Radyoterapi (ışın tedavisi) nedir
ışın tedavisinin yan etkileri nelerdir ışın tedavisi nasıl yapılır tedavisi sonrası hangi hastalara uygulanır gama ışınları nerelerde kullanılır
Radyoterapi (ışın tedavisi) kanser hücrelerini tahrip etmek veya yok etmek için x-ışınları, gama ışınları, elektron veya protonlar gibi yüksek enerji partikküllerini veya dalgaların akımını kullanarak uygulanan bir tedavi yöntemidir. Genellikle kanserin tedavisinde kullanılmakla birlikte nadiren kanser dışı hastalıkların tedavisinde de kullanılanılabilir. Radyoterapide (ışın tedavisinde) amaç, kanser kitlesinin çevresindeki normal dokulara zarar vermeden kanser kitlesini yok etmektir.
Radyoterapi kanserin tedavisinde kullanılan en önemli tedavi yaklaşımlarından birisi olmakla birlikte, tum kanser vakalarının yarısından fazlasında kullanılmaktadır. Özellikle cilt kanseri, baş-boyun kanseri, erken evre Hodgkin hastalığı veya non Hodgkin lenfoma (Lenf bezlerinin kötü huylu kanserleri) gibi bazı tip tümörlerin tedavisinde ilk tedavi yaklaşımı olabilir. Akciğer, meme, rahim, prostat, testis, mesane, tiroid ve beyin kanserlerinin tedavisinde de kullanılabilir. Bazı hastaların kanser tedavisinde sadece radyoterapi verilebilir. Bazı hastalarda ise radyoterapi kemoterapi veya cerrahi tedavi ile birlikte verilebilir. Ameliyattan önce verilen radyoterapi genellikle kanser kitlesini küçültmek amacı ile verilirken, ameliyat sonrası hastaya o bölgede gizli kalabilecek bazı kanser hücrelerini yok etmek amacı ile uygulanabilir. Bazen radyoterapi ağrı gibi kansere bağlı şikayetleri azaltmak amacı ile de uygulanabilir.
Radyoterapi (Işın tedavisi) nasıl etki eder?
Tüm hücreler (bu normal hücre ya da kanser hücresi olsun) büyür ve bölünür. Fakat etrafında bulunan pek çok normal hücreleye kıyasla kanser hücresi daha hızlı büyür ve çoğalır. Radyoterapi (ışın tedavisi) kanser hücrelerin yapısını etkileyerek onların büyümesini, çoğalmasını veya yayılmasını engellemektedir. Tabii tedavi sırasında kanser hücrelerinin etrafında bulunan normal hücrelerin bir kısmı da etkilenmektedir, fakat bu hücreler güçlü olduğundan çoğu tedavinin etkisini tamir ederek normal yaşamına devam eder. Işın tedavisi tüm vücudu değil sadece ışınlama alanında bulunan hücreleri etkilemektedir.
Radyoterapiden önce hekime sorabileceğiniz sorular?
Radyoterapiden kafanızda bazı soru işaretleri kalmaması ve rahat bir tedavi süreci geçirebilmeniz için hekiminize aşağıda yer alan soruları sorabilirsiniz:
Benim hastalığımda radyoterapi neden gereklidir?
Bu tedavi kanserin büyümesi veya yayılımını önleyeceknmidir?
Bu tedavi kanser kitlesini yok edecek midir?
Eğer radyoterapi ameliyattan sonra veriliyorsa, gizli kalan kanser hücrelerini yok edecek midir? Ameliyat olmaksızın sadece radyoterapi uygulanabilir mi?
Radyoterapinin kanseri etkileme şansı nedir?
İstenilen bu etkiye başka bir yaklaşım kullanarak ulaşılamaz mı?
Radyoterapi kanser kitlesini ve etraftaki dokuları nasıl etkileyecek?
Radyoterapinin ile hangi yan etkileri ile karşı karşıya kalacağım?
Bu yan etkiler yememi içmemi, dışarıda dolaşmamı, normal yaşamımı etkileyecek midir?
Bu yan etkiler görünümümü etkileyecek midir?
Bu yan etkiler geçici mi yoksa kalıcı mı? Geçici ise nekadar sürecekler?
Eğer radyoterapi almaz isem kanserin yayılma şansı ne? Sonuçta ne olur?
Radyoterapi pahalı bir tedavi midir?
Radyoterapinin planlanmasında ve uygulanmasında pek çok sağlık uzmanı çalışmakta ve farklı makinalar kullanılmaktadır. Radyoterapinin ücretlendirilmesi kanser türüne, uygulanacak tedavinin sayısına, ışınlanacak alanın sayısına göre değişmektedir. Bir tedavi eğer hasta maliyetini kendisi karşılayacak ise yaklaşık 1 500 000 000 – 4 000 000 000 TL arasında değişmektedir. Fakat SSK, Emekli Sandığı ve Bağkur tedavi masraflarını karşıladığından bu tedaviye herhangi bir ücret ödemenize gerek yoktur.
Radyoterapi (ışın tedavisi) nerede uygulanır?
