Hacizde İstihkak Davası
istihkak davası istihkak davasında yetkili mahkeme davasında yetki davası yetkili mahkeme iddiası
GENEL OLARAK İSTİHKAK DAVASI
İstihkak davası,malikin,haklı bir nedene dayanmayan dolaysız zilyete karşı açabileceği bir dava türüdür.Dava ile güdülen amaç,malikin mülkiyet hakkına dayanarak malikin dolaysız zilyetliğine kavuşmasını sağlamaktır.Zilyetliği elde edilmek istenen mal taşınır bir mal ise,dava sonunda alınacak ilamın icra edilmesi,amacı sağlar.Buna karşılık,tapuya kayıtlı taşınmazlarda istihkak davasının fonksiyonunu,tapu sicilinin düzeltilmesi davası yerine getirir.
Davacı,malın malikidir.Malik,daha önce zilyet olduğu malın zilyetliğini tamamen kaybetmiş olabileceği gibi dolaylı zilyet durumunda da olabilir.
Davalı,haksız zilyettir.Zilyedin,malike karşı zilyetliği haklı bir nedene dayanıyorsa,malikin istihkak talebi söz konusu olmaz.Bir ayni yada kişisel hakka dayanan zilyetlik veya malikin yada kanunun tanıdığı yetki ile kurulan zilyetlik haklı bir zilyetliktir.
İstihkak davasında mülkiyet hakkının tespiti ile malın malikine geri verilmesi istenir.Malik,kendisinin malın mülkiyetine haiz olduğunu ve zilyedin haklı bir nedene dayanmaksızın malı elinde bulundurduğunu ispat etmelidir.Davalı ise,kendisinin haklı zilyet olduğunu ispat etmelidir.
İstihkak davası ile,sadece kişinin mülkiyet hakkı tespit edilmeyip,malın teslimine de karar verildiğinden,istihkak davası aynı zamanda bir eda davasıdır.Bu dava ayni niteliktedir ve zamanaşımına uğramaz.
İCRA VE İFLAS HUKUKUNDA İSTİHKAK DAVASI
Alacağını tahsil etmek için,borçlusunu haciz yolu ile takip eden alacaklı,borçlunun malvarlığından alacağını karşılayacaktır.Haciz isteme yetkisini kazanan alacaklının haciz talebi üzerine icra müdürü, borçlunun takip konusu alacak,bunun faizi ve haciz masraflarını karşılayacak kadar mal ve haklarını haczeder.Alacaklının talebi üzerine mahcuz mallar paraya çevrilip elde edilen para ile alacak karşılanır.Ancak borçlunun malları haczedilirken,aslında üçüncü kişinin mülkiyet hakkına yada rehin hakkı gibi sınırlı bir ayni hakka sahip olduğu mallar da haczedilmiş olabilir.Bununla birlikte,menkul mal daha önceden üçüncü kişi tarafından haczettrilmiş de olabilir.Bu durumda,borçlu,bu hususu haciz yapan memura bildirmeli,memur da bunu haciz tutanağına geçirmelidir.Bu şekilde,haciz sırasında borçluya ait bulunduğu çekişmeli olan mallar tutanağa geçirilir.Bu çekişmeli mallar,istihkak iddia edilen mallardır.İstihkak iddia edilen bu malların hacizden kurtarılması için başvurulan yol da istihkak davasıdır.
Borçlunun,üzerinde üçüncü kişinin tam veya sınırlı ayni hakkının bulunduğu ya da üçüncü kişi tarafından haczedildiğini beyan ettiği mallar ve üçüncü kişinin istihkak iddia ettiği mallar da haczedilir fakat bunların haczi en sona bırakılır.(İİK m.85/2,m.102/1,m.96/1)
Kural olarak,bir kimsenin borcu için,diğer bir kimsenin mallarına haciz konulamaz.İİK m.96 ve 97aya maddeleri ile,malları borçlu elinde iken haciz edilen üçüncü kişiye,alacaklıya karşı mahcuz mal için istihkak davası açarak mallarını hacizden kurtarma imkanı tanınmıştır.Yine,üçüncü kişinin elinde iken,borçlunun olduğu varsayılarak haciz edilen mallar üzerinde üçüncü kişi tarafından istihkak iddiasında bulunulabilir.Bu durumda alacaklı,İİK m.99a göre,haczin kalkmasını önlemek için mahcuz mala istihkak davası açabilecektir.
Mahcuz mala istihkak iddiası,malın mülkiyetinin üçüncü kişiye aidiyeti durumunda ileri sürülebileceği gibi,üçüncü kişinin mahcuz mal üzerinde müşterek mülkiyet veya iştirak halinde mülkiyet hissesinin olduğu durumda da ileri sürülebilir.Bunun gibi,mahcuz malın teferruatının bir üçüncü kişiye ait olduğu da iddia edilebilir,ancak mütemmim cüzün borçludan başkasına ait olduğu ileri sürülemez.Zira,mütemmim cüz,bir malın ayrılmaz parçası olduğundan,o maldan ayrı olarak mütemmim cüz mülkiyeti söz konusu olamaz.Bir malın maliki,o malın mütemmim cüzlerinin de malikidir.Teferruatta ise,asıl maldan ayrı olarak başka bir mülkiyet kurulabilir.
Önceki zilyet,sonraki kötü niyetli zilyete karşı her zaman istihkak davası açabilir,fakat kötü niyetli zilyet,kendisinden sonraki hiçbir zilyet aleyhine istihkak davası açamaz.
Hacizde istihkak davasını,İcra ve İflas Kanununun 96,97/6 ve 99. maddelerine dayanarak;Borçlu elinde iken haciz edilen bir mal üzerinde,üçüncü kişi tarafından veya borçlu tarafından üçüncü kişi lehine hak iddia edilmesi üzerine,mahcuz malı hacizden kurtarmak maksadıyla,üçüncü kişinin alacaklıya karşı veya üçüncü kişi elinde iken haciz edilen bir mal üzerinde hak iddia eden üçüncü kişiye karşı alacaklının,haczin kalkmasını önlemek için,icra tetkik merciinde açtığı bir davadır. şeklinde tanımlayabiliriz.
Mahcuz mala istihkak davasında,haciz edilmiş bir mal üzerinde istihkak iddia edilmektedir.Mahcuz mala istihkak davasının açılabilmesi için,bu haczin mutlaka icrai yani kesin olması şart değildir;icrai,ihtiyati,geçici,ilave veya tamamlayıcı haciz çeşitlerinden birinin uygulanması ile haczedilen mallar için de istihkak davası açılabilir.
Mahcur mal için açılacak istihkak davası,üçüncü kişi lehine sonuçlanırsa,o mal üzerindeki haciz kalkar.Buna karşılık,istihkak davası,o malı haczettirmiş olan alacaklı lehine sonuçlanırsa,mal borçlunun sayılır,bu durumda alacaklı,malın satılmasını ve satış bedelinden alacağının ödenmesini isteyebilir.
İSTİHKAK DAVASININ KONUSU
Mahcuz mal üzerinde herhangi bir hakkın varlığının iddia edilmesi,mahcuz mala istihkak davasının açılmasına imkan vermez.Yani alelade bir hakka dayanarak istihkak davası açılamaz,ancak belirli haklara dayanarak istihkak davası açılabilir.
İİK m.96/1 ve 99. maddelerinde mülkiyet ve rehin hakkına dayanarak istihkak davası açılabileceği belirtilmiş ise de bu sayma tahdidi değildir.Mahcuz mala istihkak davasının dayanağının sadece bu haklardan ibaret olmadığı doktrin ve uygulamada kabul edilmektedir.Mal üzerindeki haczin kalkmasını veya o hak ile yüklü olarak malın haciz edilmiş sayılmasını gerektiren her türlü hakkın mahcuz mala istihkak davasına konu teşkil edebileceği görüşü yabancı hukuktan mülhem olarak doktrinde ileri sürülmüştür,uygulamada da benimsenmiştir.
Mahcuz mal üzerinde istihkak konusu yapılabilecek haklar;
· Tam ayni hak olan mülkiyet hakkı
· Sınırlı ayni haklar(Menkul rehni,ipotek veya intifa,sükna yada diğer irtifak hakları)
· Tapu siciline şerh verilmek suretiyle kuvvetlendirilmiş şahsi haklar(Vefa,iştira,şufa hakları) olabilecektir.
Her şahsi hak tapu siciline şerh edilemez.Bir şahsi hakkın tapu siciline şerh verilebilmesi için kanunda buna açıkça müsaade eden bir hüküm olmalıdır.
Tapu sicilin şerh verilmemiş olan herhangi bi şahsi hak,mahcuz mala istihkak davasına konu olamayacaktır.Ancak,tapu siciline şerh verilmemiş olmakla beraber bazı şahsi haklarında mahcuz mala istihkak davasına konu teşkil edeceğinin kabulünde pratik zorunluluk olabileceği doktrinde ifade edilmiştir.Malik olmayan bir kimsenin başkasına kiraya verdiği şeyi kiracıdan geri isteme hakkı,malik olmayan mudiin tevdi ettiği şeyi müstevdadan geri isteme hakkı ve malik olmayan bir kimsenin başkasına ariyet olarak verdiği şeyi ariyet alandan geri isteme hakkı bu pratik zorunluluklardan bazılarıdır.
İstihkak iddiasının konusu,alacaklar da olabilir.Borçlunun borçlusu üçünü kişi alacağın varlığını inkar ediyorsa bu uyuşmazlık m.89 veya 120ye göre çözümlenir.Fakat borçlunun borçlusu alacağın varlığını kabul ediyor ve fakat başka bir üçüncü kişi o alacağın takip borçlusuna değil,kendisine ait olduğunu iddia ediyorsa,bu konudaki uyuşmazlık istihkak davası yoluyla çözümlenir.
Üçüncü kişinin tapu siciline şerh verilmek suretiyle kuvvetlendirilmiş şahsi(nisbi)hakkı ile yüklü olan borçlu gayrimenkulünün haczi halinde;üçüncü kişinin,şerh verilmiş bu şahsi hakkını(vefa,şufa veya iştira hakkını) istihkak iddiasına konu yapabilmesi için,bunda hukuki menfaati olmalıdır.Üçüncü kişi,bu hukuki menfaate,ancak,icra müdürlüğünce düzenlenen ve artırma şartnamesinin mütemmim cüzü olan mükellefiyetler listesine giren böyle bir şahsi hakkına karşı borçlu ve/veya alacaklı tebliğden itibaren 3 gün içinde itiraz ettiği takdirde sahip olabilecektir.(m.128/1)
Borçlu ve/veya haciz alacaklı mükellefiyetler listesinin kendilerine tebliğinden itibaren 3 gün içinde itiraz ettikleri takdirde,icra müdürü dosyayı hemen tetkik merciine verir.Böylece mahcuz mala istihkak uygulanmış olur.
Borçlunun,gayrimenkul satış vaadine konu teşkil eden gayrimenkulünün haczedilmiş olması halinde, lehine satış vaadinde bulunulmuş üçüncü kişinin,gayrimenkul satış vaadinden doğan ve tapu siciline şerh edilmiş şahsi hakkına sahip olduğunu,mahcuz mala istihkak iddiasıyla bildirmesine gerek yoktur.Zira,bu hakkın şerh edilmesi,tek başına,bu hakkın kullanılması konusunda hukuki güvenceyi temin etmektedir.Ayrıca mahcuz mala istihkak davası açılmasında hukuki bir menfaat yoktur.Ancak,lehine gayrimenkul satış vaadinde bulunulmuş ve şerh verilmiş kişilerin hakları da,tapu siciline şerh verilmiş şahsi haklarda olduğu gibi icra müdürünün düzenleyeceği mükellefiyetler listesine kaydedilir,bu liste borçlu ve haciz istemiş olan alacaklıya gönderilir ve kendilerine üç günlük itiraz süresi verilir.Eğer bu hakka itiraz edilirse,istihkak davası açılacaktır.
Hacizde istihkak kurumu,malın borçlu elinde iken haciz edilmesi ve malın üçüncü kişi elinde iken haciz edilmesine göre ayrı hükümlere göre yürütülür.
A)MALIN BORÇLU ELİNDE İKEN HACİZ EDİLMESİ DURUMUNDA İSTİHKAK DAVASI
1. İSTİHKAK İDDİASI VE DAVASI
a-)Borçlu ve/veya Üçüncü Kişinin İstihkak İddiasını İcra Dairesine Bildirmesi:
· Haciz Sırasında İstihkak İddiasının Bildirilmesi : Haciz,mahalde yapılırken,borçlu elinde olan ve fakat borçlu tarafından o mal üzerinde üçüncü kişiye ait mülkiyet hakkının yada sınırlı bir ayni hakkın mevcut olduğu iddia edilirse;veya haciz yapılacağından haberdar olan,mal üzerinde tam veya sınırlı bir ayni hakkı olan üçüncü kişi tarafından bu hakkın varlığı haciz sırasında iddia edilirse;icra dairesi,borçlu elinde iken haciz edilen mal üzerinde üçüncü kişinin lehine olmak üzere borçlu veya üçüncü kişi ya da her ikisinin ileri sürdükleri istihkak iddiasını haciz (yada icra) tutanağına geçirip,alacaklı ve borçluya bildirmekle görevlidirler.(m.96/1)
İcra dairesi aynı zamanda,istihkak iddiasına karşı itirazları olup olmadığını bildirmeleri için alacaklı ve borçluya üç günlük süre verir.Alacaklı ve borçlu kendilerine bildirilen bu üç günlük süre içinde itiraz etmedikleri takdirde,istihkak iddiasını kabul etmiş sayılırlar.(m.96/2) İcra müdürünün alacaklı ve borçluya gönderdiği,istihkak iddiası ve itiraz hakkını içeren bildiride,üç günlük itiraz süresinin açıkça yazılı olması gerekir.Üç günlük sürenin açıkça belirtilmediği bildiriye dayanarak,alacaklı ve borçlunun sükutu halinde istihkak iddiasınıkabul etmiş sayıldıkları sonucuna varılamaz.
Üçüncü kişi,mahcuz menkul mal üzerindeki istihkak iddiasını mülkiyet hakkına dayandırmış olup da,alacaklı ve borçlu üç gün içinde bu iddiaya itiraz etmezse,üçüncü kişinin mülkiyet iddiası kabul edilmiş sayılacağından,o mal üzerindeki haciz kalkacaktır.
