Lale soğanı...
lale nasıl yetiştirilir lale nasıl yetişir ciceği yetiştirilir soğanı dikilir soğanı
Lale soğanları türlerine bağlı olarak Eylül – Kasım aylarında dikimleri yapılır. Çiçeklenme zamanı olarak da yine türlere bağlı olarak Şubat – Mayıs aylarıdır.
Halen binlerce tür olmasına karşılık her yıl yeni varyeteler üretilmektedir. Bu konuda Hollanda gerek üretim gerekse ticaretinde söz sahibidir ve tekel durumundadır. Lale soğanlarının tüm varyetelerine bakıldığında orijinlerinin Orta Asya ve Ön Asya olduğu görülmektedir.
Üretilen yeni melez türlerde; yeni renk tonları, yeni formlar, farklı çiçeklenme periyotları ve daha dayanıklı ve uzun süreli çiçek açabilecek özellikler geliştirilmektedir. Ancak ticari olarak piyasada bulunan müdahale edilmemiş türlerde ise en doğal halleri ile üretilmeye çalışılmaktadır.
Melez türlerdeki diğer bir özellikte ticari kaygılardan ötürü soğanların bir sonraki yıllarda üreme özelliği kilitlenmektedir Lale soğanları yumrulama şeklinde üremektedir. Bu şekilde mutasyona uğrayan lale soğanları müdahale edilmeksizin de mutasyona uğrayabilmekte kalitelerinde farklılıklar oluşabilmektedir.
Lale türleri çiçek açma periyotları, formları ve orijinleri göz önüne alınarak aşağıdaki türlerden bahsedebiliriz:
Erkenci laleler,
Duble çicekli erkenci laleler,
Darwin hybritleri,
Geç açan laleler,
Geç açan duble laleler,
Greigi laleleri, (melez)
Parrot laleler,
Zambak tipi laleler.
Yukarıdaki türlere göre kullanılacak alanların özellikleri göz önüne alınarak temin edilir. Her türün kendine has özelliği vardır. Fiyat aralıkları da buna göre değişmektedir.
Ne zaman dikilmeli?
Çiçek soğanları ilkbaharda çiçeklenen güz soğanları ve yazın çiçeklenen yaz soğanları olarak ikiye ayrılırlar. Güz soğanları yaşadığımız yerin iklim koşullarına bağlı olarak dikim zamanlarında farklılık gösterebilir.
Soğuk iklime sahip yerlerde Eylül ile Kasım ayları arasında, ılıman iklime sahip olan yerlerde Ekim ile Ocak ayları arasında dikilebilirler. İlk dondan sonra toprağın rahatlıkla işlenebilir olması dikim için idealdir. Yaz soğanları ise Mart -Haziran ayları arasında dikilebilir. İklim soğuk ise yaza doğru, sıcak ise Mart ayından itibaren dikilebilirler.
Toprak yapısı nasıl olmalı?
Toprağın iyi drene olması dikkat edilmesi gereken en önemli noktadır. Unutmamak gerekir ki ne dikerseniz dikin toprağın iyi işlenmiş olması her zaman çok önemlidir. Bu sadece dikimi kolaylaştırmakla kalmaz aynı zamanda soğanların yeni köklerinin iyi bir başlangıç yapmalarına da yardımcı olur.
Drenajın sağlanmış olması şartıyla soğanları saksılara da dikebilirsiniz.
Tüm toprak türleri çiçek soğanları için uygundur. Ancak çiçeklerin bol ve canlı olması ve çürümeden birkaç yıl kullanılması isteniyorsa, besin değeri yüksek, fiziksel özellikleri ideal olan hazır torflarla karıştırılmış ortamda yetiştirilmelidir.
Genel kullanım torfları ise bu ihtiyaca fazlasıyla cevap verecek niteliktedirler. Aşırı ıslak toprak sorun yaratabilir. Toprağın dikimden önce iyice çapalanması gereklidir. Aşırı killi toprak üst tabakaya torf ve gübre ilave edilerek uygun hale getirilir.
