KPSS Lise & Önlisans Anayasa Notlar
kpss ortaöğretim anayasa notları kpss önlisans anayasa ders notları ortaöğretim ders konuları
Devletin temel yapısını, yönetim biçimini, devlet organlarının birbiriyle olan ilişkilerini, kişilerin temel hak ve özgürlüklerini düzenleyen temel kanuna “Anayasa” denir.
Anayasa tüm kanunların temelidir. Yasalar anayasaya aykırı olamaz. Anayasaya aykırı olarak çıkarılan yasalar “Anayasa Mahkemesi” tarafından iptal edilir.
1921 ANAYASASI
Ø Milli Egemenlik ilk kez dile getirilir.
Ø Türk tarihinin en yumuşak anayasasıdır.
Ø Yasama ve yürütme yetkisi mecliste toplandığı için Meclis hükümeti söz konusudur.
Ø Meclisin bakanları her zaman değişebilir.
Ø Bakanlar kurulunun meclise kullanabileceği hiçbir silahı yoktur.
Ø Bakanlar teker teker meclis tarafından seçilir.
Ø Devlet Başkanlığı müessesi yok.
Ø Meclis hükümeti; yasama ve yürütme, yasamada birleşmiştir.
Ø Milletvekili seçimlerini 2 yılda bir yapılmasını öngörmüştür.
Ø Hangi ilin başkent olacağı karar verilmemiştir.
1924 ANAYASASI
Ø Karma hükümet sistemi benimsenmiştir. Karma hükümet sistemi, meclis hükümet sistemi ile parlamenter hükümet sistemine geçiş arasındaki süreçtir.
Ø Cumhuriyetin ilanı ile birlikte kabine sistemi oluşmuştur.
Ø Anayasa sertliği söz konusudur: Anayasanın değişikliği konusuna ilişkin prosedür ayrıntılı işlenmiş ve bazı şartlara bağlanmıştır. Kanunların anayasaya aykırı olamayacağı hüküm altına alınmıştır. Fakat 1961 anayasasına kadar geçen sürede kanunların anayasaya uygunluğuna ilişkin bir yargısal denetim mekanizması mevcut olmadığından, anayasa ihlali sıkça görülmüştür.
Ø Laiklik: Öncelikle 1928 yılında “Devletin dini İslam’dır” maddesi anayasadan çıkartılmış ve 1937 yılında da 6 Atatürk ilkesi anayasaya alınmıştır.
Ø Kamu Hürriyetleri: Tabii Hak ilkesi kabul görmüştür. Bu ilke ile hürriyetin tanımı yapılmış ve sınırı çizilmiştir. Denetim mekanizmansın yokluğu dolayısıyla meclis tarafında sıkça çıkarılmıştır.
Ø Çoğunlukçu demokrasi anlayışına sahiptir.
Ø 1946 yılından itibaren çok partili siyasi hayat kabul edilmiştir.
Ø 1946 yılından itibaren tek dereceli seçim sistemi benimsenmiştir.
Ø Parlamenter sistemin ayırıcı özelliği; yürütme organın, yasama organından kaynaklanması ve ona karşı sorumlu olması.
1961 ANAYASASI
Ø Yasama yetkisi Millet Meclisi ve Cumhuriyet Senatosu olarak iki meclis arasında bölüşülmüştür. Parlamenter sistem uygulanmıştır.
Ø Devlet Planlama Teşkilatı kuruldu (1960). Kalkınma ve yıllık planları hazırlar.
Ø 27 Mayıs 1960 müdahalesiyle birlikte geçici bir anayasa düzeni kurulmuş ve meclisin yetkileri ile donatılmış Milli Birlik Komitesi (MBK) oluşturulmuştur. MBK, Kurucu Meclisin askeri kanadını oluştururken Danışma Meclisi sivil kanadı oluşturuyordu. Bu komitenin kurduğu Kurucu Meclis anayasa ve seçim kanunlarını yapmakla görevlendirilmiştir. Kurucu Meclis üyelerinin bir bölümü iki dereceli seçimle seçilen üyelerden, bir bölümü siyasal partilerin kendi seçtikleri temsilcilerden, diğer bölümü de çeşitli kuruluşların (üniversiteler, barolar, yargı organları gibi) temsilcilerden oluşmuştur. Üyelerin bir bölümü de Devlet Başkanı ve Milli Birlik Komitesi tarafından seçilmişti.
Ø Anayasanın üstünlüğü: Anayasanın 8. maddesi ile anayasaya aykırı kanunların çıkartılamayacağı, uygulanamayacağı belirtildikten sonra, Anayasanın yasama, yürütme ve yargı organları ile idareyi ve kişileri bağladığı belirtilerek Anayasanın üstünlüğü gerçekleştirilmiştir. Ayrıca kurulan yargısal denetim mekanizması ile önemli bir güvence sistemi getirecek anayasanın üstünlüğü sağlanmaya çalışılmıştır. Anayasa Mahkemesi kurulmuştur.
Ø Kuvvetler ayrılığı ilkesi: Yasa yapma yetkisi TBMM, yargı yetkisi Mahkemelere ve yürütme yetkisi Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kuruluna verilmiştir. Yargı erkinin bağımsızlığı ile pratik önem kazanmaktadır.
Ø Devlet iktidarının paylaşımı: İki meclis sistemi getirilmiştir. Buna göre meclis yani yasama organı Millet Meclisi ve Cumhuriyet Senatosu olarak ikiye ayrılmıştır. Genel idare içinde özerk yönetimle, kendi kendilerini yönetme yetkisine sahip kuruluşların yapılanmasına izin vermektedir. Örneğin; üniversiteler ve radyo televizyon idarelerinin konumu bu kapsamdaydı.
Ø Çoğulcu toplum yapısının geliştirilmesi: Siyasi partiler güvenceli bir hukuki statüye kavuşturulmuştur. Sendikalar hakkında düzenlemeler iş hukukun gelişimi ve demokratik esaslara uyumu açısından önemli sonuçlar doğurmuştur. Özerk statüye sahip kamu kuruluşları kurulmuştur.
Ø Temel hakların genişletilmesi ve güçlendirilmesi: Önceden izin almaksızın toplantı ve yürüyüş yapma hakkı getirilmiştir. Temel hak ve hürriyetler, anayasanın sözüne ve ruhuna uygun olarak kanunla sınırlanabilir. Bu madde ile temel hak ve hürriyetlerin sınırlandırılması ağırlaştırılmıştır. 1961 anayasası ile temel hak ve hürriyetlerin sınırlanması, yargısal denetime tabii kılınacak önemli bir gelişme sağlanmıştır.
Ø Sosyal devlet: Amaç sosyal adaleti, barışı ve toplumsal dengeyi sağlamaktır. Bu amaca ulaşmak için devlet aktif olarak ekonomik ve sosyal hayata müdahale ederek sosyal devlet anlayışını uygulamakla yükümlüdür.
Ø Parlamenter sistem; yasama ve yürütmenin yumuşak bir şekilde ayrıldığı sistemdir. Yarı doğrudan demokrasilerde görülür. En önemli aracı referandum. Referandum, Anayasal değişikliklerin halk oyuna sunulmasıdır.
1961 anayasası %40’a yakın bir muhalefetle kabul edilmiştir. Muhalefetin nedenleri:
Ø 27 Mayıs hareketiyle iktidardan uzaklaştırılan Demokratik Parti taraftarlarının bu hareket sonucu hazırlanan 1961 Anayasanın haksız mücadelenin ürünü olduğunu düşünmeleri.
Ø Anayasa hazırlanırken Demokrat Parti tabanın dışlanmasıdır.
Ø Yürütme güçlendirilmiştir. Bakanlar kuruluna KHK (Kanun Hükmünde Kararname) çıkarma yetkisi verilmiştir.
Ø Temel haklarda sınırlamalar getirilmiştir. Tabii yargı yolu yerine kanuni yargı yolu getirilmiştir.
Yargısal denetimde sınırlamalar getirilmiştir. Anayasa mahkemesine iptal davası açma hakkına sahip taraflarda sınırlamalar getirilmiştir. Cumhurbaşkanı ve ana muhalefet partisidir. Anayasa
Ø mahkemesi Anayasa değişikliklerini ancak şekil yönünden denetleyebilir.
Ø Askeri Yüksek İdari Mahkemesi kurularak asker kişilerle ilgili idari işlem ve eylemlerin denetimi Danıştay’ın görevinden çıkarılmıştır.
Ø Ayrıca hakimlerin atanmalarında genel yöntemden sapan Devlet Güvenlik Mahkemeleri kurulmuştur.
Ø TRT’nin özerkliği kaldırılmış ve üniversitelerin özerkliği azaltılmıştır.
Ø Vergi, resim, harçların muafiyet ve istisnaları ile nispet ve hadlerine ilişkin hükümlerde değişiklik yapmaya Bakanlar Kurulu yetkili kılınmıştır.
Ø Bu değişikliklerin yapılmasının ana nedeni, 1961 anayasasının devlet otoritesini zayıflattığı, devleti güçsüz kıldığı düşüncesinde yatmaktadır.
1982 ANAYASASI
12 Eylül 1980’de asker yönetime el koydu. Böylece ülke yönetimine ilişkin tüm görev ve yetkileri Milli Güvenlik Konseyi (MGK) yürütüldüğü geçici bir dönem başlamıştır.
MGK’nın yetkileri:
Ø MGK Başkanı Cumhurbaşkanın yetkilerine sahipti Milli Güvenlik Konseyi de Anayasanın Cumhuriyet Senatosuna ve TBMM’nin yetkilerine sahipti.
Ø Konsey Anayasayı değiştirme yetkisine sahipti. Bu yetki ile Konsey Kurucu İktidar özelliğini taşımaktadır.
Ø Konseyce yapılan işlemler, çıkarılan kanunlar hakkında Anayasaya aykırılıktan yargı yoluna başvurulamazdı.
Ø Bakanlara kamu personeli hakkında uygulanacak işlemler ve alınacak kararlar için yürütmenin durdurulması istemi ileri sürülemezdi.
Milli Güvenlik Konseyi 1981 yılında Kurucu Meclis hakkında kanun ile yeni bir anayasa çalışmalarına başlamıştır. Bu kanuna göre Kurucu Meclisin görevleri:
Ø Yeni anayasayı ve bu anayasanın halk oyuna sunuluşunu hazırlamak.
Ø Siyasi partiler kanunu hazırlamak ve seçim kanunu hazırlamak.
Ø TBMM kurulup göreve başlayıncaya kadar yasama yetkisine dayanarak, kanun koyma, değiştirme, kaldırma görevlerini yapma.
Kurucu Meclis 2 kanattan oluşuyordu. Milli Güvenlik Konseyi (askeri kanat) Danışma Meclisi (sivil kanat). Danışma Meclisi, kanun tasarısı ve teklifleri ile Anayasa metnini hazırlayıp MGK’ya sunuyordu. MGK bu metinleri değiştirerek ya da tam olarak kabul edip Resmi Gazetede yayınlıyordu. Danışma Meclisi 120+40 üyeden oluşuyordu. 40 üye doğrudan MGK’ca seçiliyordu. 120 üye ise; her ilin Valileri kendi iline ait kontenjanın 3 katı kadar üyeyi MGK’ya bildiriyordu MGK da seçiyordu.
Ø Askeri müdahale ile oluşmuşlardır.
Ø Anayasalar yürürlüğe girmeden önce halk oyuna sunulmuşlardır.
Ø Her iki Anayasanın sivil kanadının yetkileri sınırlıydı. Bakanlar kurulunu kurma, düşürme yetkileri yoktu.
Ø Her iki Anayasada bir askeri bir sivil kanadın oluşturduğu kurallar aracılığıyla yapılmıştır.
Ø 1961 Anayasası Askeri kanat: Milli Birlik Komitesi, Sivil kanat: Temsilciler Kurulu. 1982 Anayasası Askeri kanat: Milli Güvenlik Komitesi, Sivil kanat: Danışma Meclisidir.