Üçüncü kişinin,mahcuz menkul mal üzerindeki istihkak iddiası sınırlı bir ayni hakka dayanıyorsa ve alacaklı ve borçlu bu iddiaya itiraz etmezse,o mal üzerindeki ileri sürülen sınırlı ayni hakkın varlığı kabul edilir,mal bu hakla yüklü olarak icra işlemine konulur.Mesela,mal üzerinde rehin hakkı olduğu iddia edilmiş ve bu durum alacaklı ve borçlunun iddiaya itiraz etmemeleri nedeniyle kabul olunmuş ise,mal rehin hakkıyla birlikte haciz edilmiş sayılacağından,mahcuz malın paraya çevrilmesi sırasında bu rehin hakkının dikkate alınması gerekecektir.(m.115/1 ve 116/2)
İcra müdürünce kendilerine bildirilen istihkak iddiasına karşı,alacaklı veya borçlu tarafından üç gün içinde itiraz edilirse,icra müdürü uyuşmazlığın çözülmesi için dosyayı hemen tetkik merciine verir. (m.97/1) İcra müdürü,istihkak davasını taraflardan birinin açmasını beklemez yada davayı kimin açacağı konusunda bir karar veremez,dosyayı hemen icra mahkemesine vermekle yükümlüdür.
İcra müdürünün tetkik merciine intikal ettireceği dosya,icra takip dosyasının tamamı olmayıp, istihkak iddiasına konu teşkil eden mahcuz mala ilişkin olmak üzere istihkak işlemlerini gösteren dosyadır.(m.96/1-2,m.97/1) Dosyayı alan icra mahkemesi,öncelikle,takibin devamı yada taliki hakkında bir karar verir.Tetkik merciinin vereceği takibin devam veya (verilen kararın kesinleşmesine kadar) taliki kararı da,mahcuz mallardan sadece istihkak iddiasına konu teşkil eden mallar hakkındadır.Mahcuz mala istihkak davasının, istihkak iddiasının ileri sürülmediği mahcuz mallarla bir ilgisi yoktur.Tetkik mercii,dosyanın kendisine intikali üzerine takibin talikine karar vermiş olsa bile,bu kararın mahcuz mala istihkak konusu yapılmayan mahcuz mallara ilişkin takibe etkisi olmaz.İstihkak konusu mal dışındaki mallar için takip devam eder.
· Hacizden Sonra İstihkak İddiasının Bildirilmesi : Malın haczedildiğini,haciz yapıldıktan sonra öğrenen borçlu yada üçüncü kişi,haczin yapıldığını öğrenme tarihinden itibaren yedi gün içinde icra dairesine istihkak iddiasını bildirmelidir.Bu süre hak düşürücü bir süredir,dolayısıyla süre içinde bir iddiada bulunulmazsa,aynı takipte bu iddianın ileri sürülmesi hakkı kaybedilir.(m.96/son) Yedi günlük süre borçlu ve üçüncü kişi için ayrı ayrı işlemeye başlar;borçlu için borçlunun haczi öğrenmesinden itibaren,üçüncü kişi için,üçüncü kişinin haczi öğrenmesinden itibaren işlemeye başlar.
Ayrıca;İİK m.97/9 a göre,kendisine istihkak talebinde bulunma imkanı verilmemiş olan üçüncü kişinin haczi öğrendiği tarihten itibaren 7 gün içinde icra mahkemesinde mahcuz mala istihkak davası açabileceği belirtilmiştir.Malın haczedildiğini,hacizden sonraki bir tarihte öğrenen üçüncü kişinin icra dairesinde istihkak iddiasında bulunması yada icra mahkemesinde istihkak davası açabilmesi için öngörülen süre yedi gündür ve her ikisinde de bu yedi günlük süre,haczin öğrenildiği tarihten itibaren işlemeye başlayacaktır.Yani,haczi,haczin yapıldığı tarihten sonra öğrenen üçüncü kişi,haczi öğrendikten itibaren yedi gün içinde icra dairesi veya icra mahkemesine başvurmakta seçim hakkına sahiptir.İstihkak iddiasında bulunmak istemeyen üçüncü kişi, doğrudan icra mahkemesine giderek istihkak davası açabilir.
Fakat burada,haczi öğrenme zamanı sorunu ortaya çıkmaktadır.Kanun koyucu bununla ilgili m.96/son maddesinin 2. cümlesinde bir düzenleme getirmiştir.Buna göre,bir haczi öğrenme karinesi kabul edilmiştir.Bu kesin kanuni karine uyarınca,üçüncü şahıslar,haczin yapıldığını gerçekten daha sonraki bir tarihte öğrenmiş olsalar bile,karinenin haczin öğrenildiğini kabul ettiği tarihten itibaren yedi günlük istihkak davası açma süresi işlemeye başlayacaktır,hak düşürücü süre bu karinenin kabul ettiği tarihten itibaren işlemeye başlayacaktır.
Öğrenme karinesine göre,istihkak iddiasının yapıldığı veya istihkak davasının açıldığı tarihte istihkak müddeisi ile birlikte oturan kişiler ya da bu kişilerin iş ortakları,istihkak iddiasının yapıldığı tarihte;veya üçüncü kişi m.97/9 uyarınca süresi içinde istihkak davası açmışsa,davanın açıldığı tarihte malın haczini öğrenmiş sayılırlar.(m. 96/3) Örneğin,haciz borçlunun evinde yapılmış olup da,borçlu haczedilmek istenen malın eşine ait olduğunu belirterek eşi lehine istihkak iddiasında bulunmuş ise,borçlu ile aynı evde oturan eşi,bu karineye göre,haczi,borçlunun(eşinin)istihkak iddiasında bulunduğu tarihte öğrenmiş sayılır.
İcra müdürü,hacizden sonra icra müdürlüğüne bildirilen istihkak iddiasını da icra (veya haciz) tutanağına geçirir.Haciz sırasında yapılan iddiada olduğu gibi alacaklı ve borçluya bu iddiayı bildirir ve kendilerine üç günlük itiraz süresi verir.Alacaklı ve borçlu üç gün içinde itiraz etmiş veya sadece alacaklı yada sadece borçlu itiraz etmiş veyahut her ikisi de itiraz etmemiş olabilir.İstihkak iddiasına karşı sadece alacaklı itiraz etmiş,borçlu iddiayı kabul etmiş ise,icra müdürü dosyayı icra mahkemesine tetkik edilmesi için gönderir,borçlunun kabulü sadece borçlu için hüküm doğurur.Yani,alacaklı yada borçludan sadece biri veya her ikisinin itiraz etmesi halinde,icra müdürü dosyayı derhal icra mahkemesin göndermekle görevlidir.
İcra mahkemesi,icra dairesi tarafından gönderilen dosya üzerinde veya lüzum görürse ilgilileri davet edip duruşmalı olarak yapacağı inceleme sonunda varacağı kanaate göre,takibin devamına yada talikine karar verir;bu kararı üçüncü kişiye tebliğ ya da tefhim eder.
İstihkak iddiasına alacaklı ve/veya borçlunun itiraz etmesi üzerine icra dairesinin dosyayı icra mahkemesine göndermesiyle,icra mahkemesi,henüz ortada açılmış bir dava bulunmadığından incelemesini sadece takibin devam veya talikine karar vermek maksadıyla yapar.Bu konuyu mahkeme kendiliğinden inceleyip karara bağlar,ertelenmesine yönelik bir talep gerekli değildir.
İstihkak davasının,satışı geri bırakmak amacıyla kötü niyetle kullanıldığı ciddi sebepler vasıtasıyla anlaşılıyorsa,icra mahkemesi,takibin ertelenmesi talebini reddeder,yani takibin devamına,icra işlemlerinin icra edilmesinin devamına karar verir.
İcra mahkemesinin vereceği takibin taliki yada devamı kararının üçüncü kişiye tefhim yada tebliğinden itibaren yedi gün içinde,üçüncü kişi mahcuz mala istihkak davası açmaya mecburdur.Bu yedi günlük süre,eğer icra mahkemesi takibin taliki yada devamı kararını ilgilileri davet edip duruşma yaparak vermiş ise,kararın duruşmada tefhiminden itibaren;eğer icra mahkemesi incelemeyi dosya üzerinde yapıp karar vermiş ise,kararın üçüncü kişiye tebliğinden itibaren başlayacaktır.Bu yedi günlük süre de hak düşürücü süredir,süre geçtikten sonra,aynı takip için istihkak davası açılamayacaktır,istihkak iddiasından vazgeçilmiş sayılır,mahcuz mal için istihkak iddiasında bulunulmamış gibi icra işlemleri devam eder.
Ancak,yedi gün içinde alacaklıya karşı istihkak davası açmayan üçüncü kişinin sadece alacaklıya karşı istihkak iddiasından vazgeçtiği sayılır;üçüncü kişinin genel hükümlere göre,genel mahkemelerde borçluya karşı dava açma hakkı saklıdır.(m. 97/6) Mahcuz mala süresinde istihkak davası açılmaması halinde,mahcuz mal satılarak alacaklının alacağı karşılanır.Bu durumda,alacaklı gerçekten mevcut olan takip konusu alacağını kanunda öngörülen hükümlere göre elde ettiği için,daha sonra üçüncü kişi,alacaklıya karşı genel mahkemelerde sebepsiz zenginleşme davası açamaz.Sebepsiz zenginleşme hali,kendi borcunu,üçüncü kişinin malının bedeli ile ifa etmiş borçlu bakımından gerçekleşmiştir,dolayısıyla üçüncü kişi,borçluya karşı genel mahkemelerde sebepsiz zenginleşme davası açabilecektir.
Tetkik mercii(icra mahkemesi) takibin talikine karar verirse,davacının haksız çıkması olasılığına karşılık alacaklının muhtemel zararına karşı,istihkak davacısı üçüncü kişiden m.36da belirtilen teminat alınır.(m. 97/3) İİK m. 36da teminat olabilecek şeyler sayılmış olup,bunlardan hangisinin ne miktarda teminat olarak gösterilmesi gerektiği (kanunun ifadesiyle cins ve miktarı),mevcut delillerin mahiyetine göre takdir olunur.(m. 97/4) Üçüncü kişi,icra mahkemesine cins ve miktarı takdir edilen teminatı vermezse,icra mahkemesinin takibin ertelenmesine ilişkin kararı uygulanmayacağından takip durmayıp,devam eder ve istihkak konusu mahcuz malların satışı yapılır.
Üçüncü kişinin,takibin devam veya taliki kararının kendisine tefhim veya tebliğinden itibaren yedi gün içinde alacaklıya karşı hacizli mala istihkak davası açması gerektiğine göre,takibin talikine karar verilmiş olması halinde aranan teminatın yatırılmaması,istihkak davasının açılmasına engel değildir,sadece takibin taliki kararının uygulanmasına engel teşkil eder.İİK m. 97/3-4 te belirtilen teminat,takibin talikinin uygulanmasının bir şartıdır.İcra mahkemesinin takibin devamına karar vermesi halinde de,üçüncü kişinin yedi gün içinde istihkak davası açmalıdır.(m. 97/1 ve 6)
İcra mahkemesinin verdiği takibin taliki kararı temyiz edilebilir,ancak,takibin devamı kararı temyiz edilemez.(m. 97/5)
Kanunun açık ifadesinden de anlaşılacağı gibi,mahcuz malın satışını talep sürelerinin işlememesi mahcuz mala istihkak davası açılmış ise söz konusu olacaktır.Sadece istihkak iddiasının ileri sürülmesi,satışı talep sürelerinin işlemesine engel değildir.İstihkak iddiasına karşı alacaklı veya borçlunun itirazı olması halinde icra dairesi dosyayı icra mahkemesine gönderdiğinde,icra mahkemesi takibin ertelenmesi yada devamına karar verecektir.
İcra mahkemesi,takibin ertelenmesine karar vermiş ise,mahcuz mala istihkak davası henüz açılmadığı halde takip durmuş olur,takibin durması halinde,alacaklı mahcuz malın satışını talep edemeyeceğinden,satışı talep süreleri de işlemeyecektir.Mahcuz mala istihkak davası açılmışsa , davanın devamı sırasında da mahcuz malın satışını talep süreleri işlemeyecektir.(m. 97/8)
Yani,istihkak iddiasında,satışı isteme sürelerinin işlememesi,icra mahkemesince takibin taliki kararı verilmesine bağlı olduğu halde,istihkak davasının açılmış olması halinde,satışı isteme sürelerinin işlememesi mahkemenin takibin taliki kararına bağlı değildir,bu süreler davanın devamı süresince kanunen işlemeyecektir.
İcra mahkemesince takibin devamı kararı verilmişse,istihkak davası açıldığı durumlarda kanunen malın satışı istenemeyecek ise de,takip devam edeceğinden,alacaklı mahcuz malın satışını isteyebilecektir.Yani,istihkak davası açıldığı ve devam ettiği sürelerde,alacaklının mahcuz malın satışını istemesi ve icra dairesinin satış işlemini yapabilmesi,icra mahkemesinin takibin devamı kararını vermesine bağlıdır.
b-)Üçüncü Kişinin Doğrudan İcra Mahkemesine Müracaatla İstihkak Davası Açması:
Mal borçlu elinde iken haciz edildiği sırada hacizden haberi olmayan ve istihkak iddiasında bulunamayan veya haczin yapıldığından haberi olsa bile,icra dairesinde istihkak iddiasını ileri sürmek istemeyen üçüncü kişinin,haczin yapıldığını öğrendiği tarihten itibaren yedi gün içinde haczedilen mal hakkında veya satılıp malın bedeli alacaklıya verilmiş bedel hakkında,doğrudan icra mahkemesine başvurarak alacaklıya karşı mahcuz mala istihkak davası açma hakkı vardır. (m. 97/9)Yedi gün içinde davasını açmayan üçüncü kişi,aynı takipte alacaklıya karşı istihkak iddiasını ileri sürme hakkını kaybeder.
Üçüncü kişi,mahcuz mala istihkak davasını,mahcuz mal hakkında yada mahcuz mal satılıp,bedeli icra veznesine girmiş fakat alıcıya ödenmemiş olan malın bedeli hakkında açabilir.Mahcuz malın satılıp,bedeli alacaklıya ödenmesinden sonra üçüncü kişi,alacaklıya karşı mahcuz mala istihkak davası açmışsa,dinlenme şartı bulunmadığından,icra mahkemesi bu davayı usuli bir kararla reddeder.Ancak,ihalenin feshinin dava edilmiş olması halinde,icra mahkemesi üçüncü kişinin açmış olduğu mahcuz mala istihkak davasını hemen reddetmeyip,bu davanın bekletici sorunu durumundaki ihalenin feshi davasının sonuçlanmasının beklenilmesine karar verecektir.İhale fesih edildiği takdirde,üçüncü kişinin alacaklıya karşı açtığı mahcuz mala istihkak davası görülebilecektir.
Üçüncü kişinin icra mahkemesinde yedi günlük süre içinde istihkak davasını açtığı durumda,davacı üçüncü kişinin talebi üzerine icra mahkemesi hakimi,takibin talik edilip edilmemesi hakkında,İİK m.97/1-5 hükmü uyarınca acele olarak karar vermeye mecburdur.Bu karar duruşma yapılarak verilebileceği gibi,dosya üzerinden incelenerek de verilebilir.