Radyoterapi özellikle bunun için geliştirilmiş merkezlerde uygulanır. Bugün Türkiye’de yaklaşık 44 merkez vardır. Bunların bazıları özeldir. Bu merkezler İstanbul, Ankara, İzmir, Denizli, Samsun, Bursa, Antalya, Adana, Trabzon, Erzurum, Kayseri, Edirne, Diyarbakır, Malatya, Van, Eskişehir, Sivas, Kahraman Maraş, Ispartadır. Bu merkezlerin bazılarında radyoterapi ünitesi olmasına rağmen, donananım yetersizliğinden dolayı o ünitede radyoterapi tedavisi yapılamamaktadır. Hastalar tedavisini yürütmek için daha büyük merkezlere sevk edilmektedir.
Radyoterapi nasıl uygulanır?
Radyoterapi hastaya dıştan (eksternal radyoterapi) ve içten (internal radyoterapi ya da brakiterapi) olmak üzere iki şekilde uygulanır.
Eksternal radyoterapi - Özel ünitelerde özel makinalar ile uzaktan yapılan bir tedavi şeklidir.
İnternal radyoterapi ya da brakiterapi - Radyoaktif madde tel, tüp ya da iğne içinde yerleştirilip tedavi bölgesi uyuşturulduktan sonra hastanın cild altı dokularına, kas arasına veya organ boşluklarına yerleştirilerek özel tedavi odalarında yapılır. İnternal radyoterapi gellikle dil, dudak, meme, rahim ağzı, rahim, rahim dokusu, makat, mesane, beyin kanserlerinin tedavisinde kullanılır. İnternal radyoterapi hastanede bunun için özel olarak ayrılmış odalarda yapılır. Odada 1-3 gün hastadan hastaya farklı olmakla bbirlikte tek başına kalırsınız, ama gerektiğinde hemşireyi çağrabilirsiniz. Bu dönem içinde ziyaretçilerin siz ışın kaynağı olduğunuzdan odaya girmesi yasaktır. Hemşire de kendisini korumak için odanıza gerektikçe ve siz onu çağırdıkça girer. Ozel hazırlık gerektiren bir işlem o yüzde radyoaktif madde yüklemesi yapılmadan önce bazı tetkikler yapılmalıdır. Tetkiklerin sonuçlarına göre özel bir odada radyoaktif madde yüklemesi yapılır ve takibinde siz 1-3 gün boyunca kalacağınız bir odaya alınırsınız. Tedavi sırasında ağrınız veya herhangi bir şikayetiniz olmaz. Tedavi tamamlandıktan sonra yüklenmiş olan radyoaktif madde çıkartılır ve siz eve gönderilirsiniz, eve gittiğinizde istiyorsanız yakınlarınıza sarılabilir, onlarla birlikte oturup sohbet edebilirsiniz herhangi bir sakıncası yoktur.
Eksternal radyoterapinin (dışarıdan yapılan ışın tedavisinnin) tedavi süresi ve dozu ne?
Radyoterapide çoğu hastaya genellikle 6-7 haftalık tedavi dönemi içinde toplam 6000-7000 cGy (santigrey) ışın dozu verilmektedir. Yani bu toplam ışın dozu hafta içi her gün ortalama 25-30 kez yapılan ışın uygulaması ile verilmektedir. Her gün hastaya yaklaşık 1-5 dakika içinde 180-200 cGy ışın dozunu bölünerek (fraksiyon) verilmektedir. Toplam ışın dozunun birden verilmeyip her gün ve belirli bir zaman içinde bölünerek verilmesinin nedeni, (1) radyasyon hasarından kendini korumuş ya da hasarı tamir etmiş kanser hücrelerini bir sonraki tedavi ile tekrar tahrip edip hasarı tamir etmelerini önlemek ve (2) tümörü çevreleyen normal hücrelerin de hasarı tamir etmesi için zaman tanımaktır. Bazen kanser kitlesine bağlı gelişen şikayetleri önlemek amacı ile hastaya 10 günlük radyoterapi (ışın tedavisi) de yapılabilir.
Uygulanacak radyasyon dozu:
Hastanın yaşına,
Kanser kitlesinin büyüklüğüne ve derecesine,
Kanser kitlesinin ışın tedavisine karşı duyarlılığına,
Normal doku ve hastanın toleransına (tedaviyi kaldırabilmesine),
Işın tedavisi yapılacak bölgenin büyüklüğüne,
Tedavi sonrası beklenen yaşam kalitesine (hastanın iyilik haline) göre değişir.
Eksternal radyoterapi (dışarıdan yapılan ışın tedavisi) nasıl uygulanır?
Radyasyon uygulanacak bölgedeki deri geçici boya ile işaretlenir ve her gün aynı bölgeye tedavi uygulaması yapılır. Tedavi sırasında sağlıklı dokuları radyasyon dalgalarından korumak için koruyucu (blok) araçlar kullanılır. Tedavinin tam istenen noktaya uygulanmasını ve tedavi sırasında hastanın hareketsiz durmasını sağlamak için gerekirse hasta farklı araçlarla desteklenebilir. Toplam tedavi dozu bölünerek genellikle yaklaşık 20-30 günde verilir. Her gün hasta tedavinin yapılacağı hastaneye gerelerek tedavisini yaklaşık 1-5 dakikada, özel odada alır. Tedavinin uygulanması sırasında hasta odada tek başına kalır, fakat bu sırada bir radyoterapi teknisyeni tarafından sürekli izlenir, ve gerekirse onunla kapalı devre sistemi ile konuşabilir. Tedavi sırasında hastaya herhangi birşey olursa hasta sürekli izlendiği için gerekirse hemen müdahale edilir. Hasta ışınların vücuduna girişini, veya ağrı ve acı hissetmez. Yalnış bir alanın ışınlamaması için radyoterapi teknisyeni tarafından kendisine verilen pozisyonu korumalıdır. Tedavi tamamlandıktan ve hasta tedavi odasından dışarıya çıktıktan sonra hasta radyoaktif değildir. İstiyorsa eve gittinde yakınları ile konuşabili, sarılabilir onlarla birlikte oturabilir.