Gübreleme
Genel olarak çiçek soğanları ayrıca bir gübrelemeye ihtiyaç göstermezler çünkü soğanlı bitkiler kendi gıda rezervlerini bünyelerinde depolarlar. Ancak daha uzun ömürlü ve daha zengin çiçeklenme için özel soğan gübresi ile çiçeklerinizin daha uzun ömürlü ve daha canlı renkli olmalarını sağlayabilirsiniz.
Eğer çiçek soğanlarınız birkaç yıl toprakta bırakılacaklarsa sonbaharda toprağın yavaş yarayışlı gübre ile beslenmesi önerilir. Bu ilave gıda soğanlarınızın gelecek ilkbaharda sağlıklı bir şekilde çiçeklenmeleri için gerekli gücü toplamasına yardımcı olur. Bu gübreleme her yıl tekrarlanmalıdır.
Soğanlar nereye dikilmeli?
Genellikle bahçenin herhangi bir yerine (güneşli, gölgeli, yarı gölgeli alanlar, bordürler, teraslar, çitlerin etrafı veya ağaç altlarına vb…) dikilebilirler. Boyları kısa olanları önlerinde görüntülerini kapatacak herhangi bir engel olmaksızın, uzun boylu soğanları ise duvar önlerine veya bordürlerin arka kısmına gelecek şekilde dikilmeleri önerilir.
Soğanların dikim derinliği
Soğanların dikim derinlikleriyle ilgili genel kural, soğanın boyunun iki katı derinliğe dikilmeleri gerektiğidir. Daha açıklayıcı olmak gerekirse, örneğin soğanın çapı 16 cm ise soğanı yaklaşık 30 cm derinliğe, çapı 5 cm ise yaklaşık 10 cm derinliğe dikmeniz önerilmektedir. Dikim derinlikleri soğan paketleri üzerinde ayrıca belirtilmektedir.
Dikim aralıkları ne kadar olmalı?
Küçük canlı çiçek soğanları birbirlerine oldukça yakın yaklaşık 10ar cm aralıklarla daha büyük canlı soğanlar ise yaklaşık 12-13 cm aralıklarla dikilebilirler. Çok daha belirgin bir renk cümbüşü yaratmak istenilirse soğanları daha yakın, hatta birbirlerine neredeyse değecek kadar yakında dikebilirsiniz.
Soğanlar nasıl dikilmeli?
Soğanlarınızı dikmeye başlamadan önce birbirlerine uygun aralıklarla yere dizmeniz önerilir. Bir mala veya soğan dikim aleti yardımıyla toprakta uygun derinlikte çukur açtıktan sonra büyüme tarafları yukarı gelecek şekilde yerleştirilmelidir. Daha sonra delikler toprakla doldurulup hafifçe bastırılmalıdır.
Eğer çok miktarda soğan dikilecek ise tüm dikim alanını önceden kazarak dikime hazırlamak çok daha pratiktir. Daha sonra dikeceğiniz soğan ve yumruları uygun derinliklere, birbirlerine uygun aralıklarla topraktaki yerlerine yerleştirebilir ve delikleri açarken çıkarttığınız toprakla üzerini örtebilirsiniz.
Toprak yapısı nasıl olmalı?
Eğer yağmur yağmıyorsa, dikimden hemen sonra soğanları sulamanız önerilir. Soğanlar ıslak toprakta daha çabuk kök oluşturacaklardır ki bu da bitkinin bundan sonraki gelişimi için çok önemlidir.
Soğanların çiçeklenmeye başlamalarına kadar olan süre boyunca yağacak olan kış ve ilkbahar yağmurları geri kalan su ihtiyacını gidereceklerdir. Ancak eğer kışın da kuru iklime sahip olan bir bölgede yaşıyorsanız, belirli aralıklarla sulamanız gerekecektir. Kısacası toprağın kurumasına izin verilmemelidir.
Dikim sonrası ihtiyaçlar nelerdir?