Buna karşılık,mahcuz malın mülkiyetinin kendisine ait olduğu iddiasıyla satış bedeli hakkında mahcuz mala istihkak davası açan üçüncü kişi,bu davada ayrıca ihalenin feshini de talep etmiş ise,icra mahkemesinin önce,davacı üçüncü kişinin ihalenin feshini isteyebilecek ilgililerden (m. 134/2fye göre) olup olmadığını belirlemesi gerekir.Zira,üçüncü kişinin istihkak iddiasını dayandırdığı mahcuz mal üzerinde mülkiyet hakkının varlığı tespit edilmeli ki,ancak bu takdirde, ilgili sayılarak ihalenin feshini isteyebileceği kabul edilebilsin.
Mahcuz mal satılmış ve bedeli alacaklıya teslim edilmiş ise,yedi günlük süre geçmemiş olsa bile,ortada mahcuz mala istihkak davasına konu teşkil edecek bir mahcuz mal yada ödenmemiş bedeli olmadığından,mahcuz mala istihkak davası artık açılamaz.Ancak,bu durumda,borçluya karşı genel hükümlere göre sebepsiz zenginleşme davası açılabilir.Çünkü,borçlunun borcunun üçüncü kişiye ait bir malın satılıp bunun bedelinden karşılanmasıyla,borçlunun malvarlığındaki azalmanın engellenmesi suretiyle borçlunun malvarlığında bir artış olmuştur,bu artış geçerli bir hukuki sebebe(muameleye) dayanmamaktadır,sebepsiz bir zenginleşmedir.
Kendisine ödeme yapılan alacaklının alacağı gerçekte mevcut değilse,kanaatimizce haklı olarak bu halde de,üçüncü kişinin sebepsiz zenginleşme davasını borçluya karşı açması gerektiği düşüncesi doktrinde ileri sürülmüştür.Zira,takip konusu borç,gerçekte mevcut olmasa bile,takibin kesinleşmesi sonucu cebri icra tehdidi altında ödenmek zorunda kalınmıştır.Bu ödeme,üçüncü kişinin malının satış bedelinden yapılmak suretiyle borçlunun malvarlığındaki azalma engellendiğinden,borçlu lehine,üçüncü kişi aleyhine bir sebepsiz zenginleşme gerçekleşmiştir.Bu nedenle,takip konusu borcun olmaması halinde de,üçüncü kişinin sebepsiz zenginleşme davasını,alacaklıya karşı değil,borçluya karşı açması gereklidir.Takip konusu borcun yada takip konusu borcu doğuran hukuki sebebin(muamelenin) olup olmaması konusundaki uyuşmazlığın tarafları ise borçlu ve alacaklıdır.
YARGILAMA VE KANUN YOLLARI
a-)Yargılama
İstihkak davası İİK 97,97a,98.99.360.maddelerine göre çözümlenir.
aa) İzahı
Borçlunun üzerindeki taşınır veya taşınmaz mal üzerinde mülkiyet iddiası istihkak davasının konusudur. Malı haczedilen üçüncü kişi, malın kendisine ait olduğundan söz ederek haczi öğrendiği günden itibaren 7gün içinde istihkak davası açabilir. Bundan başka, istihkak iddiasında bulunup da iddiası tetkik merciince reddolunmuşsa bu red kararının kendisine tebliğinden itibaren 7gün içinde davayı açmak hakkına sahiptir.
Kanun koyucu istihkak davasını kabulle üçüncü kişiyi korumak istemiştir.
bb) Görevli Mahkeme
İcra Mahkemesidir.
cc) Yetkili Mahkeme
İcra takibinin yapıldığı icra dairesinin bağlı bulunduğu icra mahkemesidir.
Veya malın bulunduğu yer icra mahkemesidir.
dd) Davacı
Hacizli malın kendisine ait olduğunu iddia eden kişi veya kişilerdir.
ee) Davalı
· Alacaklı
· Borçlu ( Hacizde malın davacıya ait olduğunu söylememesi halinde)
ff) Dava Açma Süresi
Dava; haczin öğrenildiği günden itibaren 7gün içinde açılmalıdır. Süre geçtikten sonra açılan dava reddedilir, hak düşürücü süredir.
Ayrıca, istihkak iddiasında bulunulmuş olup da iddia reddolunmuşsa red kararının bildiriminden itibaren yine 7gün içinde dava açılabilir.
gg) Önemli Hususlar
1) İstihkak davası basit yargılama usulüne göre çözümlenir.(HUMK.97)
2) Taraflara ilgili madde uyarınca açıklamalı tebligat çıkarılır, iki tarafta duruşmaya gelmezse, dava dosyası işlemden kaldırılır.(HUMK m 97)
3) İcra mahkemesi istihkak davasını diğer davalardan önce inceler ver karara bağlar. Bu davalara adli tatilde de bakılır.(HUMK m.176)
b-)İspat Külfeti
aa) Malın borçlu elinde iken haciz edilmesi üzerine, alacaklıya karşı mahcuz mala istihkak davası açan üçüncü kişi ispat yükü altında olup, iki hususu ispat edecektir.
Davacı üçüncü kişi, malı ne şekilde (mesela, satın alma, miras, bağış vs. ) iktisap ettiğini ve malın borçlu elinde olduğunu ispat edecektir. (m.97 a/2 )
bb) Kanun koyucu, mahcuz mala istihkak davasında ispat yükünün tevzii konusunda, aksi kabili bir takım karineler kabul etmiştir.
aaa) Menkullerde zilyetlik, mülkiyete karine teşkil eder.
Karineye dayanan ispat yükü altında olmayıp karinenin aksini iddia eden iddiasını ispat edecektir.
Borçlu elindeyken haczedilen malın, kendisine ait olduğunu iddia eden üçüncü kişi karinenin aksini iddia ettiğinden, iddiasını m.97 a/2 de öngörüldüğü şekilde ispat edecektir.
İİK m. 97 a/f.I, cüm.1 ve MK.m.898 de ifadesini bulan karine Trafik Siciline tescile edilmiş araçlar hakkında geçerli değildir
bbb) Borçlu ile üçüncü kişinin birlikte oturduğu yerde bulunan mallar, borçlu elinde sayılır. Diğer bir deyişle menkul bir malı borçlu ile üçüncü kişi birlikte elinde bulunduruyorlar ise, mal borçlu elinde sayılacağı için, borçlu o malın maliki sayılır(mülkiyet karinesi). Mal borçlu elinde sayıldığına göre, mahcuz mala istihkak davasını üçüncü kişi haciz alacaklısına karşı açacaktır. Mülkiyet karinesi borçlu ve dolayısı ile haciz alacaklısı lehine konulmuştur.
Bu karinenin aksini iddia eden davacı üçüncü kişi ispat yükü altındadır. Mahcuz malın borçluya değil kendisine ait olduğu iddiası ile istihkak davası açan üçüncü kişi, malın kendisinin olduğunu ispat edecektir(m.97 a/2).
ccc)Borçlu ile üçüncü kişinin beraber oturduğu yerde bulunup da, mahiyetleri itibari ile, kadın, erkek ve çocuklara ait olması gerektiği açıkça anlaşılan veya örf ve adet, sanat, meslek ya da meşgale gereği olanlar, bu kişilerin sayılır.
cc) Haczin yapıldığını öğrenme karinesi;
Borçlu ve üçüncü kişi malın haczedildiğini öğrendikleri tarihten itibaren yedi günlük hak düşürücü süre içinde icra dairesine istihkak iddiasında bulunabileceklerdir.
Haciz huzurlarında gerçekleştirilen borçlu ve üçüncü kişi, haciz sırasında istihkak iddiasını ileri sürebilecekleri gibi haczi yapıldığı sırada öğrendikleri için haciz tarihinden itibaren yedi gün içinde de icra müdürlüğüne istihkak iddiasında bulunabileceklerdir(m.96/3).
Haciz yokluklarında gerçekleştirilen borçlu ve ya üçüncü kişi ise, haczi öğrenme tarihinden itibaren yedi gün içinde icra dairesine istihkak iddiasında bulunabileceklerdir.
dd)Mahcuz malla ilgili olarak icra müdürüne beyan edilen iddia üçüncü kişi ve borçlunun birleşmeleri alacaklıya etki etmez.(m.97)
Öyle ki, borçlu üçüncü kişinin istihkak iddiası doğru olduğunu kabul ve beyan etse dahi, mal hacizden kurtulmayıp, üçüncü kişi haciz alacaklısına karşı açacağı mahcuz mala istihkak davasında iddiasını ispat yükü altındadır.
Ancak, üçüncü kişinin mahcuz malın kendisinin mülkü ve ya kendisine rehnedilmiş olduğu hakkındaki iddiasının borçlu tarafından kabulü kendi aleyhine delil teşkil eder ve borçlu ileride bu ikrarına aykırı hiçbir iddiada bulunamaz.
ee)Davacı üçüncü kişi ispat külfetinin gereğini yerine getiremez ise, haciz alacaklısına karşı açtığı mahcuz mala istihkak davasının reddine karar verilir.
Mahcuz mala istihkak davasında, HUMKun genel hükümlerine tabi bir yargılama yapılacağından(m97/11), davacı üçüncü kişi, ispat külfetinin gereğini(m.97 a/2) HUMKun caiz saydığı her türlü delille ispat edebilecektir. HUMKun cevaz verdiği hallerde tanık dinletilebilecek, HUMKun öngördüğü şartlarla karşı tarafa yemin tevcih edilebilecektir.
c-)Karar
aa)Genel Olarak
Malın borçlu elinde iken haciz edilmesi halinde, üçüncü kişinin haciz alacaklısına karşı açmış olduğu mahcuz mala istihkak davası sonucunda, tetkik mercii davanın kabul veya reddine karar verir.
Alacaklıya karşı mahcuz mala istihkak davası açan üçüncü kişi, bu dava ile mahcuz mal üzerinde kendisine ait olduğunu iddia ettiği hakkın varlığını tespit eden bir karar verilmesini tetkik merciinden talep ettiğine göre, mahcuz mala istihkak davası bir müspet tespit davasıdır.
Mahcuz mala istihkak davasının kabulü yönündeki karar müspet tespit hükmü olduğu halde, davanın reddine ilişkin karar menfi tespit hükmündedir.
bb)Mahcuz mala istihkak davasının davacı üçüncü kişi lehine sonuçlanması(Davanın Kabulü)
İcra tetkik mercii, davacı üçüncü kişinin istihkak iddiasını haklı bulursa, davanın kabulüne karar verir. İstihkak iddiasına konu teşkil eden hakkın mülkiyet veya diğer bir hak olmasına göre, kararın etkisi farklı olacaktır.
Davacı üçüncü kişi, mahcuz mala karşı istihkak iddiasını mülkiyet hakkına dayandırmış ise, davanın davacı lehine sonuçlanması halinde verilen karar, davacı üçüncü kişinin sahip olduğunu iddia ettiği mülkiyet hakkının varlığını tespit eden müspet tespit hükmüdür. Bu hükmün doğal sonucu olarak, mahcuz mal üzerindeki haciz kalkacaktır. Bu yüzden mahcuz malın mülkiyetinin davacıya aidiyetine karar veren tetkik mercii, haczin kaldırılmasına da karar verir.
Hâkim, yargılama giderlerine ve davayı kazanan taraf kendisini bir vekil ile temsil ettirmiş ise, yargılama giderleri arasında karşı tarafa yükletilecek vekâlet ücretine talebe gerek olmaksızın resen karar verir.
Ayrıca mülkiyet hakkına dayandırılan mahcuz mala istihkak davası sonunda davacı üçüncü kişi lehine verilen hüküm, sadece müspet tespit hükmü olup, malın davaya taraf olamayan borçlu elinden alınıp davacı üçüncü kişiye verilmesine ilişkin hüküm fıkrası ihtiva etmez.
Davacı üçüncü kişi, mahcuz mala karşı istihkak iddiasını rehin hakkına dayandırmış ise, davanın davacı lehine sonuçlanması halinde verilen karar, davacı üçüncü kişinin mahcuz mal üzerinde sahip olduğunu iddia ettiği rehin hakkının varlığını tespit eden müspet tespit hükmüdür. Bu hükmün doğal sonucu olarak, mahcuz mal üzerindeki haciz kalkmayacak dava konusu mal, üzerinde davacı üçüncü kişi lehine varlığı tespit edilen rehin hakkı ile yüklü olarak haciz edilmiş sayılacaktır.
Rehin hakkına dayandırılan mahcuz mala istihkak davasını davacı üçüncü kişi aleyhine sonuçlandıran hüküm ise, bir menfi(olumsuz)tespit hükmüdür.
Mahcuz mala istihkak davası sabit olur ve m.97/1 uyarınca istihkak iddiasına karşı itiraz eden alacaklı veya borçlunun kötü niyeti anlaşılırsa, haciz edilen malın değerinin %15 inden aşağı olmamak üzere kötü niyetle itiraz edenden alınmasına asıl dava ile birlikte hükmedilir.(m.97/sondan 4.f)
Davalı haciz alacaklısının veya borçlunun kötü niyetinden kasıt, davacı üçüncü kişinin istihkak konusu hakkının varlığını bilmeleri veya bilmelerinin gerekmesine rağmen itiraz etmiş olmalarıdır.(MK.m.3)
Davacı üçüncü kişi lehine sonuçlanan mahcuz mala istihkak davasında borçlunun tazminata mahkûm edilebilmesi içi, husumetin borçluya da yöneltilmiş olması gerekir. Aksi halde, borçlunun davalı olarak yer almadığı yargılama sonunda onun hakkında hüküm verilmesi söz konusu olmayacaktır.
Mahcuz mala istihkak davasının davacı 3. kişi lehine sonuçlanması halinde, haciz alacaklısının tazminata mahkûmiyeti konusunda uygulamada bir takım problemler ortaya çıkmaktadır.
Başkasının borcu için malı haciz edilen 3. kişi, haciz alacaklısına karşı açtığı mahcuz mala istihkak davasını kazandığı takdirde, istihkak iddiasına itiraz eden davalı haciz alacaklısının kötü niyetli olduğunun sabit olunması halinde, tetkik mercii mahcuz malın değerinin %15inden aşağı olmamak üzere asıl dava ile birlikte davalıyı tazminata mahkûm eder. (m.97)
Mahcuz mala istihkak davasının, istihkak iddiasına itiraz etmiş olan davalı haciz alacaklı aleyhine sonuçlanmış olması, onun kötü niyetli olduğunu göstermez. Davacı 3.kişi lehine %15lik tazminata hükmedebilmesi için, davalı haciz alacaklısının kötü niyetli olduğunun ispatı gerekir.