Eksternal radyoterapide (dışarıdan yapılan ışın tedavisinde) ne tür yan etkiler meydana gelir?
Ekstarnal radyoterapiye bağlı meydana gelen yan etkiler ışınlanan dokunun özelliklerine, ışınlanan normal doku büyüklüğüne, ışınlama sırasında kullanılan doza, ışınlama süresine, hastanın bireysel özelliklerine bağlı olarak hastadan hastaya farklılık göstermektedir. Bazı hastalarda herhangi bir yan etki meydana gelmez iken bazı hastalarda tedavi sırasında veya tedaviyi takiben bir kaç ay içinde bazı yan etkiler ortaya çıkabilir.
Radyoterapiye Bağlı Gelişen Yan Etkiler
Cilt reaksiyonları, yorgunluk
İshal
İdrar yaparken ağrı, cinsel isteksizlik, kısırlık
Ağız yaraları, ağız kuruluğu, Boğaz ağrısı, Tad almada değişim
Beyin ödemi, saç dökülmesi, yorgunluk
Kolda ödem, ağrı, Pnömoni
Bulantı-kusma, iştahsızlık
Kemiklerin büyümesinde yavaşlama
Cilt reaksiyonarını önlemek için neye dikkat etmeliyim?
Eksternal radyoterapide tüm ışınlama alanlarında görülebilen sorunlardan birisi cilt reaksiyonlarıdır. Bu nedenle hasta her gün tedavi bölgesini eritem, ağrı, kuruluk ya da nemli deri döküntüsü açısından değerlendirmeli; aksi belirtilmedikçe tedavi bölgesini gösteren çizgileri silmemeli; tedavi alanını sıcak değil, sadece ılık suyla temizlemeli ve daha sonra yumuşak bir havlu ile tampon yaparak nazikçe, tahriş etmeden kurulamalıdır; tedavi alanına sabun, deodorant, pudra, parfüm, makyaj malzemesi, ağır kokulu losyonlar ve deri kremleri sürmemelidir; gerekmedikçe sabun kullanmamalıdır; tedavi bölgesi üzerine sıkı giysiler giymemelidir; ışınlama alanı yüzde ise erkek hastalar tıraş olmamalı, ışınlama alanı koltuk altında ise koltuk altı tüyleri temizlenmemelidir. Tedavi alanına değiyorsa pamuklu kıyafetler giymelidir; tedavi alanına sıcak su termoforu, elektrikli battaniye, sıcak ve soğuk uygulamalar gibi ısı uygulamaları yapılmamalıdır; tedavi alanı güneş, rüzgar ve soğuktan korunmalıdır; kuru deri döküntüsü meydana geldiğinde hekime danışarak uygun bir tedavi başlanmalıdır.
Yorgunluğu önlemek için ne yapmalıyım?
Yorgunluk tedavi sayısı arttıkça genellikle 2-3 hafta sonra ortaya çıkabilir. Tedavi sırasında iyi beslenmeli, dinlenmeli, çok fazla yatıp sürekli uyumamalı, yürüyüş yapmalı, günlük işlerinizde ailenizden destek istemelisiniz.
Beyin ödeminde ne yapmalı?
Hastanın bilincini izlemeli, insanlarla iletişimini gözlemeli herhangi bir değişiklik belirlediniğizde hekime veya hemşireye haber vermelisiniz. Hekimin yazdığı ilaçları kullanmalı veya düzenli olarak yaptırmalısınız. Hastanızı çarpmalardan korumalısınız.
Saç dökülmesinde ne yapmalı?
Saç dökülmesi bazen geçici bazen de kalıcı olabilir. Önemli olan tedavinizdir, saç dökülmesini farklı araçlar kullanarak gizleyebilirsiniz, şapka takabilir, eşarp, peruk kullanabilirsiniz veya istiyorsanız başınızı açık bırakabilirsiniz.
Ağız kuruluğunda ne yapmalı?
Ağız kuruluğu yaklaşık 1-2 hafta sonra gelişebilir, bazen geçici bazen de kalıcı olabilir. Gerektikçe su içmelisiniz. Tükrük salgısını arttırmak için sakız çiğneyebilir veya ilaçlar kullanabilirsiniz.
Tad almada değişim olduğunda ne yapmalıyım?
Yaklaşık 1 hafta sonra başlayabilir. Besinlerin tadını alamayabilir yada besinleri farklı tadlarda alabilirsiniz. Ağızın ferahlığını sağlamak için ağız bakımı yapmalısınız. Tadı kötü gıdaları yememelisiniz, Yemeğin tadını almak için farklı besin, baharat ve bitkiler denenebilir. Yemeğin tadıını almak için lokmayı uzun süre çiğneyebilirsiniz. Tadı hakkında fikir edinmek için yemeği yemeden önce koklamayı deneyebilrsiniz.