Ø 1961 Anayasasında yer alan Sivil Kanat (Temsilciler Kurulu) daha temsili nitelik taşırken. 1982 Anayasasında Sivil Kanat Danışma Meclisinin üyeleri atanmıştır.
Ø CHP, CKMP 1961 Anayasanın hazırlanmasında rol alırken 1982 Anayasasında yani Danışma Meclisinde hiçbir siyasi parti yok. Danışma Meclisi daha bürokratik bir görevdedir.
Ø Temsilciler Meclisi, Danışma Meclisinden daha yetkiliydi.
Ø 1961 Anayasasında halk oylamasında ne olacağı belliyken (Anayasa kabul edilmez ise yeniden seçim yapılacak ve yeni Temsilciler Meclisi kurulacaktı). 1982 Anayasasında böyle bir hüküm yoktu.
Ø 1961 Anayasasında siyasi partiler kamuoyu oluşturma açısından rol alırken. 1982 Anayasasında hiç bir muhalif harekete izin verilmemiştir.
Ø 1982 Anayasası halk oyuna sunulurken Cumhurbaşkanlığı seçimi de yapılmıştır.
Ø Daha ayrıntıcıdır.
Ø Geçiş dönemi öngörmüştür. Bir defaya mahsus olarak Cumhurbaşkanlığı seçimi halka yaptırılmıştır.
Ø Katı ve serttir. Anayasa değişikliği Cumhurbaşkanlığı onayı şartı ilk kez getirilir.
Ø Milli Güvenlik Konseyinin düzenlediği kanunların anayasaya aykırılığı iddia edilemez. 2001 değişiklikleriyle çıkarılmıştır.
Ø Otoritenin ağırlığı artmıştır. Kamu yararının, kişilerin yararından önce geldiği düşüncesi ve anarşi kaygıları sebebiyle hak ve hürriyetlerde sınırlamalara gidilmiştir. Güçlü devlet, otoriter idare kavramları ön plana çıkmıştır.
Ø Yürütme organı güçlendirilmiştir. Cumhurbaşkanı makamı güçlendirilmiştir.
Ø Siyasi karar alma mekanizmalarındaki tıkanıkları giderici hükümler getirilmiştir.
Ø Daha az katılımcı bir demokrasi modelini benimsemiştir. Siyasi partilerin kadın ve gençlik kolu gibi ayrıcalık yaratan yan kuruluşları meydana getirme yasaklanmıştır. 1995 değişiklikleriyle hepsi çıkarılmıştır. Seçim dönemi 5 yıla çıkartılır.
Hukuk Devleti
Ø Yürütme işlemlerinin yargısal denetimi olması
Ø Yasama işleminin yargısal denetime tabi olması
Ø Kanuni hakim güvencesi: Hiç kimse kanunen tabi olduğu mahkemeden başka bir mahkeme önüne çıkarılamaz.
Ø Yargı bağımsızlığı
Ø Kuvvetler ayrığının benimsenmesi ilkeleri geçerlidir.
Sosyal Devlet
Ø Herkese insan haysiyetine yakışır asgari bir hayat düzeni sağlamalıdır.
Ø Vergi adaleti.
Ø Kamulaştırma ve devletleştirme.
Ø Planlama.
Ø Sosyal haklar.
Anayasa değişiklikleriyle ilgili olarak:
Ø Bazı hükümlerinin değiştirilmesinin tamamen yasaklanmasına. Anayasa değiştiren kanunların kabulü için özel yöntemler öngörülmüştür.
Ø Teklif ve kabul yeter sayısının kanunlarınkine göre daha yüksek olması.
Ø Bazı durumlarda referanduma başvurulmasının zorunlu olması.
DEVLETİN TEMEL İLKELERİ
Devletinin şeklinin Cumhuriyet olduğunu – Cumhuriyetin nitelikleri – Devletin bütünlüğünü, resmi dili, bayrağı, milli marşı ve başkenti belirtilir. Bu 3 maddeden sonra gelen 4. maddede ilk 3 maddenin değiştiremeyeceği, değiştirilmenin teklif dahi edilemeyeceği belirtilir.
SEÇİMLER
Genel Oy: 1924 yılında erkekler için genel oy, 1934 yılında da kadınlara tanınmıştır. Sınırlamalar; 18 yaş ve seçmen kütüğüne kayıtlı olmak. Her vatandaşın, milletvekili veya yerel
1. yönetim seçimlerinde, yaş ve sezginlik dışında başka bir nitelik aranmadan oy hakkına sahip olması. Sahip olunan servet, ödenen vergi miktarı, öğrenim durumu, cinsiyet gibi sınırlamalar olmaksızın, bütün vatandaşların oy hakkına sahip olmalarıdır.
2. Eşit Oy: Hiçbir kritere bakılmaksızın her seçmenin tek bir oya sahip olmasıdır.
3. Seçimlerin Serbestliği: 1982 anayasasında oy kullanmayanlara getirilen para cezası ile ihlal edilmiştir.
4. Tek Dereceli Seçim: Temsilciler seçmen tarafından doğrudan seçilirler. 1946 yılından itibaren uygulanmıştır. İki dereceli seçim sistemi uygulanması 1982 Anayasasına göre mümkün değildir.
5. Oyun Gizliliği: 1950 seçimlerinde ilk defa uygulanmıştır.
6. Açık Sayım ve Döküm: Her şey açık yapılıyor. Sayım ve döküm ilk kez 1950 yılında yapıldı.
7. Seçimlerin Yargı Organlarının Yönetim ve Denetiminde Yapılması: Seçimlerde yargısal karar organı olarak Yüksek Seçim Kurulu (YSK) yetkilidir. Kararları kesindir. Bu ilke 1961 ve 1981 yıllarında yer almıştır.
8. Çok Partili Siyasi Hayat: Siyasi partiler önceden izin almaksızın kurulurlar ve Anayasa, kanun hükümleri içinde faaliyetlerini sürdürürler. Vatandaşlar siyasi parti kurma ve usulüne göre partilere girme ve çıkmaz hakkına sahiptir. Siyasi partilere üye olma yaşı 18’dir.
SİYASİ PARTİLERİN FAALİYETLERİNE GETİRİLEN SINIRLAMALAR
1. Amaçlarına ilişkin yasaklar: Cumhuriyet ve laiklikle çelişen partiler kurulamaz.
2. Örgütleme ve çalışmalarına ilişkin yasaklar: Hakim ve savcılar, yüksek yargı organları mensupları, memur statüsündeki görevliler, işçi niteliği taşımayan kamu görevlileri, silahlı kuvvetler mensupları, yüksek öğretim öncesi öğrenciler siyasi partilere üye olamazlar.
3. Siyasi partiler ticari faaliyetlerinde bulunamazlar: Siyasi partilerin gelir ve giderleri amaçlarına uygun olması gerekir. Bu denetimi Anayasa Mahkemesi yapar.
Dip Not: Siyasi partiler herhangi seçim çevresinden milletvekili çıkarabilmesi için; ülke genelindeki geçerli oyların toplamının en az %10’nu alması gerekmektedir.
Siyasi Partilerin Kapatılması
Sadece Cumhuriyet Başsavcısı açabilir. Dava Anayasa Mahkemesine açılır ve burada kesin kara bağlanır. Cumhuriyet Başsavcısı davayı re’sen açabileceği gibi, Bakanlar Kurulu kararı veya Adalet Bakanı ya da bir siyasi partinin talebi üzerine açabilir. Bir siyasi partinin kapatılması kararında Anayasa Mahkemesi 3/5 çoğunluğun oyu şartı getirilmiştir.
Siyasi Partilere Devlet Yardımı
%10 barajını açanlara verilir. Barajı aşmamış olmakla beraber, milletvekili seçimlerinde toplam geçerli oyların %7’sinden fazlasını almış bulunan partilere yapılır.
Temel Hak ve Hürriyetlerin Kullanılmasının Durdurulması
Savaş, sıkıyönetim, seferberlik, olağan hal zamanlarında mümkündür. Bazı sınırlamalar vardır; milletlerarası hukuktan hak ve hürriyetlerin kullanılması kısmen ya da tamamen durdurulabilir. Hiçbir şekilde durdurulamayacak temel hak ve hürriyetler:
Ø Yaşama hakkı, maddi ve manevi bütünlüğü koruma hakkı, suç ve cezaların geçmişe yürütülememesi, masumluk karinesi (suçluluk kesinleşinceye kadar masumluk).
CUMHURBAŞKANI
Cumhurbaşkanı 1982 Anayasasına göre TBMM tarafından seçilmektedir. 1961 Anayasasından farklı olarak 1982 Anayasasında Cumhurbaşkanın TBMM dışından da seçilmesine imkan tanınmıştır.
Cumhurbaşkanı seçilebilmek için:
Ø 40 yaşını doldurmuş olmak.
Ø Yüksek öğrenim yapmış olmak.
Ø Milletvekili seçilme yeterliliğine sahip ve T.C. vatandaşı olmak.
Ø Cumhurbaşkanın TBMM dışından da aday gösterilmesi Meclis üye tam sayısının en az 5/1’nin yazılı önerisiyle mümkündür.
Cumhurbaşkanın tarafsızlığını sağlamak için:
Ø Görev süresi 7 yıldır.
Ø Bir kimsenin iki kez Cumhurbaşkanı seçilmemesi.
Ø Seçimde nitelikli çoğunluğun aranması.
Ø Bulunduğu siyasi partiden istifa etme gibi düzenlemeler yapılmıştır.
Cumhurbaşkanın seçimi:
Ø Cumhurbaşkanlı seçimi 4 turla yapılır. 4 turda seçilmezse Meclis seçimleri yenilenir. Bu düzenleme 1982 Anayasasıyla ilk kez yer almıştır.
Ø Cumhurbaşkanın görev süresinin dolmasına 30 gün önce veya Cumhurbaşkanı makamının boşalmasından 10 gün sonra seçim yapılmalıdır. Seçime başlama tarihinden itibaren 30 gün içinde sonuçlandırılır.
Not: Cumhurbaşkanı siyasal ve hukuki sorumsuzdur. Cezai bakımdan sadece, vatana ihanet suçundan ve meclis üye tam sayısının 4/3’ünün vereceği kararla suçlandırılabilir.
Cumhurbaşkanın Görev ve Yetkileri:
Yasama ile İlgili Görevleri ve Yetkileri:
Ø Kanunları yayımlamak.
Ø Anayasa değişiklerine ilişkin kanunları gerekli gördüğü taktirde halk oyuna sunmak.
Ø Yasama yılının ilk gününde TBMM açılış konuşması yapmak.
Ø TBMM seçimlerinin yenilenmesine karar vermek.
Ø Kanunların, KHK ve içtüzüklerin Anayasa aykırılığı iddiası ile iptal davası açmak.
Yürütme ile İlgili Görevleri ve Yetkileri:
Ø Başbakan atamak, istifasını kabul etmek, başbakanın teklifi üzerine bakanları atamak ve görevlerine son vermek.
Ø Gerekli hallerde Bakanlar Kuruluna Başkanlı etmek.
Ø Yabancı devletlere temsilci göndermek.
Ø Milletler arası antlaşmaları onaylamak.
Ø TBMM adına Başkomutanlık etmek.
Ø Türk Silahlı Kuvvetlerinin kullanılmasına karar vermek (TBMM ile kullanır).
Ø YÖK üyelerini ve üniversite rektörlerini seçmek.
Ø Genel Kurmay Başkanına atama ve Milli Güvenlik Kuruluna başkanlı etmek.
Ø Genel Kurmay Başkanını atamak. Bakanlar Kurulu’nun teklifiyle. Genel Kurmay Başkanı görev ve yetkilerinden dolayı Cumhurbaşkanına sorumludur.
Ø Devlet Denetleme Kurulunun üyelerini ve başkanını atamak.