Güz soğanlarının yapraklardan veya samandan oluşmuş koruyucu bir örtüye pek ihtiyaçları yoktur. Bununla birlikte eğer yaşadığınız bölge çok soğuk olup sürekli don yaşanıyorsa veya kış şartları çok şiddetliyse ve eğer soğanlarınız erken dikildiyse, ölü yapraklarla yada saman ile 10cm kalınlığındaki bir koruyucu tabaka soğanlarınızı donmaktan koruyacaktır.
Soğanların pek çoğu aynı zaman da “çok yıllık” bitkiler olduklarından toprakta yerlerinde bırakılabilirler ve böylece bir sonraki sene de çiçeklenecektir.
Çiçeklenme bitimi
Son aşamada çiçek tohumları oluşmadan önce kafalarını kesiniz. Daha sonra, yapraklarda tamamen solunca soğanları sökerek temizleyiniz. Aynı saksıyı kışlık bir bitki ekmek için acilen boşaltmanız gerekiyorsa, yapraklar solmaya başladığında soğanları yaprakları ile birlikte itinalı bir şekilde bahçenizde gölge, serin ve rutubetsiz bir yerde bir sonraki dikim mevsimine kadar bekletiniz.
Ancak lale soğanları çiçeklenme bitiminden sonra toprakta bırakılmamalıdır, aksi halde çürürler. Topraktan çıkartılıp serin, kuru ve gölge bir yerde saklanmalıdır. Yaz soğanlarının da pek çoğu “çok yıllık” bitkilerdir. Örneğin Dalya her sene daha fazla sayıda çiçeklenme yapar. Soğan paketlerinin arkasında dikim derinliğiyle ilgili dikim ve çiçeklenme zamanlarını gösteren şemalar vardır.
Bunlardan yararlanarak her soğanın uygun dikim koşullarını sağlayabilir. Bulunduğunuz mevsime göre uygun soğanı dikebilirsiniz. Tablolarla ilgili kullanım bilgilerini aşağıdaki örneklerde görebilirsiniz.
Lalenin sistematikteki yeri, anavatanı
Monokotiledonlar sınıfından, Liliiflorae (liliales) takımından, Liliaceae familyasından Tulipa gesneriana Latince adlı lale, sert kahverengi bir kabukla örtülü armudi formlu bir çiçek soğanıdır.
Anadolu’nun dağlık bölgeleri, Kafkasya, Himalayalar’ın 4000 m ye kadar olan yüksekliklerinde, yani yazın kuru ve sıcak, kışın soğuk ve nemli geçen iklime sahip bölgelerde doğal olarak yetişir.
Doğal laleler arasında yapılan melezlemeler sonucu bir çok yeni çeşitler elde edilmiştir. Elde edilmiş 5000 in üzerinde lale varyetesi mevcuttur. Kültür varyetelerinin sınıflandırması, çoğunun orijinlerinin belli olmaması nedeniyle yapılamamaktadır. Kültür varyeteleri çoğunlukla diploid (2n=24) olup arada triploid ve tetraploidlerede rastlanmaktadır.
Toprak
Lale soğanı üretiminde taşsız,kumlu-tınlı, kireçsiz ve pH ı ortalama 7 olan topraklar tercih edilir. Toprağın, dikim öncesi iyi bir şekilde hazırlanması, tezeksiz ve düz olması istenmektedir.
Diğer önemli bir noktada lalenin her yıl değişik bir alanda üretime alınması yani toprak değiştirme gerekliliğidir. Bu özellikle lale ateş hastalığına karşı alınan bir önlemdir ayrıca renk karışımı söz konusu değildir. Literatürlerde lale dikilmiş bir alana tekrar lale dikmek için ortalama 5 yıl geçmesi gerektiği vurgulanmaktadır.
İklim
Üretimde rakımın yüksek, kışın soğuk ve karlı yerler önerilmektedir.