Boğaz ağrısı olduğunda ne yapmalıyım?
Radyoterapi tedavisni takiben 2 hafta sonra gelişebilir. Dişlerinizi yumuşk diş fırçası ile fırçalamalı, Alkol / sigara kullanmamalısınız. Yumuşak ve sulu çok sıcak olmayan gıdalar yemelisiniz. Gerekirse hekiminizle görüşerek ilaç başlamalısınız.
Ağızda yara olduğunda ne yapmalıyım?
Radyoterapi tedavisni takiben 2 hafta sonra gelişebilir. Dişlerinizi yumuşk diş fırçası ile fırçalamalı, Alkol / sigara kullanmamalısınız. Ağızınızda çıkan proaaa varsa gerektikçe çıkartmalısınız. Yumuşak ve sulu çok sıcak olmayan gıdalar yemelisiniz. Gerekirse hekiminizle görüşerek ilaç başlamalısınız. Mutlaka yemek yemelisiniz.
Bulantı kusma olduğunda ne yapmalıyım?
Bulantıyı artırmayan besinler (peynir, sandviç vb) yemelisiniz. Tatlı, yağlı, çok tuzlu, baharatlı besinler yemekten kaçınmalısınız. Radyoterapiden 1-2 saat önce ve sonra yemek ve içmekten kaçınmalısınız. Bulantınız olduğunda farklı şeyler düşünmeli, insanlarla konuşmalı, dikkatinizi dağıtmalısınız. Gerekirse hekiminize söyleyerek önerdiği ilacı düzenli kullanmalısınız.
İştahsızlık
Besin değeri yüksek gıdalar yemelisiniz. Sık ve az miktarda beslenerek yeterli miktarda gıda almalısınız. Çok fazla ağrınız, bulantı-kusmanız, yutma zorluğunuz, kabızlığınız varsa bunlar iştahsızlığınızı arttıracağı için bu şikayetlerinizi azaltmak için hekimin önerdiği ilaçları kullanmalısınız. Depresyon var ise kontrol altına alınmalıdır.
İshal
Dinlenmeli, bol sıvı içmeli ve hekimin önerdiği ilacı düzenli olarak almalısınız. Kilo kaybı, ciltte kuruma olup olmadığını değerlendimeli varsa hekime haber vermelisiniz. İshali artırmayacak gıdalar yemelisiniz.
İdrar yaparken ağrı
Bol sıvı içmeli, sık idrara gitmeli, gece en az bir kez idrara kalkmalı ve hekimin önerdiği ilacı düzenli almalısınız.
Cinsel ilişki isteğinde azalma, kısırlık
Gerekirse hekimle cinsel isteğinde azalma sorununu paylaşmalısınız o sizi uygun birime gönderek gereken desteği alabilirsiniz. Eğer çocuğunuz yoksa özellikle rahim, yumurtalık, testis ışınlamalarından sonra bebek sahibi olma şansınız azaldığından bu konuda hekiminizle konuşmalı o sizi destek için uygun birime göndermelidir.
Radyoterapiden sonra ne yapmalıyım?
Radyoterapiyi tamamladıktan sonra radyoterapi uzmanı sizi, hangi kanser türü için tedavi almış olmanız önemli değil, belli aralıklarda kontrole çağırır. Bu kontrollere düzenli olarak gitmelisiniz, çünkü radyoterapi uzmanı bu kontroller sırasında radyoterapinin (ışın tedavisinin) geç ortaya çıkabilecek yan etkilerini izler, tedaviye ne kadar cevap verdiğinizi değerlendirir ve gereksinime göre bir sonraki tedavileriniz için sizi yönlendirir.
Radyoterapiden (ışın tedavisinden) sonra kendinizi rahat ve güvende hissetmeniz için hekiminize aşağıda yer alan soruları sorabilirsiniz:
Normal işlerime ne zaman başlayabilirim veya normal yaşamıma ne zaman geri dönebilirim?
Kontrollere ne sıklıkta gelmeliyim?
Bundan sonra hangi tetkikleri yaptıracağım? Neden?
Meme ışınlaması alanlar için: Proaaaimi tekrar ne zaman kullanmaya başlayacağım?
Ameliyata bağlı vücutta değişiklik meydana geldi ise: Ne zaman düzeltme ameliyatı yaptırabilir?
Beslenmeme sizin önerdiğiniz şekilde mi sürdürmeye devam etmeliyim?
Rahim ağızı ışınlaması alanlar için: cinsel ilişkiye ne zaman başlaya bilirim?
Ne zaman hamile (gebe) kalabilirim?
Hangi durumlarda ve kime haber vermeliyim?
Sağlık uzmanlarına hangi durumları bildirmeniz önemli?
Tedaviyi takinben kendinizi daha dikkatli izlemeli ve herhangi bir sorunu sağlık uzmanlarına bildirmelisiniz. Aşağıda yer alan sorunlar olduğunda sağlık uzmanlarını arayıp veya hastaneye başvurup şikayetinizi bildirmelisiniz.
Geçmeyen ağrı, özellikle ışınlama alanında ise.