Kötü niyetin, istihkak iddiasına itiraz edildiği sırada mevcut olması gerekir. Hacizli alacaklı istihkak iddiasına itiraz ettikten sonraki bir tarihte, istihkak iddiasının dayandırıldığı hakkın gerçekten mevcut olduğunu öğrenmiş ise, mahcuz mala istihkak davası aleyhine sonuçlansa bile %15lik tazminata mahkûm edilmeyecektir.
Davalı haciz alacaklısının istihkak iddiasına itiraz ederken kötü niyetli olduğu hususunun ispatı her türlü delil ile mümkündür. Zira tetkik mercii, mahcuz mala istihkak davasını basit muhakeme usulüne göre ve umumi hükümler dairesinde görecektir.(m.97/sondan 8.f.)
Mahcuz mala istihkak davasını kazanan davacı, 3.kişi lehine asıl dava ile birlikte karara bağlanacak tazminat, mahcuz malın değerinin %15inden aşağı olmayacaktır. %15lik tazminat tavan değil, taban olup, istihkak iddiasına itiraz edilmesi yüzünden uğranılan zararın daha fazla olduğu davacı 3.kişi tarafından iddia ve ispat edilmesi halinde tetkik merciince %15in üzerindeki bir tazminata hükmedebilecektir. %15lik tazminata hükmedebilmesi için ise, davacı 3.kişinin, bu oranda bu zararının varlığını iddia ve ispat etmesi gerekmez.
Mahcuz mala istihkak davasını kazanan ancak lehine %15lik tazminata hükmedilmeyen davacı 3.kişi, genel mahkemelerde haciz alacaklıya karşı tazminat davası açabilir mi?
Mahcuz mala istihkak davasını kazanan davacı 3.kişi lehine %15lik tazminata hükmedilmemesi, tazminatın dava dilekçesinde talep edilmemesinden veya davalı haciz alacaklının kötü niyetinin sübut bulunmamasından ileri gelmiş olabileceği gibi, tazminat talebi tetkik merciince dikkate alınmamış ya da reddedilmiş de olabilir.
%15lik tazminata, tetkik merciince ve mahcuz mala istihkak davasını davacı üçüncü kişi lehine sonuçlandıran karar ile birlikte hükmedilmesini kanun öngördüğünden (m.97/sondan 4.f.) bu tazminat için 3.kişi genel mahkemelerde ayrı bir dava açamaz. Davacı 3.kişinin %15lik tazminat talebi, tetkik merciince ret edilmiş ise, mahcuz mala istihkak davası sonunda verilip süresinde temyiz edilmeyerek veya kanun yolları tüketilmek suretiyle kesinleşen hüküm, maddi anlamda kesin hüküm teşkil eder.
Mahcuz mala istihkak davası lehine sonuçlanan davacı 3.kişi, %15lik tazminat için genel mahkemelerde dava açamaz ise de gerçek zararının tazmini için genel hükümlere göre dava açmasına engel yoktur. Tetkik merciince lehine %15lik tazminata hükmedilen davacı 3.kişi e,%15i aşan zararlarının tazmini için genel hükümlere göre mahkemede dava açabilecektir.
cc)Mahcuz mala istihkak davasının davalı haciz alacaklı lehine sonuçlanması(Davanın Reddi)
aaa) Tetkik merciince verilen takibin talik veya devamına ilişkin kararın tefhim veya tebliğinden itibaren 7gün içinde üçüncü kişinin tetkik merciinde haciz alacaklıya karşı mahcuz mala istihkak davası açması gerekir ( m. 97/f.6). Haciz sırasında borçlu tarafından lehine istihkak iddia edilmeyen ve haczin yapıldığını sonradan öğrenen üçüncü kişi, haczi öğrendiği tarihten itibaren 7gün içinde tetkik merciinde haciz alacaklıya karşı mahcuz mala istihkak davası açabilecektir (m.97/f.9). 7 günlük süre içinde istihkak davası açmayan üçüncü kişi haciz alacaklısına karşı o takip bakımından istihkak iddiasından vazgeçmiş sayılır. 7 günlük dava açma süresi hak düşürücü süre olup, davanın bu süre içinde açılıp açılmadığını tetkik mercii resen dikkate alır. Üçüncü kişi, mahcuz mala istihkak davasını 7 günlük süre geçtikten sonra açmış ise, tetkik mercii davayı esasa girmeden usuli bir karar ile reddeder.
bbb)Mahcuz mala istihkak davası süresi içinde açılmış olup da yapılan yargılama sonunda tetkik mercii, davacı üçüncü kişinin istihkak iddiasını haksız bulursa, davanın esastan reddine karar verir.
Mahcuz mala istihkak iddiası veya istihkak davası üzerine takibin taliki kararı verilip uygulanmış ve neticede mahcuz mala istihkak davası ret edilmiş ise davalı alacaklının bu dava yüzünden elde edilmesi geciken alacak miktarının %40ından aşağı olmamak üzere davacı üçüncü kişiden tazminat alınmasına hükmedilir. Takibin taliki kararı verilmemiş veya takibin taliki kararı verilmiş olmakla beraber uygulanmadığından takibe devam edilmiş ise, alacaklının alacağını almasının dava dolayısıyla geciktirildiğinden söz edilemez. Bu durumda, sonuçta dava reddedilmiş olsa bile, alacaklı lehine geciktirme tazminatına hükmedilmez.
Kanun, tetkik merciince, %40lık tazminata hükmedilebilmesi için alacaklının talepte bulunmasını öngörmemiştir. Tazminata hükmedileceğini ve tazminat oranının %40dan aşağı olmayacağını kanun açıkça belirttiğine göre, bu miktar tazminata hükmedilebilmesi için, kanaatimizce, alacaklının talep etmesine gerek olmadığı gibi, zararının bu kadar olduğunu iddia ve ispat etmesine de gerek yoktur. Alacaklı %40ın üzerinde zararı olduğunu iddia ederek daha fazla tazminat istediği takdirde, işte ancak o zaman, bu fazlaya ilişkin zararın hüküm altına alınabilmesi için alacaklının talepte bulunmuş olması ve fazlaya ilişkin kısmın varlığının ispat edilmesi gerekir.
Mahcuz mala istihkak davasının reddedilmesi halinde, evvelce verilmiş olan takibin taliki kararı kendiliğinden kalkar. Talik kararı ile durmuş olan takibe kaldığı yerden devam edilir. Mahcuz mala istihkak iddiasının reddine ilişkin icra tetkik mercii kararı kabili temyiz olup temyiz etmekte hukuki yararı olan davacı üçüncü kişi tarafından temyiz edilebilir.
ccc)Mahcuz mala istihkak davası açılmadan önce, mahcuz mal paraya çevrilmiş ve icra veznesine giren para henüz haciz alacaklısına ödenmemiş ise; üçüncü kişi mahcuz mala istihkak davasını, mahcuz mal bedeli hakkında açabilecektir (m.97/f.9).
ddd) Mahcuz mala istihkak davasının seyri sırasında haczin kalkmış veya mahcuz malın paraya çevrilmiş olması;
· Mahcuz mala istihkak davasının seyri sırasında, çeşitli sebeplerden dolayı haciz kalkmış ise; mesela, takip konusu borç icra veznesine tamamen ödendiği (m.12) takdirde, takip gayesine ulaşmış olacağı için, mahcuz mala istihkak davasına konu teşkil eden mal üzerindeki haciz kaldırılır. Bu durumda artık mahcuz mal söz konusu olmadığı için, mahcuz mala istihkak davası konusuz hale gelmiş olur. Tetkik mercii, istihkak iddiasının yöneltildiği mal üzerindeki haczin kalkması sebebiyle dava konusuz hale gelmiş ise, yargılamaya devam edemeyeceği içi, esas hakkında hüküm ittihazına mahal bulunmadığı gerekçesiyle davayı usuli bir kararla ret edecektir.
Mahcuz mala istihkak davasının konusuz kalması halinde, yargılama giderleri ile m. 97/13. ve 15. fıkralar uyarınca tazminata karar verilip verilemeyeceği hakkında doktrin ve uygulamada farklı görüşler ileri sürülmüştür.
· Tetkik merciince, takibin devamına karar verildiğinden mahcuz mala istihkak davasının seyri sırasında, mahcuz mal paraya çevrilmiş ve elde edilen satış icra veznesine girmiş ise;
Bu durumda, dava konusuz hale gelmiş olmayıp, mahcuz mala istihkak davası mahcuz malın satış bedeli üzerinden devam edecektir. Tetkik mercii, bu bedelin dava sonuna kadar haciz alacaklısına ödenmemesi veya teminat karşılığında ya da duruma göre teminatsız olarak ödenmesi hususunda ayrıca karar verir (m.97/7,9 ve f.10).
d-)Kanun Yolları
Mahcuz mala istihkak davası tetkik merciinde açılmakla beraber, yapılacak yargımla sıkı şekil şartlarına (m.68-68a) tabi bir yargılama olmayıp, bu davaya basit yargılama usulüne göre ve HUMKun genel hükümleri uyarınca bakılır .(m.97/11)
Mahcuz mala istihkak davası, mahkemelerde görülen diğer davalar gibi teknik anlamda tam bir dava olup, yargılama sonunda davanın reddi veya kabulü hakkında verilen nihai karar tefhim veya tebliğinden itibaren 10 gün içinde temyiz dilebilir (m.363/f.2).
Tetkik mircinin takip hukukuna ilişkin kararlarının temyizi satıştan başka icra takip işlemlerini durdurmaz. Diğer bir deyişle, tetkik mercii kararı temyiz edilmiş olsa bile takibe devam edilir, sadece mahcuz malın satışı yapılamaz.
Ancak, üçüncü kişinin haciz alacaklısına karşı açtığı mahcuz mala istihkak davasının reddine ilişkin tetkik mercii kararının temyizi bakımından kanunda özel bir hüküm mevcuttur. Haciz alacaklısına karşı açılan mahcuz mala istihkak davasını tetkik mercii reddetmiş ise; bu kararı temyiz eden davacı üçüncü kişi, icranın geri bırakılması için Yargıtaydan karar alınmak üzere kendisine uygun bir süre verilmesini icra müdüründen teminat karşılığında isteyebilecektir.
Mahcuz mala istihkak davasının kabul veya reddine ilişkin tetkik mercii kararı, tefhim veya tebliğinden itibaren 10 gün içinde HUMK daki şartlar dâhilinde kabili temyiz olduğu gibi, Yargıtayın tetkik mercii kararını temyizen inceleyerek vereceği karara karşı da 10 gün içinde HUMK m.440442 çerçevesinde tashihi karar(karar düzeltme) yoluna gidilebilecektir.
e-)Karşı Dava
Malın borçlu elinde iken haczi durumunda, üçüncü kişinin haciz alacaklı aleyhine icra mahkemesinde mahcuz mala istihkak davası açması üzerine, davalı haciz alacaklıda, geçici veya kesin aciz vesikası ibrazı gerekmeksizin karşı dava olarak davacı üçüncü kişi aleyhine icra mahkemesinde bir iptal davası açabilecektir.(m.97) Bu durum, tasarrufi işlemin iptali davasının, ancak kesin veya geçici aciz vesikasına sahip bir alacaklı tarafından borçlu ve üçüncü kişiye mahkemede açılabileceği kuralının tek istisnasıdır.(m.277/b.2)
Mahcuz mala istihkak davası, icra mahkemesinde görülmekle beraber mahiyet ve muhtevası bakımından tam bir davadır. Bu yüzden, mahcuz mala istihkak davasındaki yargılama sıkı şekil şartlarına tabi bir yargılama olmayıp, HUMK un genel hükümlerine göre yargılama yapılır. Mahkemede açılan davada olduğu gibi, icra mahkemesi hâkimi, davada tarafların iddia ve savunmaları ile delillerini HUMK un genel hükümlerine göre inceleyip, değerlendirir. Mahcuz mala istihkak davasına karşı davalı haciz alacaklının davacı üçüncü kişiye karşı mütekabilen tasarrufun iptali davası açması halinde, dava ve karşı davada tarafların gösterecekleri bütün delilleri, tetkik mercii hâkimi serbestçe takdir eder(m.97).
B) MALIN ÜÇÜNCÜ KİŞİ ELİDE İKEN HACİZ EDİLMESİ HALİNDE İSTİHKAK DAVASI
Üçüncü kişinin, sadece kendi yedinde iken haciz edilen mallar üzerinde mülkiyet veya rehin hakkı iddia etmesi halinde, icra müdürü, üçüncü kişi aleyhine tetkik merciine başvurup istihkak davası açması için alacaklıya 7 günlük bir süre verir.(m.99)
Sadece kendi yedinde iken haciz edilen mallar üzerinde üçüncü kişinin istihkak iddiasında bulunulmuş olması halinde açılacak mahcuz mala istihkak davacısı haciz alacaklısı, davalı ise, üçüncü kişidir. Borçlu, mahcuz mala istihkak davasında taraf değildir.
Haciz alacaklı, üçüncü kişinin yedinde iken haciz edilen mal üzerinde istihkak iddiasını dayandırdığı hakka sahip olup olmadığının tespitini talep ederek mahcuz mala istihkak davası açacağı için, bu dava bir menfi tespit davasıdır.
Üçüncü kişinin elinde haciz edilen menkul mal takibin yapıldığı icra dairesinin yetki sahası dışında bulunduğu için, haciz istinabe yoluyla gerçekleştirilmiş ise,istinabe olunun icra dairesinin memuru tarafından haczin yapıldığı yerde düzenlenen haciz tutanağına, üçüncü kişinin istihkak iddiası da kaydedilir.İstinabe olunan icra dairesi, düzenlediği haciz tutanağını, takibin yapıldığı icra dairesine gönderir,Takibin yapıldığı icra dairesinin müdürü, üçüncü kişi aleyhine tetkik merciine başvurup istihkak davası açması için haciz alacaklıya 7 günlük bir süre verir(m.99/cüm.1).
Alacaklı, icra müdürünün bu kararının kendisine tebliğinden itibaren 7 gün içinde tetkik mercii hâkimliğinde üçüncü kişi aleyhine mahcuz mala istihkak davası açmaz ise, üçüncü kişinin istihkak iddiasını kabul etmiş sayılır ve haciz kalkar.
Alacaklı, icra müdürünün bu kararının kendisine tebliğinden itibaren 7gün içinde tetkik mercii hâkimliğine başvurup üçüncü kişi aleyhine mahcuz mala istihkak davası açarsa, yargılamanın nasıl yapılacağı m.99da gösterilmemiştir.
Malın elinde haciz edildiği üçüncü kişinin istihkak iddiasında bulunmuş olası halinde, mahcuz mala istihkak davası açma külfetini kanun koyucu haciz alacaklıya yüklemiştir(m.99).