Gübreleme
Gerekli toprak analizleri yapıldıktan ve bitkinin gereksinim duyduğu besin madde miktarları saptandıktan sonra bir gübreleme yapmak önerilmekle beraber genelde dikimden 2-3 hafta evvel 40 kg.kompoze gübre hesabıyla Amonyum sülfat ile gübreleme yapılır.
Dikim
Ekim-Kasım aylarında, sıra usulü dikim uygulanır. Homojen havalanmayı sağlamak için sıraların hakim rüzgarların estiği yönde olması istenir. Keseksiz toprak yapısı ve su birikintileri hastalıklara yataklık yapacağından tesviyesi düzgün bir arazi istenir. Lale soğanlarında büyüklükleri değişiklik göstermekle birlikte ortalama 10-13 cm derinlikte olabilir.
Ağır topraklarda soğanın 6-7 cm derine dikimi kafidir. Profesyonel bir yetiştiricilik için mutlaka soğan ilaçlaması yapılmalıdır. (Fungisit) Dikim derinliği, dikim makinesi ile ayarlanabilir. Sıra arası mesafe 75 cm idealdir. Dikim yapılırken büyüklükleri ve renkleri aynı olan soğanların dikim yapılmasına dikkat edilmelidir. Bir metrekare alana ortalama 150-250 adet soğan düşecek şekilde ayarlama yapılmalıdır.
Hastalık ve zararlılarla mücadele
Yeşil aksam oluşumundan çiçekler görülene dek her 15 günde bir Maneb, Zineb, Benlate gb. Fungusitlerle münavebeli olarak ilaçlama yapılır. Toprak altı ya da üstü zararları için de herhangi bir insektisit (Tiodan, Heptaklor, Morocide vs.gibi) zararlıların çeşidine göre herhangi biri kullanılabilir. Üretim alanında hastalıklı bitkiler tespit edilirse bunların soğanı ile birlikte sökülerek imha edilirler.
Seleksiyon ve baş kırma
Seleksiyonun amacı ana türler içine karışmış diğer yabancı türlerin popülasyondan uzaklaştırılmasıdır. Goncalar renk göstermeye başlayınca devamlı kontroller ile yabancı tür ve çeşitler saptanıp soğanıyla beraber yerinden sökülür ve tarla dışında bir yerde toplanıp imha edilirler.
Soğanın besin maddelerini çiçek ve çiçekte tohum oluşumu için harcamasını önlemek amacıyla goncalar renk göstermeye başlayınca goncanın hemen altından koparılır ve toplanan bu goncalar tarlanın dışında bir yere gömülerek imha edilir.
Hasat
Soğanın söküm zamanının geldiği; bitki yapraklarının sararıp kahverengileşmeye başlamasıyla, soğan dış yüzünün kahverengileşip kayganlaşmasıyla anlaşılır. Söküm zamanı gelmiş olan soğanları makine ile, çeşitlerin birbirine karışımını engellemek amacıyla ayrı ayrı ve özenle sökülürler, sandıklara koyulup etiketlenirler ve depoya sevk edilirler.
Depo işlmeleri
Söküm sonrası depoya gelen soğanlar tekrar üretimde kullanılması ya da kesme çiçekçilikte kullanılmasına göre farklı işlemlere tabii tutulurlar. Doğal yollarla oluşan ve ana soğana bitişik bulunan soğanlar(yavrular).
Depo koşullarında, ana soğandan ayrılan yavru soğanlarla birlikte kökleri temizlenir ve numaralandırma makinesinden geçirilerek, iriliklerine göre sınıflandırılır ve kasalar da etiketli bir şekilde uygun depo şartlarında muhafaza edilir. Amaca uygun olarak 2 farklı şekilde işleme tabi tutulur.
Soğanların tekrar üretimde kullanılması
Sıcaklık artışıyla lale soğanı parçalanması (yavru yapma ) sağlanır, depo sıcaklığı düşürüldükçe yavru yapma, parçalanma azalır. Lemmers'e göre şöyle bir sıcaklık rejimi de uygulanabilir:
Söküm sonrası 2 hafta 28 derece,
Temmuz ayında 25
Ağustos ayında 20
Eylül ayında 20
Ekim ayında 17
Kasım ayında 15 (dikim mümkünse Kasım'a kadar kalmamalıdır.)