Kitle, şişlik
Bulantı, kusma, ishal, iştahsızlık, yutkunma güçlüğü
Beklenmedi kilo kaybı
Düşmeyen ateş ve geçmeyen öksürük
Beklenmeyen döküntü, kızarıklı, kanama
Hekim ve hemşirenizin bildirmenizi gerektiğini söylediği sorunlar
Radyoterapi (ışın tedavisi) kanser hücrelerini tahrip etmek veya yok etmek için x-ışınları, gama ışınları, elektron veya protonlar gibi yüksek enerji partikküllerini veya dalgaların akımını kullanarak uygulanan bir tedavi yöntemidir. Genellikle kanserin tedavisinde kullanılmakla birlikte nadiren kanser dışı hastalıkların tedavisinde de kullanılanılabilir. Radyoterapide (ışın tedavisinde) amaç, kanser kitlesinin çevresindeki normal dokulara zarar vermeden kanser kitlesini yok etmektir.
Radyoterapi kanserin tedavisinde kullanılan en önemli tedavi yaklaşımlarından birisi olmakla birlikte, tum kanser vakalarının yarısından fazlasında kullanılmaktadır. Özellikle cilt kanseri, baş-boyun kanseri, erken evre Hodgkin hastalığı veya non Hodgkin lenfoma (Lenf bezlerinin kötü huylu kanserleri) gibi bazı tip tümörlerin tedavisinde ilk tedavi yaklaşımı olabilir. Akciğer, meme, rahim, prostat, testis, mesane, tiroid ve beyin kanserlerinin tedavisinde de kullanılabilir. Bazı hastaların kanser tedavisinde sadece radyoterapi verilebilir. Bazı hastalarda ise radyoterapi kemoterapi veya cerrahi tedavi ile birlikte verilebilir. Ameliyattan önce verilen radyoterapi genellikle kanser kitlesini küçültmek amacı ile verilirken, ameliyat sonrası hastaya o bölgede gizli kalabilecek bazı kanser hücrelerini yok etmek amacı ile uygulanabilir. Bazen radyoterapi ağrı gibi kansere bağlı şikayetleri azaltmak amacı ile de uygulanabilir.
Radyoterapi (Işın tedavisi) nasıl etki eder?
Tüm hücreler (bu normal hücre ya da kanser hücresi olsun) büyür ve bölünür. Fakat etrafında bulunan pek çok normal hücreleye kıyasla kanser hücresi daha hızlı büyür ve çoğalır. Radyoterapi (ışın tedavisi) kanser hücrelerin yapısını etkileyerek onların büyümesini, çoğalmasını veya yayılmasını engellemektedir. Tabii tedavi sırasında kanser hücrelerinin etrafında bulunan normal hücrelerin bir kısmı da etkilenmektedir, fakat bu hücreler güçlü olduğundan çoğu tedavinin etkisini tamir ederek normal yaşamına devam eder. Işın tedavisi tüm vücudu değil sadece ışınlama alanında bulunan hücreleri etkilemektedir.
Radyoterapiden önce hekime sorabileceğiniz sorular?
Radyoterapiden kafanızda bazı soru işaretleri kalmaması ve rahat bir tedavi süreci geçirebilmeniz için hekiminize aşağıda yer alan soruları sorabilirsiniz:
Benim hastalığımda radyoterapi neden gereklidir?
Bu tedavi kanserin büyümesi veya yayılımını önleyeceknmidir?
Bu tedavi kanser kitlesini yok edecek midir?
Eğer radyoterapi ameliyattan sonra veriliyorsa, gizli kalan kanser hücrelerini yok edecek midir? Ameliyat olmaksızın sadece radyoterapi uygulanabilir mi?
Radyoterapinin kanseri etkileme şansı nedir?
İstenilen bu etkiye başka bir yaklaşım kullanarak ulaşılamaz mı?
Radyoterapi kanser kitlesini ve etraftaki dokuları nasıl etkileyecek?
Radyoterapinin ile hangi yan etkileri ile karşı karşıya kalacağım?
Bu yan etkiler yememi içmemi, dışarıda dolaşmamı, normal yaşamımı etkileyecek midir?
Bu yan etkiler görünümümü etkileyecek midir?
Bu yan etkiler geçici mi yoksa kalıcı mı? Geçici ise nekadar sürecekler?
Eğer radyoterapi almaz isem kanserin yayılma şansı ne? Sonuçta ne olur?
Radyoterapi pahalı bir tedavi midir?
Radyoterapinin planlanmasında ve uygulanmasında pek çok sağlık uzmanı çalışmakta ve farklı makinalar kullanılmaktadır. Radyoterapinin ücretlendirilmesi kanser türüne, uygulanacak tedavinin sayısına, ışınlanacak alanın sayısına göre değişmektedir. Bir tedavi eğer hasta maliyetini kendisi karşılayacak ise yaklaşık 1 500 000 000 – 4 000 000 000 TL arasında değişmektedir. Fakat SSK, Emekli Sandığı ve Bağkur tedavi masraflarını karşıladığından bu tedaviye herhangi bir ücret ödemenize gerek yoktur.
Radyoterapi (ışın tedavisi) nerede uygulanır?
Radyoterapi özellikle bunun için geliştirilmiş merkezlerde uygulanır. Bugün Türkiye’de yaklaşık 44 merkez vardır. Bunların bazıları özeldir. Bu merkezler İstanbul, Ankara, İzmir, Denizli, Samsun, Bursa, Antalya, Adana, Trabzon, Erzurum, Kayseri, Edirne, Diyarbakır, Malatya, Van, Eskişehir, Sivas, Kahraman Maraş, Ispartadır. Bu merkezlerin bazılarında radyoterapi ünitesi olmasına rağmen, donananım yetersizliğinden dolayı o ünitede radyoterapi tedavisi yapılamamaktadır. Hastalar tedavisini yürütmek için daha büyük merkezlere sevk edilmektedir.