Yargı ile İlgili Görevleri ve Yetkileri:
Ø Anayasa Mahkemesi üyelerini seçmek.
Ø Danıştay üyelerinin 4/1’ini seçmek.
Ø Yargıtay Cumhuriyet Baş Savcısı ve vekilini seçmek.
Ø Askeri Yargıtay üyelerini seçmek.
Ø Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu üyelerini seçmek.
Ø Askeri Yüksek İdari Mahkemesi üyelerini seçmek.
Dip notlar:
Ø Cumhurbaşkanın Yargıtay üyesi seçme hakkı yoktur.
Ø Cumhurbaşkanın tek başına yapacağı işlemlere karşı yargı mercilerine başvurulamaz.
Ø Cumhurbaşkanın, Bakanlar Kurulu ile birlikte yaptığı işlemlerden dolayı Başbakan ve ilgili Bakanlar sorumludur. Buna karşı imza kuralı denir.
Ø TBMM Başkanı Cumhurbaşkanına vekalet eder.
Ø Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliği, Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenlenmiştir. 1982 Anayasası ile verilmiştir.
Ø Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliği, Cumhurbaşkanlığı adına incelme ve araştırma yapar. 1982 Anayasası ile benimsenmiş olan kurul Devlet Denetleme Kuruludur. Silahlı Kuvvetler ve Yargı organları denetim alanı dışındadır.
Ø Görev süresinin dolmasıyla nedeniyle Cumhurbaşkanlığı makamının boşalması halinde, seçilen yeni Cumhurbaşkanı görevine başlayıncaya kadar bu görevi görev süresi dolan Cumhurbaşkanı yapar.
Ø Cumhurbaşkanı MGK’ya başkanlık etmektedir. MGK’nın gündemini MGK Genel Sekreteri yapar.
BAKANLAR KURULU
1. Bakanlar Kurulu: Başbakan ve bakanlardan oluşur. Milli güvenliğin sağlanmasından sorumludur.
2. Başbakan: Cumhurbaşkanınca TBMM üyeleri arasından atanır.
3. Bakan: TBMM üyeleri veya Milletvekili seçilme yeterliliğine sahip olanlar arasından Başbakanca seçilir. Meclis dışındanda seçilebilir.
Dip notlar:
Ø Cumhurbaşkanın, bakanları Başbakanın önerisi üzerine görevlerine son vermesi hükmü ilk kez 1982 Anayasasında yer almıştır.
Ø Bakanlar kurulunun başkanı Başbakandır. Olağanüstü dönemlerde Cumhurbaşkanıdır.
Ø Başbakan bakanların hiyerarşik amiri değildir.
Ø Boşalan bir bakanlığa 15 gün içersinde atama yapılması gerekir. Bir bakan birden fazla bakanlığa vekillik edemez.
Ø TBMM genel seçimlerinden önce, Adalet, İçişleri ve Ulaştırma bakanları görevlerinden çekilir.
Ø Bakanların kurulması ve kaldırılması, görevleri KANUNLA düzenlenir.
Ø Bakan, Bakanlığın emrine verilen paraları harcama yetkisine sahiptir.
Ø Bakan, tüzel kişiliğe bağlı kuruluşları üzerinde vesayet yetkisine sahiptir.
YASAMA ORGANIN YAPISI
Yasama yetkisi Türk halkı adına TBMM kullanır. Türkiye Büyük Millet Meclisi 550 milletvekilinden oluşur.
Milletvekili seçilebilme şartları:
Ø Türk vatandaşı olmak.
Ø 30 yaşını doldurmuş olmak.
Ø En az ilkokul mezunu olmak.
Ø Askerlik hizmetini yapmış olmak.
Ø Yüz kızartıcı suç işlememiş olmak.
Ø Kamu hizmetlerinden yasaklı olmamak.
Ø Taksirli suçlar hariç toplam 1 yıldan daha fazla ağır hapis cezası almamak.
Seçimler:
Ø TBMM seçimleri 5 yılda bir yapılır.
Ø TBMM ve Cumhurbaşkanı seçimlerin yenilenmesine karar verebilir.
Ø Cumhurbaşkanı seçilmediği takdirde meclis feshedilir ve 3 ay içersinde yeni seçimler yapılır.
Ø Savaş durumunda TBMM seçimleri 1 yıl ertelenebilir.
Ø TBMM üyelerinin %5’i boşalırsa ara seçime gidilir. Ara seçim her seçim döneminde bir kez yapılır. Genel seçimden 30 ay geçmedikçe ve genel seçimlere 1 yıl kala ara seçim yapılamaz.
Ø Üye tamsayısının %5’i boşalırsa ara seçimlerin yapılmasına 3 ay içersinde karar verilir.
Ø Seçimler, yargı organlarının denetimi altında yapılır. Bu yargı organı Yüksek Seçim Kuruludur. Kararları kesindir, itiraz edilemez.
Ø Hakim ve savcılar ile yüksek yargı mensupları, öğretim elemanları, YÖK üyeleri, memur ve işçi olmayan diğer kamu görevlileri, ordu mensupları görevlerinden ayrılmadıkça aday olamazlar ve milletvekili seçilemezler.
Ø Milletvekili, meclis çalışmalarına özürsüz veya izinsiz olarak bir ay içersinde toplam 5 birleşim günü katılmadığı durumda milletvekilliği düşer.
Ø Yasama dokunulmazlığı kaldırılan veya üyeliği düşen milletvekili, Meclis Genel Kurulu kararının alındığı tarihten başlayarak 7 gün içinde Anayasa Mahkemesine başvurulur. Anayasa Mahkemesi de bu kararı 15 gün içersinde kesin karara bağlar.
Ø TBMM 550 milletvekilinden oluşur ve milletvekilleri, her biri birer seçim çevresi olan illerden seçilir. Ancak, bir siyasal partinin bir ilden milletvekili çıkarabilmesi için, hem Türkiye genelindeki, hem de o ildeki geçerli oyların en az %10’nu kazanması gerekir.
Yüksek Seçim Kurulu
Ø TBMM üyelerinin seçim tutanaklarını kabul etme görevi Yüksek Seçim Kurulunundur.
Ø Seçimler, yargı organlarının denetimi altında yapılır. Bu yargı organı Yüksek Seçim Kuruludur. Kararları kesindir, itiraz edilemez.
Ø 1982 Anayasasına göre Yüksek Seçim Kurulu üyelerini; Yargıtay ve Danıştay Genel Kurulları seçer.
TBMM’nin Görev ve Yetkileri
Ø Kanun koymak, değiştirmek.
Ø Bakanlar kuruluna Kanun Hükmünde Kararname çıkarma yetkisi vermek.
Ø Bütçe ve kesin hesap kanun tasarılarını görüşmek ve kabul etmek.
Ø Bakanlar Kurulunu denetlemek.
Ø Ölüm cezalarının yerine getirilmesine karar vermek.
Ø Milletlerarası anlaşmaların onaylanmasına karar vermek.
Ø Para basılmasına karar vermek.
Ø Savaş ilanına karar vermek.
Ø Genel ve özel af ilanına karar vermek.
Ø Savaş hali ilanı ve silahlı kuvvet kullanılmasına karar vermek.
Dip Notlar:
Ø TBMM bir yasama yılında en fazla 3 ay tatil yapar.
Ø TBMM, Ekim ayının ilk günü Cumhurbaşkanın açılış konuşmasıyla çalışmalarına başlar.
Ø TBMM bütçe komisyonu 40 kişiden oluşur. 25 iktidar, 15 muhalefet üyelerinden oluşur.
Ø Unutulmamalıdır ki Cumhurbaşkanın tek veto edemediği kanun bütçe kanunudur.
Ø Milletlerarası anlaşmalar. KANUN niteliğindedir itiraz edilemez.
Ø Toplantı yeter sayısı demek; üye tamsayısının en az 1/3’ü demek yani 184 milletvekili.
Ø Karar yeter sayısı ise; toplantıya katılanların salt çoğunluğudur. Karar yeter sayısı hiçbir şekilde üye tamsayısının 1/4 ‘nün bir fazlasından az olamaz.
Ø Kanun teklif etmeye Bakanlar Kurulu ve milletvekilleri yetkilidir.
Ø TBMM tarafından kabul edilen kanunları Cumhurbaşkanı 15 gün içersinde yayımlar. Cumhurbaşkanı, yayımlanması uygun bulmadığı kanunları tekrar görüşülmek üzere TBMM’ye geri gönderir.
Kanun Hükmünde Kararname (KHK)
1971 yılında yapılan değişiklerle Anayasamıza girmiştir.
Ø Olağan dönemlerde; Bakanlar Kurulu tarafından çıkarılır.
Ø Olağanüstü dönemlerde; Cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu tarafından çıkarılır.
Ø KHK çıkarmak için TBMM tarafından Bakanlar Kuruluna yetki kanunu ile izin verilmesi gerekir. Olağanüstü dönemde çıkartılan KHK’ de yetki kanuna ihtiyaç yoktur.
Ø KHK kişi hakları ve ödevleri ile ilgili haklar ve ödevler düzenlenemez.
Ø KHK başka bir tarih belirlenmemişse Resmi Gazetede yayımlandıkları gün yürürlüğe girer ve aynı gün TBMM’ye sunulur. TBMM’ye sunulmayan kararnameler bu tarihte yürürlükten kalkar.
Tüzük: Kanunların uygulanmasını göstermek ve emrettiği işleri belirlemek amacıyla çıkarılır. Bakanlar Kurulu tarafından çıkarılır ve Danıştayın incelemesinden geçirilir. Tüzüğün şekli şartı Danıştayın incelenmesinde geçmektedir.
Yönetmelikler: Başbakan, Bakanlıklar ve Kamu Kurum ve Kuruluşların kendi iç yapılarına ve çalışma sistemlerini belirlemek amacıyla çıkarılır.
Ø Soru: Bakanlar Kurulu adına, sözlü veya yazılı olarak cevaplandırılmak üzere Başbakan veya Bakanlardan bilgi istenilmesidir.
Ø Genel Görüşme: Toplumu ilgilendiren belli bir kanunun TBMM genel kurulunda görüşülmesidir.
Ø Meclis Soruşturması: Başbakan veya Bakanların cezai sorumlulukların araştırılmasıdır. TBMM üye tamsayısının en az onda biri tarafından verilir.
Ø Meclis Araştırması: Belli bir konuda bilgi edinmek için yapılan incelemedir.
Ø Gensoru: Hükümetin veya bir Bakanın siyasal sorumluluğuna yol açabilir. Gensoru en az 20 milletvekili tarafından verilir.
Dip not: Başbakanın Yüce Divan’a sevki halinde hükümet istifa etmiş sayılır.
OLAĞANÜSTÜ YÖNETİM USULLERİ
1982 Anayasasına göre olağanüstü hal ilan yetkisi Cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan Bakanlar Kuruluna aittir. 1982 Anayasasına göre üç türlü olağanüstü hal rejimine yer verişmiştir. İki durumda olağanüstü hal ilan edilmekte diğer durumda ise sıkı yönetim ilan edilmektedir. Olağanüstü hal ilanın birinci nedeni, tabii afet, tehlikeli salgın hastalıklar veya ağır ekonomik bunalım halleridir. İkinci nedeni; şiddet olaylarının yaygınlaşması ve kamu düzenin ciddi şekilde bozulmasıdır. Üçüncü nedeni; sıkı yönetimdir. Savaş hali durumunda ilan edilir.
Olağanüstü Hal İlan Şekilleri
1. Olağanüstü hal ilan şekli; Cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu tarafından ilan edilir. 2. ve 3. Olağanüstü hal ilan şekli; Cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu Milli Güvenlik Kurulunun görüşünü alarak sıkı yönetim ilan edilir.
Dip Notlar:
Ø Her üç durumda da olağanüstü hal veya sıkı yönetim ilan edildikten sonra Resmi Gazetede yayımlanır ve TBMM’ye sunulur.
