Young bride
Banned
Ödüllendirme etkili bir disiplin aracıdır
ödüllendirme ve motivasyon, ödüllendirme yönetmeliği, ödüllendirme sistemi, ödüllendirme yöntemleri, ödüllendirme sistemleri, disiplin yönetmeliği
Ödül ve ceza çocuk eğitiminde sıkça kullanılan ve gündeme gelen başlıklardan… Genel olarak iyi davranışın ödüllendirileceği, kötünün de cezalandırılacağı bilinir. Ancak ebeveynler çocuğun gelişim dönemlerine göre farklılık gösteren tutumlarını tam olarak bilemediklerinde, ödül; bazen rüşvete bazense daha fazla sorun yaşamama adına kötü davranışın mükafatlandırılmasına dönüşebiliyor. Psikiyatrist Dr. İbrahim Bilgen, ödülün doğru zamanda ve doğru biçimde uygulanması konusunda bilgiler veriyor.
Biz anne ve babalar çocuklarımızı ne zaman ödüllendirmemiz ne zaman ödüllendirmemiz gerektiğini bazen karıştırabiliyoruz. Bilinmesi gereken yanlış bir hareketi ödüllendirmenin, çocuğun gelişimi açısından kötü olabileceği, aynı zamanda geciktirilmeden çocuğa verilen bir ödülünde, hiç tahmin edemeyeceğimiz boyutlarda çocuğumuz üzerinde iyi sonuçlara neden olabileceğidir.
Davranışlarımız çocuklara farklı mesajlar verebilir
Çocuğumuz her mızmızlandığında veya ağlayarak bir şeyler istediğinde onun dediklerini yapıyorsak esasında çocuğun bilinçaltına şunu işliyoruz; “ Bu dünyada her ağladığında her şey senin ellerine sunulur”. İşte burada farkında olmadan çocuğun kötü davranışını ödüllendirmiş oluruz ki bu doğru olmayan bir davranıştır.
Doğru olanı ise; çocuğumuz ağlayarak bir şeyler istediğinde, ağlamasına neden olacak ciddi bir durumu yoksa ve bundan emin isek bu davranışına duyarsız kalmak, ama sustuğunda ise, hemen onunla ilgilenmek olmalıdır. Çünkü dünyada cezalandırılan davranış anında sönerken ödüllendirilen davranış devam eder. Onun her şeyi ağlayarak istemesi gibi istenilmeyen bir davranışı, her ağladığında onunla ilgilenerek ödüllendirmemiz bu istenilmeyen davranışın sürmesine neden olacaktır. Çünkü biz burada İSTENİLMEYEN DAVRANIŞI ÖDÜLLENDİRMİŞ oluyoruz. Aileler, çocuklarında hangi davranışı cezalandırıp hangi davranışı ödüllendireceklerini bilmelidirler. Çocuğunuz HANGİ YAŞTA OLURSA OLSUN onu “ SENİ SEVİYORUM AMA ŞU DAVRANIŞINI SEVMİYORUM” şeklinde uyarmanız doğru olacaktır. Ondan sonrada anne ve baba olarak hatta çocuğunuzun çevresindeki herkes, çocuğa aynı davranışı sergilemelisiniz. Anne ya da babanın çocuğa ayrı iletilerde bulunması istenilmeyen davranışın düzelmesinden daha çok bozulmasına neden olacaktır.
Peki, anne ve babalar çocuklarına neden disiplin uygulayamaz ya da kimler bu konuda daha zayıftır, şimdi bunları sizlerle paylaşmak istiyorum.
1. grup UMUTSUZ ANNE BABA: Bu durumdaki anne ya da baba çocuğunun değişmeyeceği düşüncesindedir.
2. grup ÇOCUĞU İLE ZITLAŞMAKTAN KAÇINAN ANNE BABA: Bu grupta yer alanlar, çocuğuna karşı çıkmaktan kaçınır. Bildiklerini uygularken kendisi bile buna pek inanmadığı için çocuk bunun farkına varır. Sıkça, çocuğunun kendisini dinlemediğinden ve artık başa çıkamadığından yakınır. En büyük korkuları ise ceza uygularlarsa çocuklarının sevgisini yitirecekleridir. “ Sen kötü bir annesin.” ya da “ Sen nasıl bir babasın, keşke Kerem’in babası benim babam olsaydı” gibi cümleleri duyduklarında yıkılırlar ve disiplin uygulayacak iradeleri kalmaz.