Radyoterapi nasıl uygulanır?
Radyoterapi hastaya dıştan (eksternal radyoterapi) ve içten (internal radyoterapi ya da brakiterapi) olmak üzere iki şekilde uygulanır.
Eksternal radyoterapi - Özel ünitelerde özel makinalar ile uzaktan yapılan bir tedavi şeklidir.
İnternal radyoterapi ya da brakiterapi - Radyoaktif madde tel, tüp ya da iğne içinde yerleştirilip tedavi bölgesi uyuşturulduktan sonra hastanın cild altı dokularına, kas arasına veya organ boşluklarına yerleştirilerek özel tedavi odalarında yapılır. İnternal radyoterapi gellikle dil, dudak, meme, rahim ağzı, rahim, rahim dokusu, makat, mesane, beyin kanserlerinin tedavisinde kullanılır. İnternal radyoterapi hastanede bunun için özel olarak ayrılmış odalarda yapılır. Odada 1-3 gün hastadan hastaya farklı olmakla bbirlikte tek başına kalırsınız, ama gerektiğinde hemşireyi çağrabilirsiniz. Bu dönem içinde ziyaretçilerin siz ışın kaynağı olduğunuzdan odaya girmesi yasaktır. Hemşire de kendisini korumak için odanıza gerektikçe ve siz onu çağırdıkça girer. Ozel hazırlık gerektiren bir işlem o yüzde radyoaktif madde yüklemesi yapılmadan önce bazı tetkikler yapılmalıdır. Tetkiklerin sonuçlarına göre özel bir odada radyoaktif madde yüklemesi yapılır ve takibinde siz 1-3 gün boyunca kalacağınız bir odaya alınırsınız. Tedavi sırasında ağrınız veya herhangi bir şikayetiniz olmaz. Tedavi tamamlandıktan sonra yüklenmiş olan radyoaktif madde çıkartılır ve siz eve gönderilirsiniz, eve gittiğinizde istiyorsanız yakınlarınıza sarılabilir, onlarla birlikte oturup sohbet edebilirsiniz herhangi bir sakıncası yoktur.
Eksternal radyoterapinin (dışarıdan yapılan ışın tedavisinnin) tedavi süresi ve dozu ne?
Radyoterapide çoğu hastaya genellikle 6-7 haftalık tedavi dönemi içinde toplam 6000-7000 cGy (santigrey) ışın dozu verilmektedir. Yani bu toplam ışın dozu hafta içi her gün ortalama 25-30 kez yapılan ışın uygulaması ile verilmektedir. Her gün hastaya yaklaşık 1-5 dakika içinde 180-200 cGy ışın dozunu bölünerek (fraksiyon) verilmektedir. Toplam ışın dozunun birden verilmeyip her gün ve belirli bir zaman içinde bölünerek verilmesinin nedeni, (1) radyasyon hasarından kendini korumuş ya da hasarı tamir etmiş kanser hücrelerini bir sonraki tedavi ile tekrar tahrip edip hasarı tamir etmelerini önlemek ve (2) tümörü çevreleyen normal hücrelerin de hasarı tamir etmesi için zaman tanımaktır. Bazen kanser kitlesine bağlı gelişen şikayetleri önlemek amacı ile hastaya 10 günlük radyoterapi (ışın tedavisi) de yapılabilir.
Uygulanacak radyasyon dozu:
Hastanın yaşına,
Kanser kitlesinin büyüklüğüne ve derecesine,
Kanser kitlesinin ışın tedavisine karşı duyarlılığına,
Normal doku ve hastanın toleransına (tedaviyi kaldırabilmesine),
Işın tedavisi yapılacak bölgenin büyüklüğüne,
Tedavi sonrası beklenen yaşam kalitesine (hastanın iyilik haline) göre değişir.
Eksternal radyoterapi (dışarıdan yapılan ışın tedavisi) nasıl uygulanır?
Radyasyon uygulanacak bölgedeki deri geçici boya ile işaretlenir ve her gün aynı bölgeye tedavi uygulaması yapılır. Tedavi sırasında sağlıklı dokuları radyasyon dalgalarından korumak için koruyucu (blok) araçlar kullanılır. Tedavinin tam istenen noktaya uygulanmasını ve tedavi sırasında hastanın hareketsiz durmasını sağlamak için gerekirse hasta farklı araçlarla desteklenebilir. Toplam tedavi dozu bölünerek genellikle yaklaşık 20-30 günde verilir. Her gün hasta tedavinin yapılacağı hastaneye gerelerek tedavisini yaklaşık 1-5 dakikada, özel odada alır. Tedavinin uygulanması sırasında hasta odada tek başına kalır, fakat bu sırada bir radyoterapi teknisyeni tarafından sürekli izlenir, ve gerekirse onunla kapalı devre sistemi ile konuşabilir. Tedavi sırasında hastaya herhangi birşey olursa hasta sürekli izlendiği için gerekirse hemen müdahale edilir. Hasta ışınların vücuduna girişini, veya ağrı ve acı hissetmez. Yalnış bir alanın ışınlamaması için radyoterapi teknisyeni tarafından kendisine verilen pozisyonu korumalıdır. Tedavi tamamlandıktan ve hasta tedavi odasından dışarıya çıktıktan sonra hasta radyoaktif değildir. İstiyorsa eve gittinde yakınları ile konuşabili, sarılabilir onlarla birlikte oturabilir.