Ø Olağanüstü hal 6 ay için ilan edilir. Gerekli şartlar oluştuğunda 4 ay uzatabilir.
Ø Sıkı yönetim ilan edildikten sonra;
Ø Kolluk görev ve yetkileri askeri makamlara geçer.
Ø Temel hak ve hürriyetler sınırlanabilir veya durdurulur.
Ø Bazı suçlar Askeri Mahkemelerde görülür.
YARGI ORGANIN YAPISI
Hakimlik Teminatı: Hakimlik teminatının en önemli sorunu azlolunma ilkesidir. 1982 Anayasası bu teminatın içersine savcıları da almıştır. İlgili maddeye göre hakimler ve savcılar azlolunamaz, kendileri istemedikçe Anayasada gösterilen yaştan önce emekliye ayrılamaz, bir mahkemenin veya kanunun kaldırılmasıyla sebebiyle olsa, aylık ödenek ve diğer özlük haklardan yoksun kılınamazlar.
YÜKSEK MAHKEMELER
1. Anayasa Mahkemesi:
Ø 11 asıl ve 4 yedekten oluşur.
Ø Üyelerini Cumhurbaşkanı seçer.
Ø Salt çoğunlukla karar verir.
Görevleri:
Ø Kanunları, KHK’leri ve TBMM iç tüzüğünü Anayasa uygunluk şekilde denetler.
Ø Cumhurbaşkanı, Bakanları, Yüksek Mahkeme başkan ve üyelerini, başsavcılarını, Cumhuriyet Başsavcısı vekilini, hakimler ve savcılar Yüksek Kurulu üyelerini görevleriyle ilgili suçlardan dolayı Yüce Divan sıfatıyla denetler.
Ø Yasama dokunulmazlıklarının iptaline karşı davalara bakar.
Ø Siyasi partilerin mali denetimini yapar.
Ø Uyuşmazlık Mahkemesi Başkanını kendi üyeleri arasından seçer.
Ø Siyasi partilerin kapatılması hakkındaki davalara bakar.
2. Yargıtay: Adliye Mahkemelerince verilen karar ve hükümlerin son inceleme merciidir. Yargıtay üyeleri, Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu üyelerince seçilir.
3. Danıştay: İdare ve Vergi Mahkemelerince verilen karar ve hükümlerin son inceleme merciidir. Üyelerinin dörtte üçü Hakimler Savcılar Yüksek Kurulu, dörtte biride Cumhurbaşkanı tarafından seçilir. Tüzüğün yargısal denetimini yapar. Bakanlar Kurulu tarafından gönderilen kanun tasarıları hakkında görüş bildirmekle yükümlüdür.
4. Askeri Yargıtay: Askeri mahkemelerden verilen karar ve hükümlerin son inceleme merciidir. Üyeleri Cumhurbaşkanı tarafından seçilir.
5. Askeri Yüksek İdare Mahkemesi: Asker kişileri ilgilendiren ve askeri hizmete ilişkin idari işlemlerden doğan uyuşmazlıkların yargı denetimini yapar.
6. Uyuşmazlık Mahkemesi: Adli, idari ve askeri yargı mercileri arasındaki görev ve hüküm uyuşmazlıklarını kesin olarak çözümlemeye yetkilidir.
7. Sayıştay*: Genel ve Katma bütçeli dairelerin bütün gelir ve giderlerini inceleyen yüksek hesap mahkemesidir. Sayıştayın kesin hükümleri hakkına ilgililer yazılı bildirimler tarihinden itibaren 15 gün içinde bir kereye mahsus olmak üzere karar düzeltilmesi isteminde bulunabilirler. Genel ve katma bütçeli dairelerin gelir, gider ve mallarını TBMM adına denetler.
8. Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu*: Adli ve İdari hakim ve savcıları mesleğe kabul etme, atama, nakletme ve terfi işlemlerini yapar. Kurulun Başkanı Adalet Bakanıdır. Cumhurbaşkanı Hakimler ve Savcılar Kurulundan Anayasa Mahkemesine üye seçmez. Hakimler ve Savcılar Kurulunun kararlarına karşı yargıya başvurulamaz.
* Yüksek Mahkemeler arasında yer almaz, fakat Yüksek Mahkeme statüsünde sayılmışlardır.
TÜRKİYENİN İDARİ YÖNETİMİ
A) MERKEZİ YÖNETİM
Merkezi İdarenin Başkent Teşkilatı
1. Cumhurbaşkanı
2. Bakan
3. Bakanlar Kurulu
4. Başbakan
Başkentteki Yardımcı Kuruluşlar
1. Danıştay; 12 daireden oluşur.
2. Sayıştay; Vize ve tescil işlemi yapar. Genel uygunluk bildirimi 75 gün içinde TBMM’ye sunar.
1. Milli Güvenlik Kurulu
Görevleri:
Ø Milli güvenlik siyaseti doğrultusunda belirlenecek hedeflerin gerçekleştirilmesine ilişkin hangi tedbirler alınacağı.
Ø Devletin mili güvenlik politikasını belirlenmesi ve uygulaması ile ilgili kararların alınması ve gerekli koordinasyonun sağlanması.
Ø Olağanüstü hal, sıkıyönetim ve savaş hali için görüş bildirmek.
Ø Devletin bütünlüğü için tedbirlerin alınacağını belirlemek.
MGK’nın oluşumu:
Ø Cumhurbaşkanı
Ø Başbakan
Ø Genel Kurmay Başkanı
Ø Milli Savunma Bakanı
Ø İçişleri ve Dışişleri Bakanı
Ø Kara, Deniz, Hava Kuvvetleri Komutanlığı
Ø Jandarma Genel Komutanlığı
Ø Adalet Bakanlığı
Ø Başbakan Yardımcıları
2. Devlet Planlama Teşkilatı
B. YEREL YÖNETİM
1. İl özel idareleri
v İl Genel Meclisi
v İl Daimi Encümeni
v Vali
2. Belediyeler
3. Köyler
ULUSLAR ARASI KURULUŞLAR
AVRUPA BİRLİĞİ
Brüksel’de 18 Nisan 1951 yılında 6 Avrupa ülkesi (Belçika, Almanya, Fransa, İtalya, Hollanda, Lüksemburg) Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu’nu kurmuştur. İlk somut adım.
1957’de Roma’da imzalanan anlaşma ile Avrupa Ekonomik Topluluğu (AB) kurulmuştur. 1958 yürürlüğe irmiştir.
1973’te İngiltere, İrlanda, Danimarka
1981’de Yunanistan
1986’da İspanya, Portekiz
1995’te Avusturya, İsveç, Finlandiya
2004’te Polonya, Macaristan, Litvanya, Letonya, Estonya, Slovakya, Çek Cumhuriyeti, Slovenya, Malta, Kıbrıs Rum Kesimi üye olmuştur.
Avrupa Birliği Organları
Ø Avrupa Zirvesi
Ø Avrupa Parlamentosu (Birliğin tek demokratik organı)
Ø Avrupa Komisyonu
Ø Bakanlar Konseyi
Ø Adalet Divanı
Avrupa Birliğinin Finansman Kuruluşları
Ø Avrupa Yatırım Bankası
Ø Ab Bütçesi
Ø Avrupa Parasal İşbirliği Fonu
Ø Avrupa Garanti ve Yönlendirme Fonu
Ø Avrupa Sosyal fonu
Ø Avrupa Bölgesel Kalkınma Fonu
Ø Avrupa Kalkınma Fonu
* 1 Ocak 1993’te tek pazara geçmiştir.
** 1999’da Avrupa Birliği’nde Tek Para (Euro) uygulamasına geçildi. Fiili olarak dolaşıma 2002 yılında girdi.
TÜRKİYE-AB İLİŞKİLLERİ
1959 Türkiye, AET’ye ortaklık için başvurdu.
1963 Türkiye ile AET’yi Gümrük Birliğine götürecek ve tam üyeliği sağlayacak olan Ortaklık Anlaşması (Ankara Anlaşması) imzalandı.
1964 Türkiye-AET Ankara Anlaşması yürürlüğe girdi.
1982 Avrupa Topluluğu, Türkiye ile ilişkilerini dondurma kararı almıştır.
1987 Türkiye, AT’ye, tam üye olmak üzere müracaat etti.
1996 Türkiye ile AB arasında Gümrük Birliği oluşturuldu.
1999 Türkiye'ye adaylık statüsü tanındı.
2001 AB Bakanlar Konseyi Türkiye için Katılım Ortaklığı Belgesini kabul etti.
2004 Türkiye ile üyelik müzakerelerinin 3 Ekim 2005 tarihinde başlatılması kararlaştırıldı.
BİRLEŞMİŞ MİLLETLER
BM, uluslararası barış ve güvenliği korumak, ülkeler arası işbirliğini sağlamak amacıyla 51 ülke tarafından 24 Kasım 1945 yılında kurulmuştur. Merkezi New York’tadır. Şu an 191 üyesi bulunmaktadır.
Birleşmiş Milletlerin Amaçları:
1. Uluslararası barış ve güvenliği sürdürmek.
2. Ülkeler arasında iyi ilişkileri pekiştirmek.
3. Uluslararası ekonomik, sosyal, kültürel işbirliğini sağlamak.
4. İnsanlık sorunlarının çözümünde, temel hak ve özgürlüklerin geliştirilmesinde birlikte çalışmalar yapmak
Birleşmiş Milletlerin temel organları
Genel Kurul:
Üye devletlerden oluşur. Her üyenin bir oy hakkı vardır.
Güvenlik Konseyi:
Siyasal alanda bir yürütme organıdır. Güvenlik Konseyi’nin 15 üyesi vardır. Bunlardan beşi (ABD, Çin, Fransa, İngiltere ve Rusya) daimi üyedir. Diğer 10 üye ülke Genel Kurul tarafından iki yıllık dönem için seçilir.
Ekonomik ve Sosyal Konsey:
Genel kurulca seçilen 27 üyeden oluşur. Birleşmiş Milletler'in ekonomik ve sosyal çalışmalarını yürütür.
Uluslararası Adalet Divanı: Birleşmiş Milletler'in yargı organıdır. Ülkeler, istedikleri davayı Adalet Divanı'na götürürler. Divan 15 yargıçtan oluşur. Merkezi Lahey'dir.
Genel Sekreterlik:
Ortaya konan program ve politikaları uygular. Uluslararası barış ve güvenliği bozucu olaylar konusunda raporlar hazırlayıp Güvenlik Konseyi'ne sunar.
BİRLEŞMİŞ MİLLETLERE BAĞLI UZMANLIK KURULUŞLAR
UNESCO: Birleşmiş Milletler Eğitim,Bilim ve Kültür Örgütü
FAO: Gıda ve Tarım Örgütü
UNICEF: Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu
IMF: Uluslar arası Para Fonu
ILO: Uluslar arası Çalışma Örgütü
WHO: Dünya Sağlık Teşkilatı
IMF (Uluslar arası Para Fonu)
Ø 1945 yılında kurulmuştur. Merkezi Washington’dur.
Ø IMF’nin en yetkili organı Guvernörler Kuruludur.
Ø IMF’nin para birimi SDR
Ø Türkiye IMF’ye 1947 yılında üye olmuştur.
DÜNYA BANKASI
Ø 1945 yılında kurulmuştur. Türkiye 1947 yılında üye olmuştur.
Ø Temel amacı; gelişmiş ülkelerden gelişmekte olan ülkelere mali imkanları yönlendirerek, gelişmekte olan ülkelerin yaşam standartlarının yükseltilmesini sağlamak.
NATO (Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü)
Ø 4 Nisan 1949’da Washington’da 12 devletin imzalamış oldukları ittifak anlaşmasıdır.
Ø Kurucuları: Hollanda, Belçika, Portekiz, ABD, Fransa, İngiltere, İzlanda, İtalya, Lüksembourg, Norveç, Kanada, Danimarka
Ø Türkiye 1952 yılında üye olmuştur.