Ancak, m.99un varlığı sırasında istihkak iddiasında bulunmuş olan üçüncü kişinin, haciz alacaklının dava açmasını beklemeden ona karşı tetkik merciinde mala istihkak davası açmasına engel değildir.
Malın üçüncü kişi elinde iken haciz edilmesi halinde, açılacak mahcuz mala istihkak davasının davacısı haciz alacaklı, davalısı ise üçüncü kişi olacaktır.
Menkul mal üçüncü kişi elinde iken haciz edildiğinden, zilyetlik karinesinden davalı üçüncü kişi yararlanacaktır. Zilyetlik, zilyedi olunan menkul mal üzerinde iddia edilen hakkın varlığına karine teşkil eder. Karinenin lehine olduğu davalı üçüncü kişi istihkak iddiasını dayandırdığı mülkiyet veya rehin hakkının varlığını ispat zorunda değildir. Karinenin aksini iddia eden hacizli alacaklı, üçüncü kişi elinde iken haciz edilen menkul malın borçluya ait olduğunu veya üçüncü kişinin o mal üzerinde rehin hakkının bulunmadığını ispat yükü altındadır.
a)Hacizli alacaklı, üçüncü kişiye karşı tetkik merciinde açtığı mahcuz mala istihkak davasını kazanırsa, üçüncü kişinin istihkak iddiasını dayandırdığı hakkın mevcut bulunmadığı anlaşılmış olur. Kararın kesinleşmesi halinde, alacaklının talebi üzerine mahcuz mal paraya çevrilecek ve elde edilen meblağdan alacaklı tatmin edilecektir.
b)Haciz alacaklı, üçüncü kişiye karşı tetkik merciinde açtığı mahcuz mala istihkak davasını kaybederse, üçüncü kişinin istihkak iddiasını dayandırdığı hakkın mevcut bulunduğu anlaşılmış olur. Bu durumda, haczin akıbeti, üçüncü kişinin istihkak iddiasını dayandırdığı hakkın mahiyetine göre değişecektir.
Üçüncü kişi, mahcuz menkulün kendisine ait olduğunu iddia etmiş ve mahcuz mala istihkak davası, davalı üçüncü kişi lehine sonuçlanmış ise, mahcuz malın borçluya ait olmadığı anlaşıldığından, davanın reddine ilişkin tetkik mercii kararının kesinleşmesi üzerine haciz kalkacaktır.
Üçüncü kişi, istihkak iddiasını mülkiyetten gayri bir hakka, mesela, rehin hakkına dayandırmış ise. Menkul mal üzerinde üçüncü kişi lehine rehin hakkının mevcut olması, o malın haczedilip paraya çevrilmesine engel değildir.
O halde, davalı haciz alacaklının. Üçüncü kişinin rehin hakkının bulunmadığını iddia ederek açtığı mahcuz malı istihkak davasını kaybetmesi, haczin kalkmasını gerektirmez. Mahcuz menkul mal, haciz alacaklısının talebi üzerine paraya çevrilirken davayı kazanan üçüncü kişinin rehin hakkı da dikkate alınmak gerekecektir. (m.115-m.116)
Haciz alacaklısının üçüncü kişiye açtığı mahcuz mala istihkak davası sonunda tetkik merciince davanın kabul ve ya reddi yönünde verilen nihai karar kabili temyizdir. Tetkik mercii kararının ilişkin olduğu mal ve ya hakkın değeri kanunda öngörülen para sınırını geçtiği takdirde temyiz edilebilecektir. Tetkik merciinin takip hukukuna ilişkin kararları, mahkeme kararının temyizine ilişkin HUMK hükümlerine tabidir.
C)BORÇLU İLE ÜÇÜNCÜ KİŞİNİN MALI BİRLİKTE ELDE BULUNDURMALARI DURUMUNDA İSTİHKAK DAVASI
Borçlu ile(istihkak iddiasında bulunan) üçüncü kişinin(mesela borçlunun eşinin) hacizli malı birlikte ellerinde bulundurmaları hallinde dahi, mal borçlunun elinde sayılır (m.97/a.1, c.2). Bu nedenle, bu halde de istihkak davası açma külfeti, borçlu ile birlikte malı elinde bulunduran üçüncü kişiye düşer; yani, bu halde de(m.99 değil) m.96 ve 97 hükümleri uygulanır.
Borçlu ile birlikte malı elinde bulunduran üçüncü kişi m.97ye göre alacaklıya karşı açacağı istihkak davasında m.97, 1deki karine gereğince malın maliki sayılan borçlunun gerçekten malik olmadığını, bilakis malın kendisine ait olduğunu ispat etmekle yükümlüdür.
Ancak, borçlu ile birlikte malı elinde bulunduran üçüncü kişi lehine bir karine konulmuştur: Birlikte oturulan yerlerdeki mallardan mahiyetleri itibariyle kadın, erkek ve çocuklara aidiyetleri açıkça anlaşılanlar veya örf ve adet, sanat, meslek veya meşgale icabı olanlar bunlar farz olunur. Bu karinenin aksini ispat külfeti iddia eden kişiye düşer.
Fakat bu karine yalnız ispat bakımındandır. İstihkak davası ama külfeti, yine malı borçlu ile birlikte elinde bulunduran üçüncü kişiye düşer. Mesela, kocanın borcundan dolayı evinde haczedilen dikiş makinesi borçlunun elinde sayılır ve istihkak davası(dikiş makinesinin kendisine ait olduğunu iddia eden) borçlunun karısı tarafından(alacaklıya) karşı açılır. Fakat dikiş makinesi mahiyeti itibariyle(davacı) kadına ait farz olunur; dikiş makinesinin davacı kadına ait olmadığını(borçlu kocaya ait olduğunu) ispat yükü davalı alacaklıya düşer.
frmpaylaş.com
GENEL OLARAK İSTİHKAK DAVASI
İstihkak davası,malikin,haklı bir nedene dayanmayan dolaysız zilyete karşı açabileceği bir dava türüdür.Dava ile güdülen amaç,malikin mülkiyet hakkına dayanarak malikin dolaysız zilyetliğine kavuşmasını sağlamaktır.Zilyetliği elde edilmek istenen mal taşınır bir mal ise,dava sonunda alınacak ilamın icra edilmesi,amacı sağlar.Buna karşılık,tapuya kayıtlı taşınmazlarda istihkak davasının fonksiyonunu,tapu sicilinin düzeltilmesi davası yerine getirir.
Davacı,malın malikidir.Malik,daha önce zilyet olduğu malın zilyetliğini tamamen kaybetmiş olabileceği gibi dolaylı zilyet durumunda da olabilir.
Davalı,haksız zilyettir.Zilyedin,malike karşı zilyetliği haklı bir nedene dayanıyorsa,malikin istihkak talebi söz konusu olmaz.Bir ayni yada kişisel hakka dayanan zilyetlik veya malikin yada kanunun tanıdığı yetki ile kurulan zilyetlik haklı bir zilyetliktir.
İstihkak davasında mülkiyet hakkının tespiti ile malın malikine geri verilmesi istenir.Malik,kendisinin malın mülkiyetine haiz olduğunu ve zilyedin haklı bir nedene dayanmaksızın malı elinde bulundurduğunu ispat etmelidir.Davalı ise,kendisinin haklı zilyet olduğunu ispat etmelidir.
İstihkak davası ile,sadece kişinin mülkiyet hakkı tespit edilmeyip,malın teslimine de karar verildiğinden,istihkak davası aynı zamanda bir eda davasıdır.Bu dava ayni niteliktedir ve zamanaşımına uğramaz.
İCRA VE İFLAS HUKUKUNDA İSTİHKAK DAVASI
Alacağını tahsil etmek için,borçlusunu haciz yolu ile takip eden alacaklı,borçlunun malvarlığından alacağını karşılayacaktır.Haciz isteme yetkisini kazanan alacaklının haciz talebi üzerine icra müdürü, borçlunun takip konusu alacak,bunun faizi ve haciz masraflarını karşılayacak kadar mal ve haklarını haczeder.Alacaklının talebi üzerine mahcuz mallar paraya çevrilip elde edilen para ile alacak karşılanır.Ancak borçlunun malları haczedilirken,aslında üçüncü kişinin mülkiyet hakkına yada rehin hakkı gibi sınırlı bir ayni hakka sahip olduğu mallar da haczedilmiş olabilir.Bununla birlikte,menkul mal daha önceden üçüncü kişi tarafından haczettrilmiş de olabilir.Bu durumda,borçlu,bu hususu haciz yapan memura bildirmeli,memur da bunu haciz tutanağına geçirmelidir.Bu şekilde,haciz sırasında borçluya ait bulunduğu çekişmeli olan mallar tutanağa geçirilir.Bu çekişmeli mallar,istihkak iddia edilen mallardır.İstihkak iddia edilen bu malların hacizden kurtarılması için başvurulan yol da istihkak davasıdır.
Borçlunun,üzerinde üçüncü kişinin tam veya sınırlı ayni hakkının bulunduğu ya da üçüncü kişi tarafından haczedildiğini beyan ettiği mallar ve üçüncü kişinin istihkak iddia ettiği mallar da haczedilir fakat bunların haczi en sona bırakılır.(İİK m.85/2,m.102/1,m.96/1)
Kural olarak,bir kimsenin borcu için,diğer bir kimsenin mallarına haciz konulamaz.İİK m.96 ve 97aya maddeleri ile,malları borçlu elinde iken haciz edilen üçüncü kişiye,alacaklıya karşı mahcuz mal için istihkak davası açarak mallarını hacizden kurtarma imkanı tanınmıştır.Yine,üçüncü kişinin elinde iken,borçlunun olduğu varsayılarak haciz edilen mallar üzerinde üçüncü kişi tarafından istihkak iddiasında bulunulabilir.Bu durumda alacaklı,İİK m.99a göre,haczin kalkmasını önlemek için mahcuz mala istihkak davası açabilecektir.
Mahcuz mala istihkak iddiası,malın mülkiyetinin üçüncü kişiye aidiyeti durumunda ileri sürülebileceği gibi,üçüncü kişinin mahcuz mal üzerinde müşterek mülkiyet veya iştirak halinde mülkiyet hissesinin olduğu durumda da ileri sürülebilir.Bunun gibi,mahcuz malın teferruatının bir üçüncü kişiye ait olduğu da iddia edilebilir,ancak mütemmim cüzün borçludan başkasına ait olduğu ileri sürülemez.Zira,mütemmim cüz,bir malın ayrılmaz parçası olduğundan,o maldan ayrı olarak mütemmim cüz mülkiyeti söz konusu olamaz.Bir malın maliki,o malın mütemmim cüzlerinin de malikidir.Teferruatta ise,asıl maldan ayrı olarak başka bir mülkiyet kurulabilir.
Önceki zilyet,sonraki kötü niyetli zilyete karşı her zaman istihkak davası açabilir,fakat kötü niyetli zilyet,kendisinden sonraki hiçbir zilyet aleyhine istihkak davası açamaz.
Hacizde istihkak davasını,İcra ve İflas Kanununun 96,97/6 ve 99. maddelerine dayanarak;Borçlu elinde iken haciz edilen bir mal üzerinde,üçüncü kişi tarafından veya borçlu tarafından üçüncü kişi lehine hak iddia edilmesi üzerine,mahcuz malı hacizden kurtarmak maksadıyla,üçüncü kişinin alacaklıya karşı veya üçüncü kişi elinde iken haciz edilen bir mal üzerinde hak iddia eden üçüncü kişiye karşı alacaklının,haczin kalkmasını önlemek için,icra tetkik merciinde açtığı bir davadır. şeklinde tanımlayabiliriz.
Mahcuz mala istihkak davasında,haciz edilmiş bir mal üzerinde istihkak iddia edilmektedir.Mahcuz mala istihkak davasının açılabilmesi için,bu haczin mutlaka icrai yani kesin olması şart değildir;icrai,ihtiyati,geçici,ilave veya tamamlayıcı haciz çeşitlerinden birinin uygulanması ile haczedilen mallar için de istihkak davası açılabilir.
Mahcur mal için açılacak istihkak davası,üçüncü kişi lehine sonuçlanırsa,o mal üzerindeki haciz kalkar.Buna karşılık,istihkak davası,o malı haczettirmiş olan alacaklı lehine sonuçlanırsa,mal borçlunun sayılır,bu durumda alacaklı,malın satılmasını ve satış bedelinden alacağının ödenmesini isteyebilir.
İSTİHKAK DAVASININ KONUSU
Mahcuz mal üzerinde herhangi bir hakkın varlığının iddia edilmesi,mahcuz mala istihkak davasının açılmasına imkan vermez.Yani alelade bir hakka dayanarak istihkak davası açılamaz,ancak belirli haklara dayanarak istihkak davası açılabilir.
İİK m.96/1 ve 99. maddelerinde mülkiyet ve rehin hakkına dayanarak istihkak davası açılabileceği belirtilmiş ise de bu sayma tahdidi değildir.Mahcuz mala istihkak davasının dayanağının sadece bu haklardan ibaret olmadığı doktrin ve uygulamada kabul edilmektedir.Mal üzerindeki haczin kalkmasını veya o hak ile yüklü olarak malın haciz edilmiş sayılmasını gerektiren her türlü hakkın mahcuz mala istihkak davasına konu teşkil edebileceği görüşü yabancı hukuktan mülhem olarak doktrinde ileri sürülmüştür,uygulamada da benimsenmiştir.
Mahcuz mal üzerinde istihkak konusu yapılabilecek haklar;
· Tam ayni hak olan mülkiyet hakkı
· Sınırlı ayni haklar(Menkul rehni,ipotek veya intifa,sükna yada diğer irtifak hakları)
· Tapu siciline şerh verilmek suretiyle kuvvetlendirilmiş şahsi haklar(Vefa,iştira,şufa hakları) olabilecektir.
Her şahsi hak tapu siciline şerh edilemez.Bir şahsi hakkın tapu siciline şerh verilebilmesi için kanunda buna açıkça müsaade eden bir hüküm olmalıdır.
Tapu sicilin şerh verilmemiş olan herhangi bi şahsi hak,mahcuz mala istihkak davasına konu olamayacaktır.Ancak,tapu siciline şerh verilmemiş olmakla beraber bazı şahsi haklarında mahcuz mala istihkak davasına konu teşkil edeceğinin kabulünde pratik zorunluluk olabileceği doktrinde ifade edilmiştir.Malik olmayan bir kimsenin başkasına kiraya verdiği şeyi kiracıdan geri isteme hakkı,malik olmayan mudiin tevdi ettiği şeyi müstevdadan geri isteme hakkı ve malik olmayan bir kimsenin başkasına ariyet olarak verdiği şeyi ariyet alandan geri isteme hakkı bu pratik zorunluluklardan bazılarıdır.