Eksternal radyoterapide (dışarıdan yapılan ışın tedavisinde) ne tür yan etkiler meydana gelir?
Ekstarnal radyoterapiye bağlı meydana gelen yan etkiler ışınlanan dokunun özelliklerine, ışınlanan normal doku büyüklüğüne, ışınlama sırasında kullanılan doza, ışınlama süresine, hastanın bireysel özelliklerine bağlı olarak hastadan hastaya farklılık göstermektedir. Bazı hastalarda herhangi bir yan etki meydana gelmez iken bazı hastalarda tedavi sırasında veya tedaviyi takiben bir kaç ay içinde bazı yan etkiler ortaya çıkabilir.
Radyoterapiye Bağlı Gelişen Yan Etkiler
Cilt reaksiyonları, yorgunluk
İshal
İdrar yaparken ağrı, cinsel isteksizlik, kısırlık
Ağız yaraları, ağız kuruluğu, Boğaz ağrısı, Tad almada değişim
Beyin ödemi, saç dökülmesi, yorgunluk
Kolda ödem, ağrı, Pnömoni
Bulantı-kusma, iştahsızlık
Kemiklerin büyümesinde yavaşlama
Cilt reaksiyonarını önlemek için neye dikkat etmeliyim?
Eksternal radyoterapide tüm ışınlama alanlarında görülebilen sorunlardan birisi cilt reaksiyonlarıdır. Bu nedenle hasta her gün tedavi bölgesini eritem, ağrı, kuruluk ya da nemli deri döküntüsü açısından değerlendirmeli; aksi belirtilmedikçe tedavi bölgesini gösteren çizgileri silmemeli; tedavi alanını sıcak değil, sadece ılık suyla temizlemeli ve daha sonra yumuşak bir havlu ile tampon yaparak nazikçe, tahriş etmeden kurulamalıdır; tedavi alanına sabun, deodorant, pudra, parfüm, makyaj malzemesi, ağır kokulu losyonlar ve deri kremleri sürmemelidir; gerekmedikçe sabun kullanmamalıdır; tedavi bölgesi üzerine sıkı giysiler giymemelidir; ışınlama alanı yüzde ise erkek hastalar tıraş olmamalı, ışınlama alanı koltuk altında ise koltuk altı tüyleri temizlenmemelidir. Tedavi alanına değiyorsa pamuklu kıyafetler giymelidir; tedavi alanına sıcak su termoforu, elektrikli battaniye, sıcak ve soğuk uygulamalar gibi ısı uygulamaları yapılmamalıdır; tedavi alanı güneş, rüzgar ve soğuktan korunmalıdır; kuru deri döküntüsü meydana geldiğinde hekime danışarak uygun bir tedavi başlanmalıdır.
Yorgunluğu önlemek için ne yapmalıyım?
Yorgunluk tedavi sayısı arttıkça genellikle 2-3 hafta sonra ortaya çıkabilir. Tedavi sırasında iyi beslenmeli, dinlenmeli, çok fazla yatıp sürekli uyumamalı, yürüyüş yapmalı, günlük işlerinizde ailenizden destek istemelisiniz.
Beyin ödeminde ne yapmalı?
Hastanın bilincini izlemeli, insanlarla iletişimini gözlemeli herhangi bir değişiklik belirlediniğizde hekime veya hemşireye haber vermelisiniz. Hekimin yazdığı ilaçları kullanmalı veya düzenli olarak yaptırmalısınız. Hastanızı çarpmalardan korumalısınız.
Saç dökülmesinde ne yapmalı?
Saç dökülmesi bazen geçici bazen de kalıcı olabilir. Önemli olan tedavinizdir, saç dökülmesini farklı araçlar kullanarak gizleyebilirsiniz, şapka takabilir, eşarp, peruk kullanabilirsiniz veya istiyorsanız başınızı açık bırakabilirsiniz.
Ağız kuruluğunda ne yapmalı?
Ağız kuruluğu yaklaşık 1-2 hafta sonra gelişebilir, bazen geçici bazen de kalıcı olabilir. Gerektikçe su içmelisiniz. Tükrük salgısını arttırmak için sakız çiğneyebilir veya ilaçlar kullanabilirsiniz.
Tad almada değişim olduğunda ne yapmalıyım?
Yaklaşık 1 hafta sonra başlayabilir. Besinlerin tadını alamayabilir yada besinleri farklı tadlarda alabilirsiniz. Ağızın ferahlığını sağlamak için ağız bakımı yapmalısınız. Tadı kötü gıdaları yememelisiniz, Yemeğin tadını almak için farklı besin, baharat ve bitkiler denenebilir. Yemeğin tadıını almak için lokmayı uzun süre çiğneyebilirsiniz. Tadı hakkında fikir edinmek için yemeği yemeden önce koklamayı deneyebilrsiniz.
Boğaz ağrısı olduğunda ne yapmalıyım?