Halen binlerce tür olmasına karşılık her yıl yeni varyeteler üretilmektedir. Bu konuda Hollanda gerek üretim gerekse ticaretinde söz sahibidir ve tekel durumundadır. Lale soğanlarının tüm varyetelerine bakıldığında orijinlerinin Orta Asya ve Ön Asya olduğu görülmektedir.
Üretilen yeni melez türlerde; yeni renk tonları, yeni formlar, farklı çiçeklenme periyotları ve daha dayanıklı ve uzun süreli çiçek açabilecek özellikler geliştirilmektedir. Ancak ticari olarak piyasada bulunan müdahale edilmemiş türlerde ise en doğal halleri ile üretilmeye çalışılmaktadır.
Melez türlerdeki diğer bir özellikte ticari kaygılardan ötürü soğanların bir sonraki yıllarda üreme özelliği kilitlenmektedir Lale soğanları yumrulama şeklinde üremektedir. Bu şekilde mutasyona uğrayan lale soğanları müdahale edilmeksizin de mutasyona uğrayabilmekte kalitelerinde farklılıklar oluşabilmektedir.
Lale türleri çiçek açma periyotları, formları ve orijinleri göz önüne alınarak aşağıdaki türlerden bahsedebiliriz:
Erkenci laleler,
Duble çicekli erkenci laleler,
Darwin hybritleri,
Geç açan laleler,
Geç açan duble laleler,
Greigi laleleri, (melez)
Parrot laleler,
Zambak tipi laleler.
Yukarıdaki türlere göre kullanılacak alanların özellikleri göz önüne alınarak temin edilir. Her türün kendine has özelliği vardır. Fiyat aralıkları da buna göre değişmektedir.
Ne zaman dikilmeli?
Çiçek soğanları ilkbaharda çiçeklenen güz soğanları ve yazın çiçeklenen yaz soğanları olarak ikiye ayrılırlar. Güz soğanları yaşadığımız yerin iklim koşullarına bağlı olarak dikim zamanlarında farklılık gösterebilir.
Soğuk iklime sahip yerlerde Eylül ile Kasım ayları arasında, ılıman iklime sahip olan yerlerde Ekim ile Ocak ayları arasında dikilebilirler. İlk dondan sonra toprağın rahatlıkla işlenebilir olması dikim için idealdir. Yaz soğanları ise Mart -Haziran ayları arasında dikilebilir. İklim soğuk ise yaza doğru, sıcak ise Mart ayından itibaren dikilebilirler.
Toprak yapısı nasıl olmalı?
Toprağın iyi drene olması dikkat edilmesi gereken en önemli noktadır. Unutmamak gerekir ki ne dikerseniz dikin toprağın iyi işlenmiş olması her zaman çok önemlidir. Bu sadece dikimi kolaylaştırmakla kalmaz aynı zamanda soğanların yeni köklerinin iyi bir başlangıç yapmalarına da yardımcı olur.
Drenajın sağlanmış olması şartıyla soğanları saksılara da dikebilirsiniz.
Tüm toprak türleri çiçek soğanları için uygundur. Ancak çiçeklerin bol ve canlı olması ve çürümeden birkaç yıl kullanılması isteniyorsa, besin değeri yüksek, fiziksel özellikleri ideal olan hazır torflarla karıştırılmış ortamda yetiştirilmelidir.
Genel kullanım torfları ise bu ihtiyaca fazlasıyla cevap verecek niteliktedirler. Aşırı ıslak toprak sorun yaratabilir. Toprağın dikimden önce iyice çapalanması gereklidir. Aşırı killi toprak üst tabakaya torf ve gübre ilave edilerek uygun hale getirilir.