G-8 ÜLKELERİ
Dünyanın en gelişmiş 8 ülkesi tarafından kurulmuştur. G-8 Ülkeleri; ABD, Almanya, Fransa, İngiltere, İtalya, Japonya, Kanada ve Rusya’dır.
ANAYASA
Anayasa tüm kanunların temelidir. Yasalar anayasaya aykırı olamaz. Anayasaya aykırı olarak çıkarılan yasalar “Anayasa Mahkemesi” tarafından iptal edilir.
1921 ANAYASASI
Ø Milli Egemenlik ilk kez dile getirilir.
Ø Türk tarihinin en yumuşak anayasasıdır.
Ø Yasama ve yürütme yetkisi mecliste toplandığı için Meclis hükümeti söz konusudur.
Ø Meclisin bakanları her zaman değişebilir.
Ø Bakanlar kurulunun meclise kullanabileceği hiçbir silahı yoktur.
Ø Bakanlar teker teker meclis tarafından seçilir.
Ø Devlet Başkanlığı müessesi yok.
Ø Meclis hükümeti; yasama ve yürütme, yasamada birleşmiştir.
Ø Milletvekili seçimlerini 2 yılda bir yapılmasını öngörmüştür.
Ø Hangi ilin başkent olacağı karar verilmemiştir.
1924 ANAYASASI
Ø Karma hükümet sistemi benimsenmiştir. Karma hükümet sistemi, meclis hükümet sistemi ile parlamenter hükümet sistemine geçiş arasındaki süreçtir.
Ø Cumhuriyetin ilanı ile birlikte kabine sistemi oluşmuştur.
Ø Anayasa sertliği söz konusudur: Anayasanın değişikliği konusuna ilişkin prosedür ayrıntılı işlenmiş ve bazı şartlara bağlanmıştır. Kanunların anayasaya aykırı olamayacağı hüküm altına alınmıştır. Fakat 1961 anayasasına kadar geçen sürede kanunların anayasaya uygunluğuna ilişkin bir yargısal denetim mekanizması mevcut olmadığından, anayasa ihlali sıkça görülmüştür.
Ø Laiklik: Öncelikle 1928 yılında “Devletin dini İslam’dır” maddesi anayasadan çıkartılmış ve 1937 yılında da 6 Atatürk ilkesi anayasaya alınmıştır.
Ø Kamu Hürriyetleri: Tabii Hak ilkesi kabul görmüştür. Bu ilke ile hürriyetin tanımı yapılmış ve sınırı çizilmiştir. Denetim mekanizmansın yokluğu dolayısıyla meclis tarafında sıkça çıkarılmıştır.
Ø Çoğunlukçu demokrasi anlayışına sahiptir.
Ø 1946 yılından itibaren çok partili siyasi hayat kabul edilmiştir.
Ø 1946 yılından itibaren tek dereceli seçim sistemi benimsenmiştir.
Ø Parlamenter sistemin ayırıcı özelliği; yürütme organın, yasama organından kaynaklanması ve ona karşı sorumlu olması.
1961 ANAYASASI
Ø Yasama yetkisi Millet Meclisi ve Cumhuriyet Senatosu olarak iki meclis arasında bölüşülmüştür. Parlamenter sistem uygulanmıştır.
Ø Devlet Planlama Teşkilatı kuruldu (1960). Kalkınma ve yıllık planları hazırlar.
Ø 27 Mayıs 1960 müdahalesiyle birlikte geçici bir anayasa düzeni kurulmuş ve meclisin yetkileri ile donatılmış Milli Birlik Komitesi (MBK) oluşturulmuştur. MBK, Kurucu Meclisin askeri kanadını oluştururken Danışma Meclisi sivil kanadı oluşturuyordu. Bu komitenin kurduğu Kurucu Meclis anayasa ve seçim kanunlarını yapmakla görevlendirilmiştir. Kurucu Meclis üyelerinin bir bölümü iki dereceli seçimle seçilen üyelerden, bir bölümü siyasal partilerin kendi seçtikleri temsilcilerden, diğer bölümü de çeşitli kuruluşların (üniversiteler, barolar, yargı organları gibi) temsilcilerden oluşmuştur. Üyelerin bir bölümü de Devlet Başkanı ve Milli Birlik Komitesi tarafından seçilmişti.
Ø Anayasanın üstünlüğü: Anayasanın 8. maddesi ile anayasaya aykırı kanunların çıkartılamayacağı, uygulanamayacağı belirtildikten sonra, Anayasanın yasama, yürütme ve yargı organları ile idareyi ve kişileri bağladığı belirtilerek Anayasanın üstünlüğü gerçekleştirilmiştir. Ayrıca kurulan yargısal denetim mekanizması ile önemli bir güvence sistemi getirecek anayasanın üstünlüğü sağlanmaya çalışılmıştır. Anayasa Mahkemesi kurulmuştur.
Ø Kuvvetler ayrılığı ilkesi: Yasa yapma yetkisi TBMM, yargı yetkisi Mahkemelere ve yürütme yetkisi Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kuruluna verilmiştir. Yargı erkinin bağımsızlığı ile pratik önem kazanmaktadır.
Ø Devlet iktidarının paylaşımı: İki meclis sistemi getirilmiştir. Buna göre meclis yani yasama organı Millet Meclisi ve Cumhuriyet Senatosu olarak ikiye ayrılmıştır. Genel idare içinde özerk yönetimle, kendi kendilerini yönetme yetkisine sahip kuruluşların yapılanmasına izin vermektedir. Örneğin; üniversiteler ve radyo televizyon idarelerinin konumu bu kapsamdaydı.
Ø Çoğulcu toplum yapısının geliştirilmesi: Siyasi partiler güvenceli bir hukuki statüye kavuşturulmuştur. Sendikalar hakkında düzenlemeler iş hukukun gelişimi ve demokratik esaslara uyumu açısından önemli sonuçlar doğurmuştur. Özerk statüye sahip kamu kuruluşları kurulmuştur.
Ø Temel hakların genişletilmesi ve güçlendirilmesi: Önceden izin almaksızın toplantı ve yürüyüş yapma hakkı getirilmiştir. Temel hak ve hürriyetler, anayasanın sözüne ve ruhuna uygun olarak kanunla sınırlanabilir. Bu madde ile temel hak ve hürriyetlerin sınırlandırılması ağırlaştırılmıştır. 1961 anayasası ile temel hak ve hürriyetlerin sınırlanması, yargısal denetime tabii kılınacak önemli bir gelişme sağlanmıştır.
Ø Sosyal devlet: Amaç sosyal adaleti, barışı ve toplumsal dengeyi sağlamaktır. Bu amaca ulaşmak için devlet aktif olarak ekonomik ve sosyal hayata müdahale ederek sosyal devlet anlayışını uygulamakla yükümlüdür.
Ø Parlamenter sistem; yasama ve yürütmenin yumuşak bir şekilde ayrıldığı sistemdir. Yarı doğrudan demokrasilerde görülür. En önemli aracı referandum. Referandum, Anayasal değişikliklerin halk oyuna sunulmasıdır.
1961 ANAYASASININ UYGULANMASI
Ø 27 Mayıs hareketiyle iktidardan uzaklaştırılan Demokratik Parti taraftarlarının bu hareket sonucu hazırlanan 1961 Anayasanın haksız mücadelenin ürünü olduğunu düşünmeleri.
Ø Anayasa hazırlanırken Demokrat Parti tabanın dışlanmasıdır.
1961 ANAYASASI 1971-1973 ARA REJİMLERİ DÜZENLEMELRİ
Ø Temel haklarda sınırlamalar getirilmiştir. Tabii yargı yolu yerine kanuni yargı yolu getirilmiştir.
Yargısal denetimde sınırlamalar getirilmiştir. Anayasa mahkemesine iptal davası açma hakkına sahip taraflarda sınırlamalar getirilmiştir. Cumhurbaşkanı ve ana muhalefet partisidir. Anayasa
Ø mahkemesi Anayasa değişikliklerini ancak şekil yönünden denetleyebilir.
Ø Askeri Yüksek İdari Mahkemesi kurularak asker kişilerle ilgili idari işlem ve eylemlerin denetimi Danıştay’ın görevinden çıkarılmıştır.
Ø Ayrıca hakimlerin atanmalarında genel yöntemden sapan Devlet Güvenlik Mahkemeleri kurulmuştur.
Ø TRT’nin özerkliği kaldırılmış ve üniversitelerin özerkliği azaltılmıştır.
Ø Vergi, resim, harçların muafiyet ve istisnaları ile nispet ve hadlerine ilişkin hükümlerde değişiklik yapmaya Bakanlar Kurulu yetkili kılınmıştır.
Ø Bu değişikliklerin yapılmasının ana nedeni, 1961 anayasasının devlet otoritesini zayıflattığı, devleti güçsüz kıldığı düşüncesinde yatmaktadır.
1982 ANAYASASI
12 Eylül 1980’de asker yönetime el koydu. Böylece ülke yönetimine ilişkin tüm görev ve yetkileri Milli Güvenlik Konseyi (MGK) yürütüldüğü geçici bir dönem başlamıştır.
MGK’nın yetkileri:
Ø MGK Başkanı Cumhurbaşkanın yetkilerine sahipti Milli Güvenlik Konseyi de Anayasanın Cumhuriyet Senatosuna ve TBMM’nin yetkilerine sahipti.
Ø Konsey Anayasayı değiştirme yetkisine sahipti. Bu yetki ile Konsey Kurucu İktidar özelliğini taşımaktadır.
Ø Konseyce yapılan işlemler, çıkarılan kanunlar hakkında Anayasaya aykırılıktan yargı yoluna başvurulamazdı.
Ø Bakanlara kamu personeli hakkında uygulanacak işlemler ve alınacak kararlar için yürütmenin durdurulması istemi ileri sürülemezdi.
Milli Güvenlik Konseyi 1981 yılında Kurucu Meclis hakkında kanun ile yeni bir anayasa çalışmalarına başlamıştır. Bu kanuna göre Kurucu Meclisin görevleri:
Ø Yeni anayasayı ve bu anayasanın halk oyuna sunuluşunu hazırlamak.
Ø Siyasi partiler kanunu hazırlamak ve seçim kanunu hazırlamak.
Ø TBMM kurulup göreve başlayıncaya kadar yasama yetkisine dayanarak, kanun koyma, değiştirme, kaldırma görevlerini yapma.
Kurucu Meclis 2 kanattan oluşuyordu. Milli Güvenlik Konseyi (askeri kanat) Danışma Meclisi (sivil kanat). Danışma Meclisi, kanun tasarısı ve teklifleri ile Anayasa metnini hazırlayıp MGK’ya sunuyordu. MGK bu metinleri değiştirerek ya da tam olarak kabul edip Resmi Gazetede yayınlıyordu. Danışma Meclisi 120+40 üyeden oluşuyordu. 40 üye doğrudan MGK’ca seçiliyordu. 120 üye ise; her ilin Valileri kendi iline ait kontenjanın 3 katı kadar üyeyi MGK’ya bildiriyordu MGK da seçiyordu.
1982 Anayasası ve 1961 Anayasası Benzerlikleri:
Ø Anayasalar yürürlüğe girmeden önce halk oyuna sunulmuşlardır.
Ø Her iki Anayasanın sivil kanadının yetkileri sınırlıydı. Bakanlar kurulunu kurma, düşürme yetkileri yoktu.
Ø Her iki Anayasada bir askeri bir sivil kanadın oluşturduğu kurallar aracılığıyla yapılmıştır.
Ø 1961 Anayasası Askeri kanat: Milli Birlik Komitesi, Sivil kanat: Temsilciler Kurulu. 1982 Anayasası Askeri kanat: Milli Güvenlik Komitesi, Sivil kanat: Danışma Meclisidir.