Radyoterapi tedavisni takiben 2 hafta sonra gelişebilir. Dişlerinizi yumuşk diş fırçası ile fırçalamalı, Alkol / sigara kullanmamalısınız. Yumuşak ve sulu çok sıcak olmayan gıdalar yemelisiniz. Gerekirse hekiminizle görüşerek ilaç başlamalısınız.
Ağızda yara olduğunda ne yapmalıyım?
Radyoterapi tedavisni takiben 2 hafta sonra gelişebilir. Dişlerinizi yumuşk diş fırçası ile fırçalamalı, Alkol / sigara kullanmamalısınız. Ağızınızda çıkan proaaa varsa gerektikçe çıkartmalısınız. Yumuşak ve sulu çok sıcak olmayan gıdalar yemelisiniz. Gerekirse hekiminizle görüşerek ilaç başlamalısınız. Mutlaka yemek yemelisiniz.
Bulantı kusma olduğunda ne yapmalıyım?
Bulantıyı artırmayan besinler (peynir, sandviç vb) yemelisiniz. Tatlı, yağlı, çok tuzlu, baharatlı besinler yemekten kaçınmalısınız. Radyoterapiden 1-2 saat önce ve sonra yemek ve içmekten kaçınmalısınız. Bulantınız olduğunda farklı şeyler düşünmeli, insanlarla konuşmalı, dikkatinizi dağıtmalısınız. Gerekirse hekiminize söyleyerek önerdiği ilacı düzenli kullanmalısınız.
İştahsızlık
Besin değeri yüksek gıdalar yemelisiniz. Sık ve az miktarda beslenerek yeterli miktarda gıda almalısınız. Çok fazla ağrınız, bulantı-kusmanız, yutma zorluğunuz, kabızlığınız varsa bunlar iştahsızlığınızı arttıracağı için bu şikayetlerinizi azaltmak için hekimin önerdiği ilaçları kullanmalısınız. Depresyon var ise kontrol altına alınmalıdır.
İshal
Dinlenmeli, bol sıvı içmeli ve hekimin önerdiği ilacı düzenli olarak almalısınız. Kilo kaybı, ciltte kuruma olup olmadığını değerlendimeli varsa hekime haber vermelisiniz. İshali artırmayacak gıdalar yemelisiniz.
İdrar yaparken ağrı
Bol sıvı içmeli, sık idrara gitmeli, gece en az bir kez idrara kalkmalı ve hekimin önerdiği ilacı düzenli almalısınız.
Cinsel ilişki isteğinde azalma, kısırlık
Gerekirse hekimle cinsel isteğinde azalma sorununu paylaşmalısınız o sizi uygun birime gönderek gereken desteği alabilirsiniz. Eğer çocuğunuz yoksa özellikle rahim, yumurtalık, testis ışınlamalarından sonra bebek sahibi olma şansınız azaldığından bu konuda hekiminizle konuşmalı o sizi destek için uygun birime göndermelidir.
Radyoterapiden sonra ne yapmalıyım?
Radyoterapiyi tamamladıktan sonra radyoterapi uzmanı sizi, hangi kanser türü için tedavi almış olmanız önemli değil, belli aralıklarda kontrole çağırır. Bu kontrollere düzenli olarak gitmelisiniz, çünkü radyoterapi uzmanı bu kontroller sırasında radyoterapinin (ışın tedavisinin) geç ortaya çıkabilecek yan etkilerini izler, tedaviye ne kadar cevap verdiğinizi değerlendirir ve gereksinime göre bir sonraki tedavileriniz için sizi yönlendirir.
Radyoterapiden (ışın tedavisinden) sonra kendinizi rahat ve güvende hissetmeniz için hekiminize aşağıda yer alan soruları sorabilirsiniz:
Normal işlerime ne zaman başlayabilirim veya normal yaşamıma ne zaman geri dönebilirim?
Kontrollere ne sıklıkta gelmeliyim?
Bundan sonra hangi tetkikleri yaptıracağım? Neden?
Meme ışınlaması alanlar için: Proaaaimi tekrar ne zaman kullanmaya başlayacağım?
Ameliyata bağlı vücutta değişiklik meydana geldi ise: Ne zaman düzeltme ameliyatı yaptırabilir?
Beslenmeme sizin önerdiğiniz şekilde mi sürdürmeye devam etmeliyim?
Rahim ağızı ışınlaması alanlar için: cinsel ilişkiye ne zaman başlaya bilirim?
Ne zaman hamile (gebe) kalabilirim?
Hangi durumlarda ve kime haber vermeliyim?
Sağlık uzmanlarına hangi durumları bildirmeniz önemli?
Tedaviyi takinben kendinizi daha dikkatli izlemeli ve herhangi bir sorunu sağlık uzmanlarına bildirmelisiniz. Aşağıda yer alan sorunlar olduğunda sağlık uzmanlarını arayıp veya hastaneye başvurup şikayetinizi bildirmelisiniz.
Geçmeyen ağrı, özellikle ışınlama alanında ise.
Kitle, şişlik
Bulantı, kusma, ishal, iştahsızlık, yutkunma güçlüğü
Beklenmedi kilo kaybı
Düşmeyen ateş ve geçmeyen öksürük
Beklenmeyen döküntü, kızarıklı, kanama
Hekim ve hemşirenizin bildirmenizi gerektiğini söylediği sorunlar