Gübreleme
Genel olarak çiçek soğanları ayrıca bir gübrelemeye ihtiyaç göstermezler çünkü soğanlı bitkiler kendi gıda rezervlerini bünyelerinde depolarlar. Ancak daha uzun ömürlü ve daha zengin çiçeklenme için özel soğan gübresi ile çiçeklerinizin daha uzun ömürlü ve daha canlı renkli olmalarını sağlayabilirsiniz.
Eğer çiçek soğanlarınız birkaç yıl toprakta bırakılacaklarsa sonbaharda toprağın yavaş yarayışlı gübre ile beslenmesi önerilir. Bu ilave gıda soğanlarınızın gelecek ilkbaharda sağlıklı bir şekilde çiçeklenmeleri için gerekli gücü toplamasına yardımcı olur. Bu gübreleme her yıl tekrarlanmalıdır.
Soğanlar nereye dikilmeli?
Genellikle bahçenin herhangi bir yerine (güneşli, gölgeli, yarı gölgeli alanlar, bordürler, teraslar, çitlerin etrafı veya ağaç altlarına vb…) dikilebilirler. Boyları kısa olanları önlerinde görüntülerini kapatacak herhangi bir engel olmaksızın, uzun boylu soğanları ise duvar önlerine veya bordürlerin arka kısmına gelecek şekilde dikilmeleri önerilir.
Soğanların dikim derinliği
Soğanların dikim derinlikleriyle ilgili genel kural, soğanın boyunun iki katı derinliğe dikilmeleri gerektiğidir. Daha açıklayıcı olmak gerekirse, örneğin soğanın çapı 16 cm ise soğanı yaklaşık 30 cm derinliğe, çapı 5 cm ise yaklaşık 10 cm derinliğe dikmeniz önerilmektedir. Dikim derinlikleri soğan paketleri üzerinde ayrıca belirtilmektedir.
Dikim aralıkları ne kadar olmalı?
Küçük canlı çiçek soğanları birbirlerine oldukça yakın yaklaşık 10ar cm aralıklarla daha büyük canlı soğanlar ise yaklaşık 12-13 cm aralıklarla dikilebilirler. Çok daha belirgin bir renk cümbüşü yaratmak istenilirse soğanları daha yakın, hatta birbirlerine neredeyse değecek kadar yakında dikebilirsiniz.
Soğanlar nasıl dikilmeli?
Soğanlarınızı dikmeye başlamadan önce birbirlerine uygun aralıklarla yere dizmeniz önerilir. Bir mala veya soğan dikim aleti yardımıyla toprakta uygun derinlikte çukur açtıktan sonra büyüme tarafları yukarı gelecek şekilde yerleştirilmelidir. Daha sonra delikler toprakla doldurulup hafifçe bastırılmalıdır.
Eğer çok miktarda soğan dikilecek ise tüm dikim alanını önceden kazarak dikime hazırlamak çok daha pratiktir. Daha sonra dikeceğiniz soğan ve yumruları uygun derinliklere, birbirlerine uygun aralıklarla topraktaki yerlerine yerleştirebilir ve delikleri açarken çıkarttığınız toprakla üzerini örtebilirsiniz.
Toprak yapısı nasıl olmalı?
Eğer yağmur yağmıyorsa, dikimden hemen sonra soğanları sulamanız önerilir. Soğanlar ıslak toprakta daha çabuk kök oluşturacaklardır ki bu da bitkinin bundan sonraki gelişimi için çok önemlidir.
Soğanların çiçeklenmeye başlamalarına kadar olan süre boyunca yağacak olan kış ve ilkbahar yağmurları geri kalan su ihtiyacını gidereceklerdir. Ancak eğer kışın da kuru iklime sahip olan bir bölgede yaşıyorsanız, belirli aralıklarla sulamanız gerekecektir. Kısacası toprağın kurumasına izin verilmemelidir.
Dikim sonrası ihtiyaçlar nelerdir?