1982 Anayasası ve 1961 Anayasası Farklılıkları:
Ø CHP, CKMP 1961 Anayasanın hazırlanmasında rol alırken 1982 Anayasasında yani Danışma Meclisinde hiçbir siyasi parti yok. Danışma Meclisi daha bürokratik bir görevdedir.
Ø Temsilciler Meclisi, Danışma Meclisinden daha yetkiliydi.
Ø 1961 Anayasasında halk oylamasında ne olacağı belliyken (Anayasa kabul edilmez ise yeniden seçim yapılacak ve yeni Temsilciler Meclisi kurulacaktı). 1982 Anayasasında böyle bir hüküm yoktu.
Ø 1961 Anayasasında siyasi partiler kamuoyu oluşturma açısından rol alırken. 1982 Anayasasında hiç bir muhalif harekete izin verilmemiştir.
Ø 1982 Anayasası halk oyuna sunulurken Cumhurbaşkanlığı seçimi de yapılmıştır.
1982 ANAYASASININ ÖZELLİKLERİ
Ø Geçiş dönemi öngörmüştür. Bir defaya mahsus olarak Cumhurbaşkanlığı seçimi halka yaptırılmıştır.
Ø Katı ve serttir. Anayasa değişikliği Cumhurbaşkanlığı onayı şartı ilk kez getirilir.
Ø Milli Güvenlik Konseyinin düzenlediği kanunların anayasaya aykırılığı iddia edilemez. 2001 değişiklikleriyle çıkarılmıştır.
Ø Otoritenin ağırlığı artmıştır. Kamu yararının, kişilerin yararından önce geldiği düşüncesi ve anarşi kaygıları sebebiyle hak ve hürriyetlerde sınırlamalara gidilmiştir. Güçlü devlet, otoriter idare kavramları ön plana çıkmıştır.
Ø Yürütme organı güçlendirilmiştir. Cumhurbaşkanı makamı güçlendirilmiştir.
Ø Siyasi karar alma mekanizmalarındaki tıkanıkları giderici hükümler getirilmiştir.
Ø Daha az katılımcı bir demokrasi modelini benimsemiştir. Siyasi partilerin kadın ve gençlik kolu gibi ayrıcalık yaratan yan kuruluşları meydana getirme yasaklanmıştır. 1995 değişiklikleriyle hepsi çıkarılmıştır. Seçim dönemi 5 yıla çıkartılır.
Hukuk Devleti
Ø Yürütme işlemlerinin yargısal denetimi olması
Ø Yasama işleminin yargısal denetime tabi olması
Ø Kanuni hakim güvencesi: Hiç kimse kanunen tabi olduğu mahkemeden başka bir mahkeme önüne çıkarılamaz.
Ø Yargı bağımsızlığı
Ø Kuvvetler ayrığının benimsenmesi ilkeleri geçerlidir.
Sosyal Devlet
Ø Herkese insan haysiyetine yakışır asgari bir hayat düzeni sağlamalıdır.
Ø Vergi adaleti.
Ø Kamulaştırma ve devletleştirme.
Ø Planlama.
Ø Sosyal haklar.
Anayasa değişiklikleriyle ilgili olarak:
Ø Bazı hükümlerinin değiştirilmesinin tamamen yasaklanmasına. Anayasa değiştiren kanunların kabulü için özel yöntemler öngörülmüştür.
Ø Teklif ve kabul yeter sayısının kanunlarınkine göre daha yüksek olması.
Ø Bazı durumlarda referanduma başvurulmasının zorunlu olması.
DEVLETİN TEMEL İLKELERİ
Devletinin şeklinin Cumhuriyet olduğunu – Cumhuriyetin nitelikleri – Devletin bütünlüğünü, resmi dili, bayrağı, milli marşı ve başkenti belirtilir. Bu 3 maddeden sonra gelen 4. maddede ilk 3 maddenin değiştiremeyeceği, değiştirilmenin teklif dahi edilemeyeceği belirtilir.
SEÇİMLER
Genel Oy: 1924 yılında erkekler için genel oy, 1934 yılında da kadınlara tanınmıştır. Sınırlamalar; 18 yaş ve seçmen kütüğüne kayıtlı olmak. Her vatandaşın, milletvekili veya yerel
1. yönetim seçimlerinde, yaş ve sezginlik dışında başka bir nitelik aranmadan oy hakkına sahip olması. Sahip olunan servet, ödenen vergi miktarı, öğrenim durumu, cinsiyet gibi sınırlamalar olmaksızın, bütün vatandaşların oy hakkına sahip olmalarıdır.
2. Eşit Oy: Hiçbir kritere bakılmaksızın her seçmenin tek bir oya sahip olmasıdır.
3. Seçimlerin Serbestliği: 1982 anayasasında oy kullanmayanlara getirilen para cezası ile ihlal edilmiştir.
4. Tek Dereceli Seçim: Temsilciler seçmen tarafından doğrudan seçilirler. 1946 yılından itibaren uygulanmıştır. İki dereceli seçim sistemi uygulanması 1982 Anayasasına göre mümkün değildir.
5. Oyun Gizliliği: 1950 seçimlerinde ilk defa uygulanmıştır.
6. Açık Sayım ve Döküm: Her şey açık yapılıyor. Sayım ve döküm ilk kez 1950 yılında yapıldı.
7. Seçimlerin Yargı Organlarının Yönetim ve Denetiminde Yapılması: Seçimlerde yargısal karar organı olarak Yüksek Seçim Kurulu (YSK) yetkilidir. Kararları kesindir. Bu ilke 1961 ve 1981 yıllarında yer almıştır.
8. Çok Partili Siyasi Hayat: Siyasi partiler önceden izin almaksızın kurulurlar ve Anayasa, kanun hükümleri içinde faaliyetlerini sürdürürler. Vatandaşlar siyasi parti kurma ve usulüne göre partilere girme ve çıkmaz hakkına sahiptir. Siyasi partilere üye olma yaşı 18’dir.
SİYASİ PARTİLERİN FAALİYETLERİNE GETİRİLEN SINIRLAMALAR
1. Amaçlarına ilişkin yasaklar: Cumhuriyet ve laiklikle çelişen partiler kurulamaz.
2. Örgütleme ve çalışmalarına ilişkin yasaklar: Hakim ve savcılar, yüksek yargı organları mensupları, memur statüsündeki görevliler, işçi niteliği taşımayan kamu görevlileri, silahlı kuvvetler mensupları, yüksek öğretim öncesi öğrenciler siyasi partilere üye olamazlar.
3. Siyasi partiler ticari faaliyetlerinde bulunamazlar: Siyasi partilerin gelir ve giderleri amaçlarına uygun olması gerekir. Bu denetimi Anayasa Mahkemesi yapar.
Dip Not: Siyasi partiler herhangi seçim çevresinden milletvekili çıkarabilmesi için; ülke genelindeki geçerli oyların toplamının en az %10’nu alması gerekmektedir.
Siyasi Partilerin Kapatılması
Sadece Cumhuriyet Başsavcısı açabilir. Dava Anayasa Mahkemesine açılır ve burada kesin kara bağlanır. Cumhuriyet Başsavcısı davayı re’sen açabileceği gibi, Bakanlar Kurulu kararı veya Adalet Bakanı ya da bir siyasi partinin talebi üzerine açabilir. Bir siyasi partinin kapatılması kararında Anayasa Mahkemesi 3/5 çoğunluğun oyu şartı getirilmiştir.
Siyasi Partilere Devlet Yardımı
%10 barajını açanlara verilir. Barajı aşmamış olmakla beraber, milletvekili seçimlerinde toplam geçerli oyların %7’sinden fazlasını almış bulunan partilere yapılır.
Temel Hak ve Hürriyetlerin Kullanılmasının Durdurulması
Savaş, sıkıyönetim, seferberlik, olağan hal zamanlarında mümkündür. Bazı sınırlamalar vardır; milletlerarası hukuktan hak ve hürriyetlerin kullanılması kısmen ya da tamamen durdurulabilir. Hiçbir şekilde durdurulamayacak temel hak ve hürriyetler:
Ø Yaşama hakkı, maddi ve manevi bütünlüğü koruma hakkı, suç ve cezaların geçmişe yürütülememesi, masumluk karinesi (suçluluk kesinleşinceye kadar masumluk).
YÜRÜTME ORGANIN YAPISI VE CUMHURBAŞKANI
Cumhurbaşkanı 1982 Anayasasına göre TBMM tarafından seçilmektedir. 1961 Anayasasından farklı olarak 1982 Anayasasında Cumhurbaşkanın TBMM dışından da seçilmesine imkan tanınmıştır.
Cumhurbaşkanı seçilebilmek için:
Ø 40 yaşını doldurmuş olmak.
Ø Yüksek öğrenim yapmış olmak.
Ø Milletvekili seçilme yeterliliğine sahip ve T.C. vatandaşı olmak.
Ø Cumhurbaşkanın TBMM dışından da aday gösterilmesi Meclis üye tam sayısının en az 5/1’nin yazılı önerisiyle mümkündür.
Cumhurbaşkanın tarafsızlığını sağlamak için:
Ø Görev süresi 7 yıldır.
Ø Bir kimsenin iki kez Cumhurbaşkanı seçilmemesi.
Ø Seçimde nitelikli çoğunluğun aranması.
Ø Bulunduğu siyasi partiden istifa etme gibi düzenlemeler yapılmıştır.
Cumhurbaşkanın seçimi:
Ø Cumhurbaşkanlı seçimi 4 turla yapılır. 4 turda seçilmezse Meclis seçimleri yenilenir. Bu düzenleme 1982 Anayasasıyla ilk kez yer almıştır.
Ø Cumhurbaşkanın görev süresinin dolmasına 30 gün önce veya Cumhurbaşkanı makamının boşalmasından 10 gün sonra seçim yapılmalıdır. Seçime başlama tarihinden itibaren 30 gün içinde sonuçlandırılır.
Not: Cumhurbaşkanı siyasal ve hukuki sorumsuzdur. Cezai bakımdan sadece, vatana ihanet suçundan ve meclis üye tam sayısının 4/3’ünün vereceği kararla suçlandırılabilir.
Cumhurbaşkanın Görev ve Yetkileri:
Yasama ile İlgili Görevleri ve Yetkileri:
Ø Kanunları yayımlamak.
Ø Anayasa değişiklerine ilişkin kanunları gerekli gördüğü taktirde halk oyuna sunmak.
Ø Yasama yılının ilk gününde TBMM açılış konuşması yapmak.
Ø TBMM seçimlerinin yenilenmesine karar vermek.
Ø Kanunların, KHK ve içtüzüklerin Anayasa aykırılığı iddiası ile iptal davası açmak.
Yürütme ile İlgili Görevleri ve Yetkileri:
Ø Başbakan atamak, istifasını kabul etmek, başbakanın teklifi üzerine bakanları atamak ve görevlerine son vermek.
Ø Gerekli hallerde Bakanlar Kuruluna Başkanlı etmek.
Ø Yabancı devletlere temsilci göndermek.
Ø Milletler arası antlaşmaları onaylamak.
Ø TBMM adına Başkomutanlık etmek.
Ø Türk Silahlı Kuvvetlerinin kullanılmasına karar vermek (TBMM ile kullanır).
Ø YÖK üyelerini ve üniversite rektörlerini seçmek.
Ø Genel Kurmay Başkanına atama ve Milli Güvenlik Kuruluna başkanlı etmek.
Ø Genel Kurmay Başkanını atamak. Bakanlar Kurulu’nun teklifiyle. Genel Kurmay Başkanı görev ve yetkilerinden dolayı Cumhurbaşkanına sorumludur.
Ø Devlet Denetleme Kurulunun üyelerini ve başkanını atamak.
Yargı ile İlgili Görevleri ve Yetkileri:
Ø Anayasa Mahkemesi üyelerini seçmek.
Ø Danıştay üyelerinin 4/1’ini seçmek.