3. grup ENERJİSİ AZ ANNE BABA: Bu grubun en büyük üyelerini çalışan anneler oluşturur. Akşam eve yorgun bir şekilde geldikten sonra bir de çocuğun disiplin kuralları ile uğraşacak enerjileri yoktur. Bu yüzden çocukları ile sık sık inatlaşırlar.
4. grup SUÇLULUK DUYGUSUNA KAPILAN ANNE BABA: İkinci grup ile çok benzeşen yanları olan bu grup üyeleri ise, çocuğuna disiplin uygulamaya kalkıştığında suçluluk hissi duyar. Çocukta bunu fark ettiği için sık sık ona suçluluk hissi uyandıracak sözler söyler. Yani bir kısır döngü oluşur.
5. grup ENGELLENEN ANNE BABA: Çocuğuna disiplin kurallarını uygulamaya çalışan kişi; eşi, annesi, komşusu, kayınvalidesi tarafından engellemeler ya da imalı sözler ile karşılaşır. Bu grupta yer alan bir üyede bendim. Çocuğuma babamın ismini verdiğimden, onların yanında bir kural uygulamaya çalışsam babam ya da annemin kısıtlamaları ile karşılaşırdım. Dedesinin ismini vermenin, onlar için torunlarına daha çok karışma hakkı verdiğini, o dönemlerde daha iyi anlamıştım. Ve gerçekten çok zor bir durum olduğunu iyi biliyorum. Çocuğunuza disiplin uygulamanıza bozulanların, aynı zamanda, yarın bir gün (aynı kişilerin) çocuğunuza iyi disiplin uygulamadınız diye sizi suçladıklarını göreceksiniz.
6. grup SORUNLU ANNE BABA: İşten, eşten, kayınvalideden, parasızlıktan çektikleri artık canlarına tak etmiştir. Bu yüzden de bu tür anne ve babalar, “ Benim derdim bana yeter, ne çocuk disipliniymiş, ben disiplin mi gördüm?” diyenlerdir. Ya da anne-babada, depresyon, mutsuzluk vardır. Tükenmişlik vardır. Kendisini değersiz hissediyor ya da hissettiriliyordur. Bu durumda da en önemli disiplin uygulamasının çocuğuna bağırmak ya da dayak atmak olduğuna inanır. Esasında bunu hiç istemez ama istemeden yapar daha sonrasında da pişmanlık duygusu yaşar.
Kendinizi eğer bu tanıtmaya çalıştığım anne ve/veya baba sınıflamasından birisine yakın görüyorsanız hiçbir şey için geç değil. Çünkü hayat siz değişmeye başladığınızda değişmeye başlayacaktır. İşe öncelikle eşiniz ile anlaşarak başlamalısınız. Çünkü daha önce de belirtmeye çalıştığım gibi eşiniz ile aynı iletileri çocuğunuza vermediğinizde çocuğunuzun kişilik gelişimine zarar vermeye başlarsınız.
Çocuğunuza bilgi verin
Çok çeşitli ödül ve ceza sistemleri vardır. Yalnız lütfen çocuğunuzun hangi davranışına karşı ne yapacağınızı çocuğunuz ile öncelikle paylaşın. Siz bir bankadan kredi almak istediğinizde bankanın şartlarının neler olduğunu nasıl öğreniyorsanız çocuğunuzun da hangi davranışına karşı nasıl davranacağınızı bilmesi hakkıdır. Çocuğa anlayacağı dille açıklama yapın. “Odana git ve düşün!” gibi cezaların işe yaramadığını düşünüyorum. Çocuğunuz sizi öfkeli görünce odasına gider, düşünür ya da düşünüyor gibi yapar. Yarın bir gün çocuğunuz düşünmekten nefret ederse hiç şaşırmayın. Çünkü çocuğunuza hangi davranışını onaylamadığını söylemediniz. Nasıl değiştireceğini belirtmediniz. Birde odada yalnız kalma dışında düşünme cezası verdiniz. Bu kısıtlı alanda her ceza ödül sistemini sizlere açıklamak istesem de ancak birkaç tanesinden bahsedebileceğim.
Ödüllendirme zamanı ne zaman?