Güz soğanlarının yapraklardan veya samandan oluşmuş koruyucu bir örtüye pek ihtiyaçları yoktur. Bununla birlikte eğer yaşadığınız bölge çok soğuk olup sürekli don yaşanıyorsa veya kış şartları çok şiddetliyse ve eğer soğanlarınız erken dikildiyse, ölü yapraklarla yada saman ile 10cm kalınlığındaki bir koruyucu tabaka soğanlarınızı donmaktan koruyacaktır.
Soğanların pek çoğu aynı zaman da “çok yıllık” bitkiler olduklarından toprakta yerlerinde bırakılabilirler ve böylece bir sonraki sene de çiçeklenecektir.
Çiçeklenme bitimi
Son aşamada çiçek tohumları oluşmadan önce kafalarını kesiniz. Daha sonra, yapraklarda tamamen solunca soğanları sökerek temizleyiniz. Aynı saksıyı kışlık bir bitki ekmek için acilen boşaltmanız gerekiyorsa, yapraklar solmaya başladığında soğanları yaprakları ile birlikte itinalı bir şekilde bahçenizde gölge, serin ve rutubetsiz bir yerde bir sonraki dikim mevsimine kadar bekletiniz.
Ancak lale soğanları çiçeklenme bitiminden sonra toprakta bırakılmamalıdır, aksi halde çürürler. Topraktan çıkartılıp serin, kuru ve gölge bir yerde saklanmalıdır. Yaz soğanlarının da pek çoğu “çok yıllık” bitkilerdir. Örneğin Dalya her sene daha fazla sayıda çiçeklenme yapar. Soğan paketlerinin arkasında dikim derinliğiyle ilgili dikim ve çiçeklenme zamanlarını gösteren şemalar vardır.
Bunlardan yararlanarak her soğanın uygun dikim koşullarını sağlayabilir. Bulunduğunuz mevsime göre uygun soğanı dikebilirsiniz. Tablolarla ilgili kullanım bilgilerini aşağıdaki örneklerde görebilirsiniz.
Lalenin sistematikteki yeri, anavatanı
Monokotiledonlar sınıfından, Liliiflorae (liliales) takımından, Liliaceae familyasından Tulipa gesneriana Latince adlı lale, sert kahverengi bir kabukla örtülü armudi formlu bir çiçek soğanıdır.
Anadolu’nun dağlık bölgeleri, Kafkasya, Himalayalar’ın 4000 m ye kadar olan yüksekliklerinde, yani yazın kuru ve sıcak, kışın soğuk ve nemli geçen iklime sahip bölgelerde doğal olarak yetişir.
Doğal laleler arasında yapılan melezlemeler sonucu bir çok yeni çeşitler elde edilmiştir. Elde edilmiş 5000 in üzerinde lale varyetesi mevcuttur. Kültür varyetelerinin sınıflandırması, çoğunun orijinlerinin belli olmaması nedeniyle yapılamamaktadır. Kültür varyeteleri çoğunlukla diploid (2n=24) olup arada triploid ve tetraploidlerede rastlanmaktadır.
Toprak
Lale soğanı üretiminde taşsız,kumlu-tınlı, kireçsiz ve pH ı ortalama 7 olan topraklar tercih edilir. Toprağın, dikim öncesi iyi bir şekilde hazırlanması, tezeksiz ve düz olması istenmektedir.
Diğer önemli bir noktada lalenin her yıl değişik bir alanda üretime alınması yani toprak değiştirme gerekliliğidir. Bu özellikle lale ateş hastalığına karşı alınan bir önlemdir ayrıca renk karışımı söz konusu değildir. Literatürlerde lale dikilmiş bir alana tekrar lale dikmek için ortalama 5 yıl geçmesi gerektiği vurgulanmaktadır.
İklim
Üretimde rakımın yüksek, kışın soğuk ve karlı yerler önerilmektedir.
Gübreleme
Gerekli toprak analizleri yapıldıktan ve bitkinin gereksinim duyduğu besin madde miktarları saptandıktan sonra bir gübreleme yapmak önerilmekle beraber genelde dikimden 2-3 hafta evvel 40 kg.kompoze gübre hesabıyla Amonyum sülfat ile gübreleme yapılır.