Ø Yargıtay Cumhuriyet Baş Savcısı ve vekilini seçmek.
Ø Askeri Yargıtay üyelerini seçmek.
Ø Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu üyelerini seçmek.
Ø Askeri Yüksek İdari Mahkemesi üyelerini seçmek.
Dip notlar:
Ø Cumhurbaşkanın Yargıtay üyesi seçme hakkı yoktur.
Ø Cumhurbaşkanın tek başına yapacağı işlemlere karşı yargı mercilerine başvurulamaz.
Ø Cumhurbaşkanın, Bakanlar Kurulu ile birlikte yaptığı işlemlerden dolayı Başbakan ve ilgili Bakanlar sorumludur. Buna karşı imza kuralı denir.
Ø TBMM Başkanı Cumhurbaşkanına vekalet eder.
Ø Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliği, Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenlenmiştir. 1982 Anayasası ile verilmiştir.
Ø Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliği, Cumhurbaşkanlığı adına incelme ve araştırma yapar. 1982 Anayasası ile benimsenmiş olan kurul Devlet Denetleme Kuruludur. Silahlı Kuvvetler ve Yargı organları denetim alanı dışındadır.
Ø Görev süresinin dolmasıyla nedeniyle Cumhurbaşkanlığı makamının boşalması halinde, seçilen yeni Cumhurbaşkanı görevine başlayıncaya kadar bu görevi görev süresi dolan Cumhurbaşkanı yapar.
Ø Cumhurbaşkanı MGK’ya başkanlık etmektedir. MGK’nın gündemini MGK Genel Sekreteri yapar.
BAKANLAR KURULU
1. Bakanlar Kurulu: Başbakan ve bakanlardan oluşur. Milli güvenliğin sağlanmasından sorumludur.
2. Başbakan: Cumhurbaşkanınca TBMM üyeleri arasından atanır.
3. Bakan: TBMM üyeleri veya Milletvekili seçilme yeterliliğine sahip olanlar arasından Başbakanca seçilir. Meclis dışındanda seçilebilir.
Dip notlar:
Ø Cumhurbaşkanın, bakanları Başbakanın önerisi üzerine görevlerine son vermesi hükmü ilk kez 1982 Anayasasında yer almıştır.
Ø Bakanlar kurulunun başkanı Başbakandır. Olağanüstü dönemlerde Cumhurbaşkanıdır.
Ø Başbakan bakanların hiyerarşik amiri değildir.
Ø Boşalan bir bakanlığa 15 gün içersinde atama yapılması gerekir. Bir bakan birden fazla bakanlığa vekillik edemez.
Ø TBMM genel seçimlerinden önce, Adalet, İçişleri ve Ulaştırma bakanları görevlerinden çekilir.
Ø Bakanların kurulması ve kaldırılması, görevleri KANUNLA düzenlenir.
Ø Bakan, Bakanlığın emrine verilen paraları harcama yetkisine sahiptir.
Ø Bakan, tüzel kişiliğe bağlı kuruluşları üzerinde vesayet yetkisine sahiptir.
YASAMA ORGANIN YAPISI
Yasama yetkisi Türk halkı adına TBMM kullanır. Türkiye Büyük Millet Meclisi 550 milletvekilinden oluşur.
Milletvekili seçilebilme şartları:
Ø Türk vatandaşı olmak.
Ø 30 yaşını doldurmuş olmak.
Ø En az ilkokul mezunu olmak.
Ø Askerlik hizmetini yapmış olmak.
Ø Yüz kızartıcı suç işlememiş olmak.
Ø Kamu hizmetlerinden yasaklı olmamak.
Ø Taksirli suçlar hariç toplam 1 yıldan daha fazla ağır hapis cezası almamak.
Seçimler:
Ø TBMM seçimleri 5 yılda bir yapılır.
Ø TBMM ve Cumhurbaşkanı seçimlerin yenilenmesine karar verebilir.
Ø Cumhurbaşkanı seçilmediği takdirde meclis feshedilir ve 3 ay içersinde yeni seçimler yapılır.
Ø Savaş durumunda TBMM seçimleri 1 yıl ertelenebilir.
Ø TBMM üyelerinin %5’i boşalırsa ara seçime gidilir. Ara seçim her seçim döneminde bir kez yapılır. Genel seçimden 30 ay geçmedikçe ve genel seçimlere 1 yıl kala ara seçim yapılamaz.
Ø Üye tamsayısının %5’i boşalırsa ara seçimlerin yapılmasına 3 ay içersinde karar verilir.
Ø Seçimler, yargı organlarının denetimi altında yapılır. Bu yargı organı Yüksek Seçim Kuruludur. Kararları kesindir, itiraz edilemez.
Ø Hakim ve savcılar ile yüksek yargı mensupları, öğretim elemanları, YÖK üyeleri, memur ve işçi olmayan diğer kamu görevlileri, ordu mensupları görevlerinden ayrılmadıkça aday olamazlar ve milletvekili seçilemezler.
Ø Milletvekili, meclis çalışmalarına özürsüz veya izinsiz olarak bir ay içersinde toplam 5 birleşim günü katılmadığı durumda milletvekilliği düşer.
Ø Yasama dokunulmazlığı kaldırılan veya üyeliği düşen milletvekili, Meclis Genel Kurulu kararının alındığı tarihten başlayarak 7 gün içinde Anayasa Mahkemesine başvurulur. Anayasa Mahkemesi de bu kararı 15 gün içersinde kesin karara bağlar.
Ø TBMM 550 milletvekilinden oluşur ve milletvekilleri, her biri birer seçim çevresi olan illerden seçilir. Ancak, bir siyasal partinin bir ilden milletvekili çıkarabilmesi için, hem Türkiye genelindeki, hem de o ildeki geçerli oyların en az %10’nu kazanması gerekir.
Yüksek Seçim Kurulu
Ø TBMM üyelerinin seçim tutanaklarını kabul etme görevi Yüksek Seçim Kurulunundur.
Ø Seçimler, yargı organlarının denetimi altında yapılır. Bu yargı organı Yüksek Seçim Kuruludur. Kararları kesindir, itiraz edilemez.
Ø 1982 Anayasasına göre Yüksek Seçim Kurulu üyelerini; Yargıtay ve Danıştay Genel Kurulları seçer.
TBMM’nin Görev ve Yetkileri
Ø Kanun koymak, değiştirmek.
Ø Bakanlar kuruluna Kanun Hükmünde Kararname çıkarma yetkisi vermek.
Ø Bütçe ve kesin hesap kanun tasarılarını görüşmek ve kabul etmek.
Ø Bakanlar Kurulunu denetlemek.
Ø Ölüm cezalarının yerine getirilmesine karar vermek.
Ø Milletlerarası anlaşmaların onaylanmasına karar vermek.
Ø Para basılmasına karar vermek.
Ø Savaş ilanına karar vermek.
Ø Genel ve özel af ilanına karar vermek.
Ø Savaş hali ilanı ve silahlı kuvvet kullanılmasına karar vermek.
Dip Notlar:
Ø TBMM bir yasama yılında en fazla 3 ay tatil yapar.
Ø TBMM, Ekim ayının ilk günü Cumhurbaşkanın açılış konuşmasıyla çalışmalarına başlar.
Ø TBMM bütçe komisyonu 40 kişiden oluşur. 25 iktidar, 15 muhalefet üyelerinden oluşur.
Ø Unutulmamalıdır ki Cumhurbaşkanın tek veto edemediği kanun bütçe kanunudur.
Ø Milletlerarası anlaşmalar. KANUN niteliğindedir itiraz edilemez.
Ø Toplantı yeter sayısı demek; üye tamsayısının en az 1/3’ü demek yani 184 milletvekili.
Ø Karar yeter sayısı ise; toplantıya katılanların salt çoğunluğudur. Karar yeter sayısı hiçbir şekilde üye tamsayısının 1/4 ‘nün bir fazlasından az olamaz.
Ø Kanun teklif etmeye Bakanlar Kurulu ve milletvekilleri yetkilidir.
Ø TBMM tarafından kabul edilen kanunları Cumhurbaşkanı 15 gün içersinde yayımlar. Cumhurbaşkanı, yayımlanması uygun bulmadığı kanunları tekrar görüşülmek üzere TBMM’ye geri gönderir.
Kanun Hükmünde Kararname (KHK)
1971 yılında yapılan değişiklerle Anayasamıza girmiştir.
Ø Olağan dönemlerde; Bakanlar Kurulu tarafından çıkarılır.
Ø Olağanüstü dönemlerde; Cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu tarafından çıkarılır.
Ø KHK çıkarmak için TBMM tarafından Bakanlar Kuruluna yetki kanunu ile izin verilmesi gerekir. Olağanüstü dönemde çıkartılan KHK’ de yetki kanuna ihtiyaç yoktur.
Ø KHK kişi hakları ve ödevleri ile ilgili haklar ve ödevler düzenlenemez.
Ø KHK başka bir tarih belirlenmemişse Resmi Gazetede yayımlandıkları gün yürürlüğe girer ve aynı gün TBMM’ye sunulur. TBMM’ye sunulmayan kararnameler bu tarihte yürürlükten kalkar.
Tüzük: Kanunların uygulanmasını göstermek ve emrettiği işleri belirlemek amacıyla çıkarılır. Bakanlar Kurulu tarafından çıkarılır ve Danıştayın incelemesinden geçirilir. Tüzüğün şekli şartı Danıştayın incelenmesinde geçmektedir.
Yönetmelikler: Başbakan, Bakanlıklar ve Kamu Kurum ve Kuruluşların kendi iç yapılarına ve çalışma sistemlerini belirlemek amacıyla çıkarılır.
TBMM’NİN BİLGİ EDİNME VE DENETİM YOLLARI
Ø Genel Görüşme: Toplumu ilgilendiren belli bir kanunun TBMM genel kurulunda görüşülmesidir.
Ø Meclis Soruşturması: Başbakan veya Bakanların cezai sorumlulukların araştırılmasıdır. TBMM üye tamsayısının en az onda biri tarafından verilir.
Ø Meclis Araştırması: Belli bir konuda bilgi edinmek için yapılan incelemedir.
Ø Gensoru: Hükümetin veya bir Bakanın siyasal sorumluluğuna yol açabilir. Gensoru en az 20 milletvekili tarafından verilir.
Dip not: Başbakanın Yüce Divan’a sevki halinde hükümet istifa etmiş sayılır.
OLAĞANÜSTÜ YÖNETİM USULLERİ
1982 Anayasasına göre olağanüstü hal ilan yetkisi Cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan Bakanlar Kuruluna aittir. 1982 Anayasasına göre üç türlü olağanüstü hal rejimine yer verişmiştir. İki durumda olağanüstü hal ilan edilmekte diğer durumda ise sıkı yönetim ilan edilmektedir. Olağanüstü hal ilanın birinci nedeni, tabii afet, tehlikeli salgın hastalıklar veya ağır ekonomik bunalım halleridir. İkinci nedeni; şiddet olaylarının yaygınlaşması ve kamu düzenin ciddi şekilde bozulmasıdır. Üçüncü nedeni; sıkı yönetimdir. Savaş hali durumunda ilan edilir.
Olağanüstü Hal İlan Şekilleri
1. Olağanüstü hal ilan şekli; Cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu tarafından ilan edilir. 2. ve 3. Olağanüstü hal ilan şekli; Cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu Milli Güvenlik Kurulunun görüşünü alarak sıkı yönetim ilan edilir.
Dip Notlar:
Ø Her üç durumda da olağanüstü hal veya sıkı yönetim ilan edildikten sonra Resmi Gazetede yayımlanır ve TBMM’ye sunulur.
Ø Olağanüstü hal 6 ay için ilan edilir. Gerekli şartlar oluştuğunda 4 ay uzatabilir.
Ø Sıkı yönetim ilan edildikten sonra;
Ø Kolluk görev ve yetkileri askeri makamlara geçer.