Her şeyi ağlayarak isteyen bir çocuğa anne ve babası olarak artık ağlayarak istediğinde kendisi ile ilgilenmeyeceğinizi ancak anne ya da baba diyerek sıkıntısını anlattığında onunla ilgileneceğinizi belirtin. Elbette çocuğunuz buna inanmayarak uygulamaya koyacaktır. Bu durumda içinizde sıkıntı olacaktır. Ama ağladığında onunla ilgilenmemek yetmez. Asla ama asla gözünüzün ucu ile bile onunla göz göze gelmeyin. Hiç merak etmeyin o sizin ne yapacağınızı gözlediği için sürekli gözünüze bakacaktır. Ama kaygı dolu bir ifade ile gözünüzün ucu ile bakarken yakalanırsanız, çocuğunuz için bu yakalanmanın anlamı; “ Az bir süreleri kaldı daha fazla bağırarak ağla, çünkü fazla dayanamayacaklar” olacaktır. Çok sıkıntı çekerseniz odayı terk edebilirsiniz. Ama bundan önce odanın, çocuğunuz açısından emniyetli olduğundan emin olmalısınız. Çocuğunuzda muhtemelen arkanızdan gelecektir. Bir ara ağlaması durduğunda bu işin bu kadar kısa süreceğini düşünüyorsanız da çok yanılırsınız. Çünkü çocuğunuz daha fazla bağırmak için güç topluyordur. Bu arada göz göze gelirseniz detone olmuş ve daha yüksek bir ses ile ağladığına tanık olacaksınızdır. Bu sıkıntılı bekleyiş bir ara bitecektir. İşte o anda olumlu davranışı ödüllendirme zamanı gelmiştir. Hemen çocuğunuza dönerek ve onun boy seviyesine inerek “ Efendim, bir şey mi diyeceksin oğlum ya da kızım? “ deyin. Bu durumda çocuğunuz sizin o eski kararlı konuşmanızı hatırlayarak “Evet bu kadar süre ağladım bana bakmadılar ama sustum benimle ilgilendiler” i algılayacaktır. Bu durumda kötü davranışı cezalandırarak olumlu davranışı ödüllendirmiş olduğunuz için olumlu davranış devam edecektir. Ama şundan emin olun ki aile fertlerinden birsi bu davranışı bozduğunda çocuğunuz hemen yine eskiye dönecektir. Bu nedenle aile olarak herkesin bu davranışa kararlılık ile devam etmesi gerekmektedir. Çünkü çocuklar için çoğu şey “ ya hep ya da hiçtir”.
Ödül ve ceza çocuk eğitiminde sıkça kullanılan ve gündeme gelen başlıklardan… Genel olarak iyi davranışın ödüllendirileceği, kötünün de cezalandırılacağı bilinir. Ancak ebeveynler çocuğun gelişim dönemlerine göre farklılık gösteren tutumlarını tam olarak bilemediklerinde, ödül; bazen rüşvete bazense daha fazla sorun yaşamama adına kötü davranışın mükafatlandırılmasına dönüşebiliyor. Psikiyatrist Dr. İbrahim Bilgen, ödülün doğru zamanda ve doğru biçimde uygulanması konusunda bilgiler veriyor.
Biz anne ve babalar çocuklarımızı ne zaman ödüllendirmemiz ne zaman ödüllendirmemiz gerektiğini bazen karıştırabiliyoruz. Bilinmesi gereken yanlış bir hareketi ödüllendirmenin, çocuğun gelişimi açısından kötü olabileceği, aynı zamanda geciktirilmeden çocuğa verilen bir ödülünde, hiç tahmin edemeyeceğimiz boyutlarda çocuğumuz üzerinde iyi sonuçlara neden olabileceğidir.
Davranışlarımız çocuklara farklı mesajlar verebilir
Çocuğumuz her mızmızlandığında veya ağlayarak bir şeyler istediğinde onun dediklerini yapıyorsak esasında çocuğun bilinçaltına şunu işliyoruz; “ Bu dünyada her ağladığında her şey senin ellerine sunulur”. İşte burada farkında olmadan çocuğun kötü davranışını ödüllendirmiş oluruz ki bu doğru olmayan bir davranıştır.