İstihkak iddiasının konusu,alacaklar da olabilir.Borçlunun borçlusu üçünü kişi alacağın varlığını inkar ediyorsa bu uyuşmazlık m.89 veya 120ye göre çözümlenir.Fakat borçlunun borçlusu alacağın varlığını kabul ediyor ve fakat başka bir üçüncü kişi o alacağın takip borçlusuna değil,kendisine ait olduğunu iddia ediyorsa,bu konudaki uyuşmazlık istihkak davası yoluyla çözümlenir.
Üçüncü kişinin tapu siciline şerh verilmek suretiyle kuvvetlendirilmiş şahsi(nisbi)hakkı ile yüklü olan borçlu gayrimenkulünün haczi halinde;üçüncü kişinin,şerh verilmiş bu şahsi hakkını(vefa,şufa veya iştira hakkını) istihkak iddiasına konu yapabilmesi için,bunda hukuki menfaati olmalıdır.Üçüncü kişi,bu hukuki menfaate,ancak,icra müdürlüğünce düzenlenen ve artırma şartnamesinin mütemmim cüzü olan mükellefiyetler listesine giren böyle bir şahsi hakkına karşı borçlu ve/veya alacaklı tebliğden itibaren 3 gün içinde itiraz ettiği takdirde sahip olabilecektir.(m.128/1)
Borçlu ve/veya haciz alacaklı mükellefiyetler listesinin kendilerine tebliğinden itibaren 3 gün içinde itiraz ettikleri takdirde,icra müdürü dosyayı hemen tetkik merciine verir.Böylece mahcuz mala istihkak uygulanmış olur.
Borçlunun,gayrimenkul satış vaadine konu teşkil eden gayrimenkulünün haczedilmiş olması halinde, lehine satış vaadinde bulunulmuş üçüncü kişinin,gayrimenkul satış vaadinden doğan ve tapu siciline şerh edilmiş şahsi hakkına sahip olduğunu,mahcuz mala istihkak iddiasıyla bildirmesine gerek yoktur.Zira,bu hakkın şerh edilmesi,tek başına,bu hakkın kullanılması konusunda hukuki güvenceyi temin etmektedir.Ayrıca mahcuz mala istihkak davası açılmasında hukuki bir menfaat yoktur.Ancak,lehine gayrimenkul satış vaadinde bulunulmuş ve şerh verilmiş kişilerin hakları da,tapu siciline şerh verilmiş şahsi haklarda olduğu gibi icra müdürünün düzenleyeceği mükellefiyetler listesine kaydedilir,bu liste borçlu ve haciz istemiş olan alacaklıya gönderilir ve kendilerine üç günlük itiraz süresi verilir.Eğer bu hakka itiraz edilirse,istihkak davası açılacaktır.
Hacizde istihkak kurumu,malın borçlu elinde iken haciz edilmesi ve malın üçüncü kişi elinde iken haciz edilmesine göre ayrı hükümlere göre yürütülür.
A)MALIN BORÇLU ELİNDE İKEN HACİZ EDİLMESİ DURUMUNDA İSTİHKAK DAVASI
1. İSTİHKAK İDDİASI VE DAVASI
a-)Borçlu ve/veya Üçüncü Kişinin İstihkak İddiasını İcra Dairesine Bildirmesi:
· Haciz Sırasında İstihkak İddiasının Bildirilmesi : Haciz,mahalde yapılırken,borçlu elinde olan ve fakat borçlu tarafından o mal üzerinde üçüncü kişiye ait mülkiyet hakkının yada sınırlı bir ayni hakkın mevcut olduğu iddia edilirse;veya haciz yapılacağından haberdar olan,mal üzerinde tam veya sınırlı bir ayni hakkı olan üçüncü kişi tarafından bu hakkın varlığı haciz sırasında iddia edilirse;icra dairesi,borçlu elinde iken haciz edilen mal üzerinde üçüncü kişinin lehine olmak üzere borçlu veya üçüncü kişi ya da her ikisinin ileri sürdükleri istihkak iddiasını haciz (yada icra) tutanağına geçirip,alacaklı ve borçluya bildirmekle görevlidirler.(m.96/1)
İcra dairesi aynı zamanda,istihkak iddiasına karşı itirazları olup olmadığını bildirmeleri için alacaklı ve borçluya üç günlük süre verir.Alacaklı ve borçlu kendilerine bildirilen bu üç günlük süre içinde itiraz etmedikleri takdirde,istihkak iddiasını kabul etmiş sayılırlar.(m.96/2) İcra müdürünün alacaklı ve borçluya gönderdiği,istihkak iddiası ve itiraz hakkını içeren bildiride,üç günlük itiraz süresinin açıkça yazılı olması gerekir.Üç günlük sürenin açıkça belirtilmediği bildiriye dayanarak,alacaklı ve borçlunun sükutu halinde istihkak iddiasınıkabul etmiş sayıldıkları sonucuna varılamaz.
Üçüncü kişi,mahcuz menkul mal üzerindeki istihkak iddiasını mülkiyet hakkına dayandırmış olup da,alacaklı ve borçlu üç gün içinde bu iddiaya itiraz etmezse,üçüncü kişinin mülkiyet iddiası kabul edilmiş sayılacağından,o mal üzerindeki haciz kalkacaktır.
Üçüncü kişinin,mahcuz menkul mal üzerindeki istihkak iddiası sınırlı bir ayni hakka dayanıyorsa ve alacaklı ve borçlu bu iddiaya itiraz etmezse,o mal üzerindeki ileri sürülen sınırlı ayni hakkın varlığı kabul edilir,mal bu hakla yüklü olarak icra işlemine konulur.Mesela,mal üzerinde rehin hakkı olduğu iddia edilmiş ve bu durum alacaklı ve borçlunun iddiaya itiraz etmemeleri nedeniyle kabul olunmuş ise,mal rehin hakkıyla birlikte haciz edilmiş sayılacağından,mahcuz malın paraya çevrilmesi sırasında bu rehin hakkının dikkate alınması gerekecektir.(m.115/1 ve 116/2)
İcra müdürünce kendilerine bildirilen istihkak iddiasına karşı,alacaklı veya borçlu tarafından üç gün içinde itiraz edilirse,icra müdürü uyuşmazlığın çözülmesi için dosyayı hemen tetkik merciine verir. (m.97/1) İcra müdürü,istihkak davasını taraflardan birinin açmasını beklemez yada davayı kimin açacağı konusunda bir karar veremez,dosyayı hemen icra mahkemesine vermekle yükümlüdür.
İcra müdürünün tetkik merciine intikal ettireceği dosya,icra takip dosyasının tamamı olmayıp, istihkak iddiasına konu teşkil eden mahcuz mala ilişkin olmak üzere istihkak işlemlerini gösteren dosyadır.(m.96/1-2,m.97/1) Dosyayı alan icra mahkemesi,öncelikle,takibin devamı yada taliki hakkında bir karar verir.Tetkik merciinin vereceği takibin devam veya (verilen kararın kesinleşmesine kadar) taliki kararı da,mahcuz mallardan sadece istihkak iddiasına konu teşkil eden mallar hakkındadır.Mahcuz mala istihkak davasının, istihkak iddiasının ileri sürülmediği mahcuz mallarla bir ilgisi yoktur.Tetkik mercii,dosyanın kendisine intikali üzerine takibin talikine karar vermiş olsa bile,bu kararın mahcuz mala istihkak konusu yapılmayan mahcuz mallara ilişkin takibe etkisi olmaz.İstihkak konusu mal dışındaki mallar için takip devam eder.
· Hacizden Sonra İstihkak İddiasının Bildirilmesi : Malın haczedildiğini,haciz yapıldıktan sonra öğrenen borçlu yada üçüncü kişi,haczin yapıldığını öğrenme tarihinden itibaren yedi gün içinde icra dairesine istihkak iddiasını bildirmelidir.Bu süre hak düşürücü bir süredir,dolayısıyla süre içinde bir iddiada bulunulmazsa,aynı takipte bu iddianın ileri sürülmesi hakkı kaybedilir.(m.96/son) Yedi günlük süre borçlu ve üçüncü kişi için ayrı ayrı işlemeye başlar;borçlu için borçlunun haczi öğrenmesinden itibaren,üçüncü kişi için,üçüncü kişinin haczi öğrenmesinden itibaren işlemeye başlar.
Ayrıca;İİK m.97/9 a göre,kendisine istihkak talebinde bulunma imkanı verilmemiş olan üçüncü kişinin haczi öğrendiği tarihten itibaren 7 gün içinde icra mahkemesinde mahcuz mala istihkak davası açabileceği belirtilmiştir.Malın haczedildiğini,hacizden sonraki bir tarihte öğrenen üçüncü kişinin icra dairesinde istihkak iddiasında bulunması yada icra mahkemesinde istihkak davası açabilmesi için öngörülen süre yedi gündür ve her ikisinde de bu yedi günlük süre,haczin öğrenildiği tarihten itibaren işlemeye başlayacaktır.Yani,haczi,haczin yapıldığı tarihten sonra öğrenen üçüncü kişi,haczi öğrendikten itibaren yedi gün içinde icra dairesi veya icra mahkemesine başvurmakta seçim hakkına sahiptir.İstihkak iddiasında bulunmak istemeyen üçüncü kişi, doğrudan icra mahkemesine giderek istihkak davası açabilir.
Fakat burada,haczi öğrenme zamanı sorunu ortaya çıkmaktadır.Kanun koyucu bununla ilgili m.96/son maddesinin 2. cümlesinde bir düzenleme getirmiştir.Buna göre,bir haczi öğrenme karinesi kabul edilmiştir.Bu kesin kanuni karine uyarınca,üçüncü şahıslar,haczin yapıldığını gerçekten daha sonraki bir tarihte öğrenmiş olsalar bile,karinenin haczin öğrenildiğini kabul ettiği tarihten itibaren yedi günlük istihkak davası açma süresi işlemeye başlayacaktır,hak düşürücü süre bu karinenin kabul ettiği tarihten itibaren işlemeye başlayacaktır.
Öğrenme karinesine göre,istihkak iddiasının yapıldığı veya istihkak davasının açıldığı tarihte istihkak müddeisi ile birlikte oturan kişiler ya da bu kişilerin iş ortakları,istihkak iddiasının yapıldığı tarihte;veya üçüncü kişi m.97/9 uyarınca süresi içinde istihkak davası açmışsa,davanın açıldığı tarihte malın haczini öğrenmiş sayılırlar.(m. 96/3) Örneğin,haciz borçlunun evinde yapılmış olup da,borçlu haczedilmek istenen malın eşine ait olduğunu belirterek eşi lehine istihkak iddiasında bulunmuş ise,borçlu ile aynı evde oturan eşi,bu karineye göre,haczi,borçlunun(eşinin)istihkak iddiasında bulunduğu tarihte öğrenmiş sayılır.
İcra müdürü,hacizden sonra icra müdürlüğüne bildirilen istihkak iddiasını da icra (veya haciz) tutanağına geçirir.Haciz sırasında yapılan iddiada olduğu gibi alacaklı ve borçluya bu iddiayı bildirir ve kendilerine üç günlük itiraz süresi verir.Alacaklı ve borçlu üç gün içinde itiraz etmiş veya sadece alacaklı yada sadece borçlu itiraz etmiş veyahut her ikisi de itiraz etmemiş olabilir.İstihkak iddiasına karşı sadece alacaklı itiraz etmiş,borçlu iddiayı kabul etmiş ise,icra müdürü dosyayı icra mahkemesine tetkik edilmesi için gönderir,borçlunun kabulü sadece borçlu için hüküm doğurur.Yani,alacaklı yada borçludan sadece biri veya her ikisinin itiraz etmesi halinde,icra müdürü dosyayı derhal icra mahkemesin göndermekle görevlidir.
İcra mahkemesi,icra dairesi tarafından gönderilen dosya üzerinde veya lüzum görürse ilgilileri davet edip duruşmalı olarak yapacağı inceleme sonunda varacağı kanaate göre,takibin devamına yada talikine karar verir;bu kararı üçüncü kişiye tebliğ ya da tefhim eder.
İstihkak iddiasına alacaklı ve/veya borçlunun itiraz etmesi üzerine icra dairesinin dosyayı icra mahkemesine göndermesiyle,icra mahkemesi,henüz ortada açılmış bir dava bulunmadığından incelemesini sadece takibin devam veya talikine karar vermek maksadıyla yapar.Bu konuyu mahkeme kendiliğinden inceleyip karara bağlar,ertelenmesine yönelik bir talep gerekli değildir.
İstihkak davasının,satışı geri bırakmak amacıyla kötü niyetle kullanıldığı ciddi sebepler vasıtasıyla anlaşılıyorsa,icra mahkemesi,takibin ertelenmesi talebini reddeder,yani takibin devamına,icra işlemlerinin icra edilmesinin devamına karar verir.
İcra mahkemesinin vereceği takibin taliki yada devamı kararının üçüncü kişiye tefhim yada tebliğinden itibaren yedi gün içinde,üçüncü kişi mahcuz mala istihkak davası açmaya mecburdur.Bu yedi günlük süre,eğer icra mahkemesi takibin taliki yada devamı kararını ilgilileri davet edip duruşma yaparak vermiş ise,kararın duruşmada tefhiminden itibaren;eğer icra mahkemesi incelemeyi dosya üzerinde yapıp karar vermiş ise,kararın üçüncü kişiye tebliğinden itibaren başlayacaktır.Bu yedi günlük süre de hak düşürücü süredir,süre geçtikten sonra,aynı takip için istihkak davası açılamayacaktır,istihkak iddiasından vazgeçilmiş sayılır,mahcuz mal için istihkak iddiasında bulunulmamış gibi icra işlemleri devam eder.
Ancak,yedi gün içinde alacaklıya karşı istihkak davası açmayan üçüncü kişinin sadece alacaklıya karşı istihkak iddiasından vazgeçtiği sayılır;üçüncü kişinin genel hükümlere göre,genel mahkemelerde borçluya karşı dava açma hakkı saklıdır.(m. 97/6) Mahcuz mala süresinde istihkak davası açılmaması halinde,mahcuz mal satılarak alacaklının alacağı karşılanır.Bu durumda,alacaklı gerçekten mevcut olan takip konusu alacağını kanunda öngörülen hükümlere göre elde ettiği için,daha sonra üçüncü kişi,alacaklıya karşı genel mahkemelerde sebepsiz zenginleşme davası açamaz.Sebepsiz zenginleşme hali,kendi borcunu,üçüncü kişinin malının bedeli ile ifa etmiş borçlu bakımından gerçekleşmiştir,dolayısıyla üçüncü kişi,borçluya karşı genel mahkemelerde sebepsiz zenginleşme davası açabilecektir.