Ø Temel hak ve hürriyetler sınırlanabilir veya durdurulur.
Ø Bazı suçlar Askeri Mahkemelerde görülür.
YARGI ORGANIN YAPISI
Hakimlik Teminatı: Hakimlik teminatının en önemli sorunu azlolunma ilkesidir. 1982 Anayasası bu teminatın içersine savcıları da almıştır. İlgili maddeye göre hakimler ve savcılar azlolunamaz, kendileri istemedikçe Anayasada gösterilen yaştan önce emekliye ayrılamaz, bir mahkemenin veya kanunun kaldırılmasıyla sebebiyle olsa, aylık ödenek ve diğer özlük haklardan yoksun kılınamazlar.
YÜKSEK MAHKEMELER
1. Anayasa Mahkemesi:
Ø 11 asıl ve 4 yedekten oluşur.
Ø Üyelerini Cumhurbaşkanı seçer.
Ø Salt çoğunlukla karar verir.
Görevleri:
Ø Kanunları, KHK’leri ve TBMM iç tüzüğünü Anayasa uygunluk şekilde denetler.
Ø Cumhurbaşkanı, Bakanları, Yüksek Mahkeme başkan ve üyelerini, başsavcılarını, Cumhuriyet Başsavcısı vekilini, hakimler ve savcılar Yüksek Kurulu üyelerini görevleriyle ilgili suçlardan dolayı Yüce Divan sıfatıyla denetler.
Ø Yasama dokunulmazlıklarının iptaline karşı davalara bakar.
Ø Siyasi partilerin mali denetimini yapar.
Ø Uyuşmazlık Mahkemesi Başkanını kendi üyeleri arasından seçer.
Ø Siyasi partilerin kapatılması hakkındaki davalara bakar.
2. Yargıtay: Adliye Mahkemelerince verilen karar ve hükümlerin son inceleme merciidir. Yargıtay üyeleri, Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu üyelerince seçilir.
3. Danıştay: İdare ve Vergi Mahkemelerince verilen karar ve hükümlerin son inceleme merciidir. Üyelerinin dörtte üçü Hakimler Savcılar Yüksek Kurulu, dörtte biride Cumhurbaşkanı tarafından seçilir. Tüzüğün yargısal denetimini yapar. Bakanlar Kurulu tarafından gönderilen kanun tasarıları hakkında görüş bildirmekle yükümlüdür.
4. Askeri Yargıtay: Askeri mahkemelerden verilen karar ve hükümlerin son inceleme merciidir. Üyeleri Cumhurbaşkanı tarafından seçilir.
5. Askeri Yüksek İdare Mahkemesi: Asker kişileri ilgilendiren ve askeri hizmete ilişkin idari işlemlerden doğan uyuşmazlıkların yargı denetimini yapar.
6. Uyuşmazlık Mahkemesi: Adli, idari ve askeri yargı mercileri arasındaki görev ve hüküm uyuşmazlıklarını kesin olarak çözümlemeye yetkilidir.
7. Sayıştay*: Genel ve Katma bütçeli dairelerin bütün gelir ve giderlerini inceleyen yüksek hesap mahkemesidir. Sayıştayın kesin hükümleri hakkına ilgililer yazılı bildirimler tarihinden itibaren 15 gün içinde bir kereye mahsus olmak üzere karar düzeltilmesi isteminde bulunabilirler. Genel ve katma bütçeli dairelerin gelir, gider ve mallarını TBMM adına denetler.
8. Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu*: Adli ve İdari hakim ve savcıları mesleğe kabul etme, atama, nakletme ve terfi işlemlerini yapar. Kurulun Başkanı Adalet Bakanıdır. Cumhurbaşkanı Hakimler ve Savcılar Kurulundan Anayasa Mahkemesine üye seçmez. Hakimler ve Savcılar Kurulunun kararlarına karşı yargıya başvurulamaz.
* Yüksek Mahkemeler arasında yer almaz, fakat Yüksek Mahkeme statüsünde sayılmışlardır.
TÜRKİYENİN İDARİ YÖNETİMİ
A) MERKEZİ YÖNETİM
Merkezi İdarenin Başkent Teşkilatı
1. Cumhurbaşkanı
2. Bakan
3. Bakanlar Kurulu
4. Başbakan
Başkentteki Yardımcı Kuruluşlar
1. Danıştay; 12 daireden oluşur.
2. Sayıştay; Vize ve tescil işlemi yapar. Genel uygunluk bildirimi 75 gün içinde TBMM’ye sunar.
1. Milli Güvenlik Kurulu
Görevleri:
Ø Milli güvenlik siyaseti doğrultusunda belirlenecek hedeflerin gerçekleştirilmesine ilişkin hangi tedbirler alınacağı.
Ø Devletin mili güvenlik politikasını belirlenmesi ve uygulaması ile ilgili kararların alınması ve gerekli koordinasyonun sağlanması.
Ø Olağanüstü hal, sıkıyönetim ve savaş hali için görüş bildirmek.
Ø Devletin bütünlüğü için tedbirlerin alınacağını belirlemek.
MGK’nın oluşumu:
Ø Cumhurbaşkanı
Ø Başbakan
Ø Genel Kurmay Başkanı
Ø Milli Savunma Bakanı
Ø İçişleri ve Dışişleri Bakanı
Ø Kara, Deniz, Hava Kuvvetleri Komutanlığı
Ø Jandarma Genel Komutanlığı
Ø Adalet Bakanlığı
Ø Başbakan Yardımcıları
2. Devlet Planlama Teşkilatı
B. YEREL YÖNETİM
1. İl özel idareleri
v İl Genel Meclisi
v İl Daimi Encümeni
v Vali
2. Belediyeler
3. Köyler
ULUSLAR ARASI KURULUŞLAR
AVRUPA BİRLİĞİ
Brüksel’de 18 Nisan 1951 yılında 6 Avrupa ülkesi (Belçika, Almanya, Fransa, İtalya, Hollanda, Lüksemburg) Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu’nu kurmuştur. İlk somut adım.
1957’de Roma’da imzalanan anlaşma ile Avrupa Ekonomik Topluluğu (AB) kurulmuştur. 1958 yürürlüğe irmiştir.
1973’te İngiltere, İrlanda, Danimarka
1981’de Yunanistan
1986’da İspanya, Portekiz
1995’te Avusturya, İsveç, Finlandiya
2004’te Polonya, Macaristan, Litvanya, Letonya, Estonya, Slovakya, Çek Cumhuriyeti, Slovenya, Malta, Kıbrıs Rum Kesimi üye olmuştur.
Avrupa Birliği Organları
Ø Avrupa Zirvesi
Ø Avrupa Parlamentosu (Birliğin tek demokratik organı)
Ø Avrupa Komisyonu
Ø Bakanlar Konseyi
Ø Adalet Divanı
Avrupa Birliğinin Finansman Kuruluşları
Ø Avrupa Yatırım Bankası
Ø Ab Bütçesi
Ø Avrupa Parasal İşbirliği Fonu
Ø Avrupa Garanti ve Yönlendirme Fonu
Ø Avrupa Sosyal fonu
Ø Avrupa Bölgesel Kalkınma Fonu
Ø Avrupa Kalkınma Fonu
* 1 Ocak 1993’te tek pazara geçmiştir.
** 1999’da Avrupa Birliği’nde Tek Para (Euro) uygulamasına geçildi. Fiili olarak dolaşıma 2002 yılında girdi.
TÜRKİYE-AB İLİŞKİLLERİ
1959 Türkiye, AET’ye ortaklık için başvurdu.
1963 Türkiye ile AET’yi Gümrük Birliğine götürecek ve tam üyeliği sağlayacak olan Ortaklık Anlaşması (Ankara Anlaşması) imzalandı.
1964 Türkiye-AET Ankara Anlaşması yürürlüğe girdi.
1982 Avrupa Topluluğu, Türkiye ile ilişkilerini dondurma kararı almıştır.
1987 Türkiye, AT’ye, tam üye olmak üzere müracaat etti.
1996 Türkiye ile AB arasında Gümrük Birliği oluşturuldu.
1999 Türkiye'ye adaylık statüsü tanındı.
2001 AB Bakanlar Konseyi Türkiye için Katılım Ortaklığı Belgesini kabul etti.
2004 Türkiye ile üyelik müzakerelerinin 3 Ekim 2005 tarihinde başlatılması kararlaştırıldı.
BİRLEŞMİŞ MİLLETLER
BM, uluslararası barış ve güvenliği korumak, ülkeler arası işbirliğini sağlamak amacıyla 51 ülke tarafından 24 Kasım 1945 yılında kurulmuştur. Merkezi New York’tadır. Şu an 191 üyesi bulunmaktadır.
Birleşmiş Milletlerin Amaçları:
1. Uluslararası barış ve güvenliği sürdürmek.
2. Ülkeler arasında iyi ilişkileri pekiştirmek.
3. Uluslararası ekonomik, sosyal, kültürel işbirliğini sağlamak.
4. İnsanlık sorunlarının çözümünde, temel hak ve özgürlüklerin geliştirilmesinde birlikte çalışmalar yapmak
Birleşmiş Milletlerin temel organları
Genel Kurul:
Üye devletlerden oluşur. Her üyenin bir oy hakkı vardır.
Güvenlik Konseyi:
Siyasal alanda bir yürütme organıdır. Güvenlik Konseyi’nin 15 üyesi vardır. Bunlardan beşi (ABD, Çin, Fransa, İngiltere ve Rusya) daimi üyedir. Diğer 10 üye ülke Genel Kurul tarafından iki yıllık dönem için seçilir.
Ekonomik ve Sosyal Konsey:
Genel kurulca seçilen 27 üyeden oluşur. Birleşmiş Milletler'in ekonomik ve sosyal çalışmalarını yürütür.
Uluslararası Adalet Divanı: Birleşmiş Milletler'in yargı organıdır. Ülkeler, istedikleri davayı Adalet Divanı'na götürürler. Divan 15 yargıçtan oluşur. Merkezi Lahey'dir.
Genel Sekreterlik:
Ortaya konan program ve politikaları uygular. Uluslararası barış ve güvenliği bozucu olaylar konusunda raporlar hazırlayıp Güvenlik Konseyi'ne sunar.
BİRLEŞMİŞ MİLLETLERE BAĞLI UZMANLIK KURULUŞLAR
UNESCO: Birleşmiş Milletler Eğitim,Bilim ve Kültür Örgütü
FAO: Gıda ve Tarım Örgütü
UNICEF: Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu
IMF: Uluslar arası Para Fonu
ILO: Uluslar arası Çalışma Örgütü
WHO: Dünya Sağlık Teşkilatı
IMF (Uluslar arası Para Fonu)
Ø 1945 yılında kurulmuştur. Merkezi Washington’dur.
Ø IMF’nin en yetkili organı Guvernörler Kuruludur.
Ø IMF’nin para birimi SDR
Ø Türkiye IMF’ye 1947 yılında üye olmuştur.
DÜNYA BANKASI
Ø 1945 yılında kurulmuştur. Türkiye 1947 yılında üye olmuştur.
Ø Temel amacı; gelişmiş ülkelerden gelişmekte olan ülkelere mali imkanları yönlendirerek, gelişmekte olan ülkelerin yaşam standartlarının yükseltilmesini sağlamak.
NATO (Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü)
Ø 4 Nisan 1949’da Washington’da 12 devletin imzalamış oldukları ittifak anlaşmasıdır.
Ø Kurucuları: Hollanda, Belçika, Portekiz, ABD, Fransa, İngiltere, İzlanda, İtalya, Lüksembourg, Norveç, Kanada, Danimarka
Ø Türkiye 1952 yılında üye olmuştur.
G-8 ÜLKELERİ
Dünyanın en gelişmiş 8 ülkesi tarafından kurulmuştur. G-8 Ülkeleri; ABD, Almanya, Fransa, İngiltere, İtalya, Japonya, Kanada ve Rusya’dır.