Doğru olanı ise; çocuğumuz ağlayarak bir şeyler istediğinde, ağlamasına neden olacak ciddi bir durumu yoksa ve bundan emin isek bu davranışına duyarsız kalmak, ama sustuğunda ise, hemen onunla ilgilenmek olmalıdır. Çünkü dünyada cezalandırılan davranış anında sönerken ödüllendirilen davranış devam eder. Onun her şeyi ağlayarak istemesi gibi istenilmeyen bir davranışı, her ağladığında onunla ilgilenerek ödüllendirmemiz bu istenilmeyen davranışın sürmesine neden olacaktır. Çünkü biz burada İSTENİLMEYEN DAVRANIŞI ÖDÜLLENDİRMİŞ oluyoruz. Aileler, çocuklarında hangi davranışı cezalandırıp hangi davranışı ödüllendireceklerini bilmelidirler. Çocuğunuz HANGİ YAŞTA OLURSA OLSUN onu “ SENİ SEVİYORUM AMA ŞU DAVRANIŞINI SEVMİYORUM” şeklinde uyarmanız doğru olacaktır. Ondan sonrada anne ve baba olarak hatta çocuğunuzun çevresindeki herkes, çocuğa aynı davranışı sergilemelisiniz. Anne ya da babanın çocuğa ayrı iletilerde bulunması istenilmeyen davranışın düzelmesinden daha çok bozulmasına neden olacaktır.
Peki, anne ve babalar çocuklarına neden disiplin uygulayamaz ya da kimler bu konuda daha zayıftır, şimdi bunları sizlerle paylaşmak istiyorum.
1. grup UMUTSUZ ANNE BABA: Bu durumdaki anne ya da baba çocuğunun değişmeyeceği düşüncesindedir.
2. grup ÇOCUĞU İLE ZITLAŞMAKTAN KAÇINAN ANNE BABA: Bu grupta yer alanlar, çocuğuna karşı çıkmaktan kaçınır. Bildiklerini uygularken kendisi bile buna pek inanmadığı için çocuk bunun farkına varır. Sıkça, çocuğunun kendisini dinlemediğinden ve artık başa çıkamadığından yakınır. En büyük korkuları ise ceza uygularlarsa çocuklarının sevgisini yitirecekleridir. “ Sen kötü bir annesin.” ya da “ Sen nasıl bir babasın, keşke Kerem’in babası benim babam olsaydı” gibi cümleleri duyduklarında yıkılırlar ve disiplin uygulayacak iradeleri kalmaz.
3. grup ENERJİSİ AZ ANNE BABA: Bu grubun en büyük üyelerini çalışan anneler oluşturur. Akşam eve yorgun bir şekilde geldikten sonra bir de çocuğun disiplin kuralları ile uğraşacak enerjileri yoktur. Bu yüzden çocukları ile sık sık inatlaşırlar.
4. grup SUÇLULUK DUYGUSUNA KAPILAN ANNE BABA: İkinci grup ile çok benzeşen yanları olan bu grup üyeleri ise, çocuğuna disiplin uygulamaya kalkıştığında suçluluk hissi duyar. Çocukta bunu fark ettiği için sık sık ona suçluluk hissi uyandıracak sözler söyler. Yani bir kısır döngü oluşur.
5. grup ENGELLENEN ANNE BABA: Çocuğuna disiplin kurallarını uygulamaya çalışan kişi; eşi, annesi, komşusu, kayınvalidesi tarafından engellemeler ya da imalı sözler ile karşılaşır. Bu grupta yer alan bir üyede bendim. Çocuğuma babamın ismini verdiğimden, onların yanında bir kural uygulamaya çalışsam babam ya da annemin kısıtlamaları ile karşılaşırdım. Dedesinin ismini vermenin, onlar için torunlarına daha çok karışma hakkı verdiğini, o dönemlerde daha iyi anlamıştım. Ve gerçekten çok zor bir durum olduğunu iyi biliyorum. Çocuğunuza disiplin uygulamanıza bozulanların, aynı zamanda, yarın bir gün (aynı kişilerin) çocuğunuza iyi disiplin uygulamadınız diye sizi suçladıklarını göreceksiniz.
6. grup SORUNLU ANNE BABA: İşten, eşten, kayınvalideden, parasızlıktan çektikleri artık canlarına tak etmiştir. Bu yüzden de bu tür anne ve babalar, “ Benim derdim bana yeter, ne çocuk disipliniymiş, ben disiplin mi gördüm?” diyenlerdir. Ya da anne-babada, depresyon, mutsuzluk vardır. Tükenmişlik vardır. Kendisini değersiz hissediyor ya da hissettiriliyordur. Bu durumda da en önemli disiplin uygulamasının çocuğuna bağırmak ya da dayak atmak olduğuna inanır. Esasında bunu hiç istemez ama istemeden yapar daha sonrasında da pişmanlık duygusu yaşar.