Dikim
Ekim-Kasım aylarında, sıra usulü dikim uygulanır. Homojen havalanmayı sağlamak için sıraların hakim rüzgarların estiği yönde olması istenir. Keseksiz toprak yapısı ve su birikintileri hastalıklara yataklık yapacağından tesviyesi düzgün bir arazi istenir. Lale soğanlarında büyüklükleri değişiklik göstermekle birlikte ortalama 10-13 cm derinlikte olabilir.
Ağır topraklarda soğanın 6-7 cm derine dikimi kafidir. Profesyonel bir yetiştiricilik için mutlaka soğan ilaçlaması yapılmalıdır. (Fungisit) Dikim derinliği, dikim makinesi ile ayarlanabilir. Sıra arası mesafe 75 cm idealdir. Dikim yapılırken büyüklükleri ve renkleri aynı olan soğanların dikim yapılmasına dikkat edilmelidir. Bir metrekare alana ortalama 150-250 adet soğan düşecek şekilde ayarlama yapılmalıdır.
Hastalık ve zararlılarla mücadele
Yeşil aksam oluşumundan çiçekler görülene dek her 15 günde bir Maneb, Zineb, Benlate gb. Fungusitlerle münavebeli olarak ilaçlama yapılır. Toprak altı ya da üstü zararları için de herhangi bir insektisit (Tiodan, Heptaklor, Morocide vs.gibi) zararlıların çeşidine göre herhangi biri kullanılabilir. Üretim alanında hastalıklı bitkiler tespit edilirse bunların soğanı ile birlikte sökülerek imha edilirler.
Seleksiyon ve baş kırma
Seleksiyonun amacı ana türler içine karışmış diğer yabancı türlerin popülasyondan uzaklaştırılmasıdır. Goncalar renk göstermeye başlayınca devamlı kontroller ile yabancı tür ve çeşitler saptanıp soğanıyla beraber yerinden sökülür ve tarla dışında bir yerde toplanıp imha edilirler.
Soğanın besin maddelerini çiçek ve çiçekte tohum oluşumu için harcamasını önlemek amacıyla goncalar renk göstermeye başlayınca goncanın hemen altından koparılır ve toplanan bu goncalar tarlanın dışında bir yere gömülerek imha edilir.
Hasat
Soğanın söküm zamanının geldiği; bitki yapraklarının sararıp kahverengileşmeye başlamasıyla, soğan dış yüzünün kahverengileşip kayganlaşmasıyla anlaşılır. Söküm zamanı gelmiş olan soğanları makine ile, çeşitlerin birbirine karışımını engellemek amacıyla ayrı ayrı ve özenle sökülürler, sandıklara koyulup etiketlenirler ve depoya sevk edilirler.
Depo işlmeleri
Söküm sonrası depoya gelen soğanlar tekrar üretimde kullanılması ya da kesme çiçekçilikte kullanılmasına göre farklı işlemlere tabii tutulurlar. Doğal yollarla oluşan ve ana soğana bitişik bulunan soğanlar(yavrular).
Depo koşullarında, ana soğandan ayrılan yavru soğanlarla birlikte kökleri temizlenir ve numaralandırma makinesinden geçirilerek, iriliklerine göre sınıflandırılır ve kasalar da etiketli bir şekilde uygun depo şartlarında muhafaza edilir. Amaca uygun olarak 2 farklı şekilde işleme tabi tutulur.
Soğanların tekrar üretimde kullanılması
Sıcaklık artışıyla lale soğanı parçalanması (yavru yapma ) sağlanır, depo sıcaklığı düşürüldükçe yavru yapma, parçalanma azalır. Lemmers'e göre şöyle bir sıcaklık rejimi de uygulanabilir:
Söküm sonrası 2 hafta 28 derece,
Temmuz ayında 25
Ağustos ayında 20
Eylül ayında 20
Ekim ayında 17
Kasım ayında 15 (dikim mümkünse Kasım'a kadar kalmamalıdır.)