Tetkik mercii(icra mahkemesi) takibin talikine karar verirse,davacının haksız çıkması olasılığına karşılık alacaklının muhtemel zararına karşı,istihkak davacısı üçüncü kişiden m.36da belirtilen teminat alınır.(m. 97/3) İİK m. 36da teminat olabilecek şeyler sayılmış olup,bunlardan hangisinin ne miktarda teminat olarak gösterilmesi gerektiği (kanunun ifadesiyle cins ve miktarı),mevcut delillerin mahiyetine göre takdir olunur.(m. 97/4) Üçüncü kişi,icra mahkemesine cins ve miktarı takdir edilen teminatı vermezse,icra mahkemesinin takibin ertelenmesine ilişkin kararı uygulanmayacağından takip durmayıp,devam eder ve istihkak konusu mahcuz malların satışı yapılır.
Üçüncü kişinin,takibin devam veya taliki kararının kendisine tefhim veya tebliğinden itibaren yedi gün içinde alacaklıya karşı hacizli mala istihkak davası açması gerektiğine göre,takibin talikine karar verilmiş olması halinde aranan teminatın yatırılmaması,istihkak davasının açılmasına engel değildir,sadece takibin taliki kararının uygulanmasına engel teşkil eder.İİK m. 97/3-4 te belirtilen teminat,takibin talikinin uygulanmasının bir şartıdır.İcra mahkemesinin takibin devamına karar vermesi halinde de,üçüncü kişinin yedi gün içinde istihkak davası açmalıdır.(m. 97/1 ve 6)
İcra mahkemesinin verdiği takibin taliki kararı temyiz edilebilir,ancak,takibin devamı kararı temyiz edilemez.(m. 97/5)
Kanunun açık ifadesinden de anlaşılacağı gibi,mahcuz malın satışını talep sürelerinin işlememesi mahcuz mala istihkak davası açılmış ise söz konusu olacaktır.Sadece istihkak iddiasının ileri sürülmesi,satışı talep sürelerinin işlemesine engel değildir.İstihkak iddiasına karşı alacaklı veya borçlunun itirazı olması halinde icra dairesi dosyayı icra mahkemesine gönderdiğinde,icra mahkemesi takibin ertelenmesi yada devamına karar verecektir.
İcra mahkemesi,takibin ertelenmesine karar vermiş ise,mahcuz mala istihkak davası henüz açılmadığı halde takip durmuş olur,takibin durması halinde,alacaklı mahcuz malın satışını talep edemeyeceğinden,satışı talep süreleri de işlemeyecektir.Mahcuz mala istihkak davası açılmışsa , davanın devamı sırasında da mahcuz malın satışını talep süreleri işlemeyecektir.(m. 97/8)
Yani,istihkak iddiasında,satışı isteme sürelerinin işlememesi,icra mahkemesince takibin taliki kararı verilmesine bağlı olduğu halde,istihkak davasının açılmış olması halinde,satışı isteme sürelerinin işlememesi mahkemenin takibin taliki kararına bağlı değildir,bu süreler davanın devamı süresince kanunen işlemeyecektir.
İcra mahkemesince takibin devamı kararı verilmişse,istihkak davası açıldığı durumlarda kanunen malın satışı istenemeyecek ise de,takip devam edeceğinden,alacaklı mahcuz malın satışını isteyebilecektir.Yani,istihkak davası açıldığı ve devam ettiği sürelerde,alacaklının mahcuz malın satışını istemesi ve icra dairesinin satış işlemini yapabilmesi,icra mahkemesinin takibin devamı kararını vermesine bağlıdır.
b-)Üçüncü Kişinin Doğrudan İcra Mahkemesine Müracaatla İstihkak Davası Açması:
Mal borçlu elinde iken haciz edildiği sırada hacizden haberi olmayan ve istihkak iddiasında bulunamayan veya haczin yapıldığından haberi olsa bile,icra dairesinde istihkak iddiasını ileri sürmek istemeyen üçüncü kişinin,haczin yapıldığını öğrendiği tarihten itibaren yedi gün içinde haczedilen mal hakkında veya satılıp malın bedeli alacaklıya verilmiş bedel hakkında,doğrudan icra mahkemesine başvurarak alacaklıya karşı mahcuz mala istihkak davası açma hakkı vardır. (m. 97/9)Yedi gün içinde davasını açmayan üçüncü kişi,aynı takipte alacaklıya karşı istihkak iddiasını ileri sürme hakkını kaybeder.
Üçüncü kişi,mahcuz mala istihkak davasını,mahcuz mal hakkında yada mahcuz mal satılıp,bedeli icra veznesine girmiş fakat alıcıya ödenmemiş olan malın bedeli hakkında açabilir.Mahcuz malın satılıp,bedeli alacaklıya ödenmesinden sonra üçüncü kişi,alacaklıya karşı mahcuz mala istihkak davası açmışsa,dinlenme şartı bulunmadığından,icra mahkemesi bu davayı usuli bir kararla reddeder.Ancak,ihalenin feshinin dava edilmiş olması halinde,icra mahkemesi üçüncü kişinin açmış olduğu mahcuz mala istihkak davasını hemen reddetmeyip,bu davanın bekletici sorunu durumundaki ihalenin feshi davasının sonuçlanmasının beklenilmesine karar verecektir.İhale fesih edildiği takdirde,üçüncü kişinin alacaklıya karşı açtığı mahcuz mala istihkak davası görülebilecektir.
Üçüncü kişinin icra mahkemesinde yedi günlük süre içinde istihkak davasını açtığı durumda,davacı üçüncü kişinin talebi üzerine icra mahkemesi hakimi,takibin talik edilip edilmemesi hakkında,İİK m.97/1-5 hükmü uyarınca acele olarak karar vermeye mecburdur.Bu karar duruşma yapılarak verilebileceği gibi,dosya üzerinden incelenerek de verilebilir.
Buna karşılık,mahcuz malın mülkiyetinin kendisine ait olduğu iddiasıyla satış bedeli hakkında mahcuz mala istihkak davası açan üçüncü kişi,bu davada ayrıca ihalenin feshini de talep etmiş ise,icra mahkemesinin önce,davacı üçüncü kişinin ihalenin feshini isteyebilecek ilgililerden (m. 134/2fye göre) olup olmadığını belirlemesi gerekir.Zira,üçüncü kişinin istihkak iddiasını dayandırdığı mahcuz mal üzerinde mülkiyet hakkının varlığı tespit edilmeli ki,ancak bu takdirde, ilgili sayılarak ihalenin feshini isteyebileceği kabul edilebilsin.
Mahcuz mal satılmış ve bedeli alacaklıya teslim edilmiş ise,yedi günlük süre geçmemiş olsa bile,ortada mahcuz mala istihkak davasına konu teşkil edecek bir mahcuz mal yada ödenmemiş bedeli olmadığından,mahcuz mala istihkak davası artık açılamaz.Ancak,bu durumda,borçluya karşı genel hükümlere göre sebepsiz zenginleşme davası açılabilir.Çünkü,borçlunun borcunun üçüncü kişiye ait bir malın satılıp bunun bedelinden karşılanmasıyla,borçlunun malvarlığındaki azalmanın engellenmesi suretiyle borçlunun malvarlığında bir artış olmuştur,bu artış geçerli bir hukuki sebebe(muameleye) dayanmamaktadır,sebepsiz bir zenginleşmedir.
Kendisine ödeme yapılan alacaklının alacağı gerçekte mevcut değilse,kanaatimizce haklı olarak bu halde de,üçüncü kişinin sebepsiz zenginleşme davasını borçluya karşı açması gerektiği düşüncesi doktrinde ileri sürülmüştür.Zira,takip konusu borç,gerçekte mevcut olmasa bile,takibin kesinleşmesi sonucu cebri icra tehdidi altında ödenmek zorunda kalınmıştır.Bu ödeme,üçüncü kişinin malının satış bedelinden yapılmak suretiyle borçlunun malvarlığındaki azalma engellendiğinden,borçlu lehine,üçüncü kişi aleyhine bir sebepsiz zenginleşme gerçekleşmiştir.Bu nedenle,takip konusu borcun olmaması halinde de,üçüncü kişinin sebepsiz zenginleşme davasını,alacaklıya karşı değil,borçluya karşı açması gereklidir.Takip konusu borcun yada takip konusu borcu doğuran hukuki sebebin(muamelenin) olup olmaması konusundaki uyuşmazlığın tarafları ise borçlu ve alacaklıdır.
YARGILAMA VE KANUN YOLLARI
a-)Yargılama
İstihkak davası İİK 97,97a,98.99.360.maddelerine göre çözümlenir.
aa) İzahı
Borçlunun üzerindeki taşınır veya taşınmaz mal üzerinde mülkiyet iddiası istihkak davasının konusudur. Malı haczedilen üçüncü kişi, malın kendisine ait olduğundan söz ederek haczi öğrendiği günden itibaren 7gün içinde istihkak davası açabilir. Bundan başka, istihkak iddiasında bulunup da iddiası tetkik merciince reddolunmuşsa bu red kararının kendisine tebliğinden itibaren 7gün içinde davayı açmak hakkına sahiptir.
Kanun koyucu istihkak davasını kabulle üçüncü kişiyi korumak istemiştir.
bb) Görevli Mahkeme
İcra Mahkemesidir.
cc) Yetkili Mahkeme
İcra takibinin yapıldığı icra dairesinin bağlı bulunduğu icra mahkemesidir.
Veya malın bulunduğu yer icra mahkemesidir.
dd) Davacı
Hacizli malın kendisine ait olduğunu iddia eden kişi veya kişilerdir.
ee) Davalı
· Alacaklı
· Borçlu ( Hacizde malın davacıya ait olduğunu söylememesi halinde)
ff) Dava Açma Süresi
Dava; haczin öğrenildiği günden itibaren 7gün içinde açılmalıdır. Süre geçtikten sonra açılan dava reddedilir, hak düşürücü süredir.
Ayrıca, istihkak iddiasında bulunulmuş olup da iddia reddolunmuşsa red kararının bildiriminden itibaren yine 7gün içinde dava açılabilir.
gg) Önemli Hususlar
1) İstihkak davası basit yargılama usulüne göre çözümlenir.(HUMK.97)
2) Taraflara ilgili madde uyarınca açıklamalı tebligat çıkarılır, iki tarafta duruşmaya gelmezse, dava dosyası işlemden kaldırılır.(HUMK m 97)
3) İcra mahkemesi istihkak davasını diğer davalardan önce inceler ver karara bağlar. Bu davalara adli tatilde de bakılır.(HUMK m.176)
b-)İspat Külfeti
aa) Malın borçlu elinde iken haciz edilmesi üzerine, alacaklıya karşı mahcuz mala istihkak davası açan üçüncü kişi ispat yükü altında olup, iki hususu ispat edecektir.
Davacı üçüncü kişi, malı ne şekilde (mesela, satın alma, miras, bağış vs. ) iktisap ettiğini ve malın borçlu elinde olduğunu ispat edecektir. (m.97 a/2 )
bb) Kanun koyucu, mahcuz mala istihkak davasında ispat yükünün tevzii konusunda, aksi kabili bir takım karineler kabul etmiştir.
aaa) Menkullerde zilyetlik, mülkiyete karine teşkil eder.
Karineye dayanan ispat yükü altında olmayıp karinenin aksini iddia eden iddiasını ispat edecektir.
Borçlu elindeyken haczedilen malın, kendisine ait olduğunu iddia eden üçüncü kişi karinenin aksini iddia ettiğinden, iddiasını m.97 a/2 de öngörüldüğü şekilde ispat edecektir.
İİK m. 97 a/f.I, cüm.1 ve MK.m.898 de ifadesini bulan karine Trafik Siciline tescile edilmiş araçlar hakkında geçerli değildir
bbb) Borçlu ile üçüncü kişinin birlikte oturduğu yerde bulunan mallar, borçlu elinde sayılır. Diğer bir deyişle menkul bir malı borçlu ile üçüncü kişi birlikte elinde bulunduruyorlar ise, mal borçlu elinde sayılacağı için, borçlu o malın maliki sayılır(mülkiyet karinesi). Mal borçlu elinde sayıldığına göre, mahcuz mala istihkak davasını üçüncü kişi haciz alacaklısına karşı açacaktır. Mülkiyet karinesi borçlu ve dolayısı ile haciz alacaklısı lehine konulmuştur.
Bu karinenin aksini iddia eden davacı üçüncü kişi ispat yükü altındadır. Mahcuz malın borçluya değil kendisine ait olduğu iddiası ile istihkak davası açan üçüncü kişi, malın kendisinin olduğunu ispat edecektir(m.97 a/2).
ccc)Borçlu ile üçüncü kişinin beraber oturduğu yerde bulunup da, mahiyetleri itibari ile, kadın, erkek ve çocuklara ait olması gerektiği açıkça anlaşılan veya örf ve adet, sanat, meslek ya da meşgale gereği olanlar, bu kişilerin sayılır.
cc) Haczin yapıldığını öğrenme karinesi;
Borçlu ve üçüncü kişi malın haczedildiğini öğrendikleri tarihten itibaren yedi günlük hak düşürücü süre içinde icra dairesine istihkak iddiasında bulunabileceklerdir.
Haciz huzurlarında gerçekleştirilen borçlu ve üçüncü kişi, haciz sırasında istihkak iddiasını ileri sürebilecekleri gibi haczi yapıldığı sırada öğrendikleri için haciz tarihinden itibaren yedi gün içinde de icra müdürlüğüne istihkak iddiasında bulunabileceklerdir(m.96/3).
Haciz yokluklarında gerçekleştirilen borçlu ve ya üçüncü kişi ise, haczi öğrenme tarihinden itibaren yedi gün içinde icra dairesine istihkak iddiasında bulunabileceklerdir.
dd)Mahcuz malla ilgili olarak icra müdürüne beyan edilen iddia üçüncü kişi ve borçlunun birleşmeleri alacaklıya etki etmez.(m.97)
Öyle ki, borçlu üçüncü kişinin istihkak iddiası doğru olduğunu kabul ve beyan etse dahi, mal hacizden kurtulmayıp, üçüncü kişi haciz alacaklısına karşı açacağı mahcuz mala istihkak davasında iddiasını ispat yükü altındadır.
Ancak, üçüncü kişinin mahcuz malın kendisinin mülkü ve ya kendisine rehnedilmiş olduğu hakkındaki iddiasının borçlu tarafından kabulü kendi aleyhine delil teşkil eder ve borçlu ileride bu ikrarına aykırı hiçbir iddiada bulunamaz.
ee)Davacı üçüncü kişi ispat külfetinin gereğini yerine getiremez ise, haciz alacaklısına karşı açtığı mahcuz mala istihkak davasının reddine karar verilir.