Kendinizi eğer bu tanıtmaya çalıştığım anne ve/veya baba sınıflamasından birisine yakın görüyorsanız hiçbir şey için geç değil. Çünkü hayat siz değişmeye başladığınızda değişmeye başlayacaktır. İşe öncelikle eşiniz ile anlaşarak başlamalısınız. Çünkü daha önce de belirtmeye çalıştığım gibi eşiniz ile aynı iletileri çocuğunuza vermediğinizde çocuğunuzun kişilik gelişimine zarar vermeye başlarsınız.
Çocuğunuza bilgi verin
Çok çeşitli ödül ve ceza sistemleri vardır. Yalnız lütfen çocuğunuzun hangi davranışına karşı ne yapacağınızı çocuğunuz ile öncelikle paylaşın. Siz bir bankadan kredi almak istediğinizde bankanın şartlarının neler olduğunu nasıl öğreniyorsanız çocuğunuzun da hangi davranışına karşı nasıl davranacağınızı bilmesi hakkıdır. Çocuğa anlayacağı dille açıklama yapın. “Odana git ve düşün!” gibi cezaların işe yaramadığını düşünüyorum. Çocuğunuz sizi öfkeli görünce odasına gider, düşünür ya da düşünüyor gibi yapar. Yarın bir gün çocuğunuz düşünmekten nefret ederse hiç şaşırmayın. Çünkü çocuğunuza hangi davranışını onaylamadığını söylemediniz. Nasıl değiştireceğini belirtmediniz. Birde odada yalnız kalma dışında düşünme cezası verdiniz. Bu kısıtlı alanda her ceza ödül sistemini sizlere açıklamak istesem de ancak birkaç tanesinden bahsedebileceğim.
Ödüllendirme zamanı ne zaman?
Her şeyi ağlayarak isteyen bir çocuğa anne ve babası olarak artık ağlayarak istediğinde kendisi ile ilgilenmeyeceğinizi ancak anne ya da baba diyerek sıkıntısını anlattığında onunla ilgileneceğinizi belirtin. Elbette çocuğunuz buna inanmayarak uygulamaya koyacaktır. Bu durumda içinizde sıkıntı olacaktır. Ama ağladığında onunla ilgilenmemek yetmez. Asla ama asla gözünüzün ucu ile bile onunla göz göze gelmeyin. Hiç merak etmeyin o sizin ne yapacağınızı gözlediği için sürekli gözünüze bakacaktır. Ama kaygı dolu bir ifade ile gözünüzün ucu ile bakarken yakalanırsanız, çocuğunuz için bu yakalanmanın anlamı; “ Az bir süreleri kaldı daha fazla bağırarak ağla, çünkü fazla dayanamayacaklar” olacaktır. Çok sıkıntı çekerseniz odayı terk edebilirsiniz. Ama bundan önce odanın, çocuğunuz açısından emniyetli olduğundan emin olmalısınız. Çocuğunuzda muhtemelen arkanızdan gelecektir. Bir ara ağlaması durduğunda bu işin bu kadar kısa süreceğini düşünüyorsanız da çok yanılırsınız. Çünkü çocuğunuz daha fazla bağırmak için güç topluyordur. Bu arada göz göze gelirseniz detone olmuş ve daha yüksek bir ses ile ağladığına tanık olacaksınızdır. Bu sıkıntılı bekleyiş bir ara bitecektir. İşte o anda olumlu davranışı ödüllendirme zamanı gelmiştir. Hemen çocuğunuza dönerek ve onun boy seviyesine inerek “ Efendim, bir şey mi diyeceksin oğlum ya da kızım? “ deyin. Bu durumda çocuğunuz sizin o eski kararlı konuşmanızı hatırlayarak “Evet bu kadar süre ağladım bana bakmadılar ama sustum benimle ilgilendiler” i algılayacaktır. Bu durumda kötü davranışı cezalandırarak olumlu davranışı ödüllendirmiş olduğunuz için olumlu davranış devam edecektir. Ama şundan emin olun ki aile fertlerinden birsi bu davranışı bozduğunda çocuğunuz hemen yine eskiye dönecektir. Bu nedenle aile olarak herkesin bu davranışa kararlılık ile devam etmesi gerekmektedir. Çünkü çocuklar için çoğu şey “ ya hep ya da hiçtir”.