arasındadır. Reaktif boyarmaddelerin ışık ve yaş haslıkları direkt boyarmaddelere göre daha iyidir. Çok düzgün boyamalar elde edilir.
Kükürt boyarmaddelerin yıkama ışık ve ter haslıkları yüksektir. Direkt boyarmaddelerden daha iyi yaş haslıklara sahiptir. Ancak küp boyarmaddelerden kötüdür.
Reaktif boyarmaddelerin de aynı şekilde boyamanın tekrar edilebilirliği kolaydır. Küp boyarmaddelerin de ise zordur. Küp boyarmaddelerinin fabrikasyon haslıkları (peroksit merserize, hipokloit haslıkları) kükürt boyarmaddelerden çok yüksektir. Çünkü kükürt boyarmaddelerin klorlu yıkamalara karşı hassas değildir. Küp boyarmaddelerin renkleri reaktiflere nazaran mattır.
Pigment boyarmaddelerin de elde edilen renk yelpazesi direkt boyarmaddelerdeki gibi geniştir. Naftol AS boyarmaddeleri de direkt boyarmaddelere göre çok üstün yaş haslıklar verir. Selüloz üzerindeki haslıkları küp boyarmaddelerinden sonra ikincidir. Merserize ve ağartma işlemlerine küp boyarmaddeler gibi dayanıklıdır.