Mahcuz mala istihkak davasında, HUMKun genel hükümlerine tabi bir yargılama yapılacağından(m97/11), davacı üçüncü kişi, ispat külfetinin gereğini(m.97 a/2) HUMKun caiz saydığı her türlü delille ispat edebilecektir. HUMKun cevaz verdiği hallerde tanık dinletilebilecek, HUMKun öngördüğü şartlarla karşı tarafa yemin tevcih edilebilecektir.
c-)Karar
aa)Genel Olarak
Malın borçlu elinde iken haciz edilmesi halinde, üçüncü kişinin haciz alacaklısına karşı açmış olduğu mahcuz mala istihkak davası sonucunda, tetkik mercii davanın kabul veya reddine karar verir.
Alacaklıya karşı mahcuz mala istihkak davası açan üçüncü kişi, bu dava ile mahcuz mal üzerinde kendisine ait olduğunu iddia ettiği hakkın varlığını tespit eden bir karar verilmesini tetkik merciinden talep ettiğine göre, mahcuz mala istihkak davası bir müspet tespit davasıdır.
Mahcuz mala istihkak davasının kabulü yönündeki karar müspet tespit hükmü olduğu halde, davanın reddine ilişkin karar menfi tespit hükmündedir.
bb)Mahcuz mala istihkak davasının davacı üçüncü kişi lehine sonuçlanması(Davanın Kabulü)
İcra tetkik mercii, davacı üçüncü kişinin istihkak iddiasını haklı bulursa, davanın kabulüne karar verir. İstihkak iddiasına konu teşkil eden hakkın mülkiyet veya diğer bir hak olmasına göre, kararın etkisi farklı olacaktır.
Davacı üçüncü kişi, mahcuz mala karşı istihkak iddiasını mülkiyet hakkına dayandırmış ise, davanın davacı lehine sonuçlanması halinde verilen karar, davacı üçüncü kişinin sahip olduğunu iddia ettiği mülkiyet hakkının varlığını tespit eden müspet tespit hükmüdür. Bu hükmün doğal sonucu olarak, mahcuz mal üzerindeki haciz kalkacaktır. Bu yüzden mahcuz malın mülkiyetinin davacıya aidiyetine karar veren tetkik mercii, haczin kaldırılmasına da karar verir.
Hâkim, yargılama giderlerine ve davayı kazanan taraf kendisini bir vekil ile temsil ettirmiş ise, yargılama giderleri arasında karşı tarafa yükletilecek vekâlet ücretine talebe gerek olmaksızın resen karar verir.
Ayrıca mülkiyet hakkına dayandırılan mahcuz mala istihkak davası sonunda davacı üçüncü kişi lehine verilen hüküm, sadece müspet tespit hükmü olup, malın davaya taraf olamayan borçlu elinden alınıp davacı üçüncü kişiye verilmesine ilişkin hüküm fıkrası ihtiva etmez.
Davacı üçüncü kişi, mahcuz mala karşı istihkak iddiasını rehin hakkına dayandırmış ise, davanın davacı lehine sonuçlanması halinde verilen karar, davacı üçüncü kişinin mahcuz mal üzerinde sahip olduğunu iddia ettiği rehin hakkının varlığını tespit eden müspet tespit hükmüdür. Bu hükmün doğal sonucu olarak, mahcuz mal üzerindeki haciz kalkmayacak dava konusu mal, üzerinde davacı üçüncü kişi lehine varlığı tespit edilen rehin hakkı ile yüklü olarak haciz edilmiş sayılacaktır.
Rehin hakkına dayandırılan mahcuz mala istihkak davasını davacı üçüncü kişi aleyhine sonuçlandıran hüküm ise, bir menfi(olumsuz)tespit hükmüdür.
Mahcuz mala istihkak davası sabit olur ve m.97/1 uyarınca istihkak iddiasına karşı itiraz eden alacaklı veya borçlunun kötü niyeti anlaşılırsa, haciz edilen malın değerinin %15 inden aşağı olmamak üzere kötü niyetle itiraz edenden alınmasına asıl dava ile birlikte hükmedilir.(m.97/sondan 4.f)
Davalı haciz alacaklısının veya borçlunun kötü niyetinden kasıt, davacı üçüncü kişinin istihkak konusu hakkının varlığını bilmeleri veya bilmelerinin gerekmesine rağmen itiraz etmiş olmalarıdır.(MK.m.3)
Davacı üçüncü kişi lehine sonuçlanan mahcuz mala istihkak davasında borçlunun tazminata mahkûm edilebilmesi içi, husumetin borçluya da yöneltilmiş olması gerekir. Aksi halde, borçlunun davalı olarak yer almadığı yargılama sonunda onun hakkında hüküm verilmesi söz konusu olmayacaktır.
Mahcuz mala istihkak davasının davacı 3. kişi lehine sonuçlanması halinde, haciz alacaklısının tazminata mahkûmiyeti konusunda uygulamada bir takım problemler ortaya çıkmaktadır.
Başkasının borcu için malı haciz edilen 3. kişi, haciz alacaklısına karşı açtığı mahcuz mala istihkak davasını kazandığı takdirde, istihkak iddiasına itiraz eden davalı haciz alacaklısının kötü niyetli olduğunun sabit olunması halinde, tetkik mercii mahcuz malın değerinin %15inden aşağı olmamak üzere asıl dava ile birlikte davalıyı tazminata mahkûm eder. (m.97)
Mahcuz mala istihkak davasının, istihkak iddiasına itiraz etmiş olan davalı haciz alacaklı aleyhine sonuçlanmış olması, onun kötü niyetli olduğunu göstermez. Davacı 3.kişi lehine %15lik tazminata hükmedebilmesi için, davalı haciz alacaklısının kötü niyetli olduğunun ispatı gerekir.
Kötü niyetin, istihkak iddiasına itiraz edildiği sırada mevcut olması gerekir. Hacizli alacaklı istihkak iddiasına itiraz ettikten sonraki bir tarihte, istihkak iddiasının dayandırıldığı hakkın gerçekten mevcut olduğunu öğrenmiş ise, mahcuz mala istihkak davası aleyhine sonuçlansa bile %15lik tazminata mahkûm edilmeyecektir.
Davalı haciz alacaklısının istihkak iddiasına itiraz ederken kötü niyetli olduğu hususunun ispatı her türlü delil ile mümkündür. Zira tetkik mercii, mahcuz mala istihkak davasını basit muhakeme usulüne göre ve umumi hükümler dairesinde görecektir.(m.97/sondan 8.f.)
Mahcuz mala istihkak davasını kazanan davacı, 3.kişi lehine asıl dava ile birlikte karara bağlanacak tazminat, mahcuz malın değerinin %15inden aşağı olmayacaktır. %15lik tazminat tavan değil, taban olup, istihkak iddiasına itiraz edilmesi yüzünden uğranılan zararın daha fazla olduğu davacı 3.kişi tarafından iddia ve ispat edilmesi halinde tetkik merciince %15in üzerindeki bir tazminata hükmedebilecektir. %15lik tazminata hükmedebilmesi için ise, davacı 3.kişinin, bu oranda bu zararının varlığını iddia ve ispat etmesi gerekmez.
Mahcuz mala istihkak davasını kazanan ancak lehine %15lik tazminata hükmedilmeyen davacı 3.kişi, genel mahkemelerde haciz alacaklıya karşı tazminat davası açabilir mi?
Mahcuz mala istihkak davasını kazanan davacı 3.kişi lehine %15lik tazminata hükmedilmemesi, tazminatın dava dilekçesinde talep edilmemesinden veya davalı haciz alacaklının kötü niyetinin sübut bulunmamasından ileri gelmiş olabileceği gibi, tazminat talebi tetkik merciince dikkate alınmamış ya da reddedilmiş de olabilir.
%15lik tazminata, tetkik merciince ve mahcuz mala istihkak davasını davacı üçüncü kişi lehine sonuçlandıran karar ile birlikte hükmedilmesini kanun öngördüğünden (m.97/sondan 4.f.) bu tazminat için 3.kişi genel mahkemelerde ayrı bir dava açamaz. Davacı 3.kişinin %15lik tazminat talebi, tetkik merciince ret edilmiş ise, mahcuz mala istihkak davası sonunda verilip süresinde temyiz edilmeyerek veya kanun yolları tüketilmek suretiyle kesinleşen hüküm, maddi anlamda kesin hüküm teşkil eder.
Mahcuz mala istihkak davası lehine sonuçlanan davacı 3.kişi, %15lik tazminat için genel mahkemelerde dava açamaz ise de gerçek zararının tazmini için genel hükümlere göre dava açmasına engel yoktur. Tetkik merciince lehine %15lik tazminata hükmedilen davacı 3.kişi e,%15i aşan zararlarının tazmini için genel hükümlere göre mahkemede dava açabilecektir.
cc)Mahcuz mala istihkak davasının davalı haciz alacaklı lehine sonuçlanması(Davanın Reddi)
aaa) Tetkik merciince verilen takibin talik veya devamına ilişkin kararın tefhim veya tebliğinden itibaren 7gün içinde üçüncü kişinin tetkik merciinde haciz alacaklıya karşı mahcuz mala istihkak davası açması gerekir ( m. 97/f.6). Haciz sırasında borçlu tarafından lehine istihkak iddia edilmeyen ve haczin yapıldığını sonradan öğrenen üçüncü kişi, haczi öğrendiği tarihten itibaren 7gün içinde tetkik merciinde haciz alacaklıya karşı mahcuz mala istihkak davası açabilecektir (m.97/f.9). 7 günlük süre içinde istihkak davası açmayan üçüncü kişi haciz alacaklısına karşı o takip bakımından istihkak iddiasından vazgeçmiş sayılır. 7 günlük dava açma süresi hak düşürücü süre olup, davanın bu süre içinde açılıp açılmadığını tetkik mercii resen dikkate alır. Üçüncü kişi, mahcuz mala istihkak davasını 7 günlük süre geçtikten sonra açmış ise, tetkik mercii davayı esasa girmeden usuli bir karar ile reddeder.
bbb)Mahcuz mala istihkak davası süresi içinde açılmış olup da yapılan yargılama sonunda tetkik mercii, davacı üçüncü kişinin istihkak iddiasını haksız bulursa, davanın esastan reddine karar verir.
Mahcuz mala istihkak iddiası veya istihkak davası üzerine takibin taliki kararı verilip uygulanmış ve neticede mahcuz mala istihkak davası ret edilmiş ise davalı alacaklının bu dava yüzünden elde edilmesi geciken alacak miktarının %40ından aşağı olmamak üzere davacı üçüncü kişiden tazminat alınmasına hükmedilir. Takibin taliki kararı verilmemiş veya takibin taliki kararı verilmiş olmakla beraber uygulanmadığından takibe devam edilmiş ise, alacaklının alacağını almasının dava dolayısıyla geciktirildiğinden söz edilemez. Bu durumda, sonuçta dava reddedilmiş olsa bile, alacaklı lehine geciktirme tazminatına hükmedilmez.
Kanun, tetkik merciince, %40lık tazminata hükmedilebilmesi için alacaklının talepte bulunmasını öngörmemiştir. Tazminata hükmedileceğini ve tazminat oranının %40dan aşağı olmayacağını kanun açıkça belirttiğine göre, bu miktar tazminata hükmedilebilmesi için, kanaatimizce, alacaklının talep etmesine gerek olmadığı gibi, zararının bu kadar olduğunu iddia ve ispat etmesine de gerek yoktur. Alacaklı %40ın üzerinde zararı olduğunu iddia ederek daha fazla tazminat istediği takdirde, işte ancak o zaman, bu fazlaya ilişkin zararın hüküm altına alınabilmesi için alacaklının talepte bulunmuş olması ve fazlaya ilişkin kısmın varlığının ispat edilmesi gerekir.
Mahcuz mala istihkak davasının reddedilmesi halinde, evvelce verilmiş olan takibin taliki kararı kendiliğinden kalkar. Talik kararı ile durmuş olan takibe kaldığı yerden devam edilir. Mahcuz mala istihkak iddiasının reddine ilişkin icra tetkik mercii kararı kabili temyiz olup temyiz etmekte hukuki yararı olan davacı üçüncü kişi tarafından temyiz edilebilir.
ccc)Mahcuz mala istihkak davası açılmadan önce, mahcuz mal paraya çevrilmiş ve icra veznesine giren para henüz haciz alacaklısına ödenmemiş ise; üçüncü kişi mahcuz mala istihkak davasını, mahcuz mal bedeli hakkında açabilecektir (m.97/f.9).
ddd) Mahcuz mala istihkak davasının seyri sırasında haczin kalkmış veya mahcuz malın paraya çevrilmiş olması;
· Mahcuz mala istihkak davasının seyri sırasında, çeşitli sebeplerden dolayı haciz kalkmış ise; mesela, takip konusu borç icra veznesine tamamen ödendiği (m.12) takdirde, takip gayesine ulaşmış olacağı için, mahcuz mala istihkak davasına konu teşkil eden mal üzerindeki haciz kaldırılır. Bu durumda artık mahcuz mal söz konusu olmadığı için, mahcuz mala istihkak davası konusuz hale gelmiş olur. Tetkik mercii, istihkak iddiasının yöneltildiği mal üzerindeki haczin kalkması sebebiyle dava konusuz hale gelmiş ise, yargılamaya devam edemeyeceği içi, esas hakkında hüküm ittihazına mahal bulunmadığı gerekçesiyle davayı usuli bir kararla ret edecektir.
Mahcuz mala istihkak davasının konusuz kalması halinde, yargılama giderleri ile m. 97/13. ve 15. fıkralar uyarınca tazminata karar verilip verilemeyeceği hakkında doktrin ve uygulamada farklı görüşler ileri sürülmüştür.
· Tetkik merciince, takibin devamına karar verildiğinden mahcuz mala istihkak davasının seyri sırasında, mahcuz mal paraya çevrilmiş ve elde edilen satış icra veznesine girmiş ise;
Bu durumda, dava konusuz hale gelmiş olmayıp, mahcuz mala istihkak davası mahcuz malın satış bedeli üzerinden devam edecektir. Tetkik mercii, bu bedelin dava sonuna kadar haciz alacaklısına ödenmemesi veya teminat karşılığında ya da duruma göre teminatsız olarak ödenmesi hususunda ayrıca karar verir (m.97/7,9 ve f.10).
d-)Kanun Yolları
Mahcuz mala istihkak davası tetkik merciinde açılmakla beraber, yapılacak yargımla sıkı şekil şartlarına (m.68-68a) tabi bir yargılama olmayıp, bu davaya basit yargılama usulüne göre ve HUMKun genel hükümleri uyarınca bakılır .(m.97/11)
Mahcuz mala istihkak davası, mahkemelerde görülen diğer davalar gibi teknik anlamda tam bir dava olup, yargılama sonunda davanın reddi veya kabulü hakkında verilen nihai karar tefhim veya tebliğinden itibaren 10 gün içinde temyiz dilebilir (m.363/f.2).
Tetkik mircinin takip hukukuna ilişkin kararlarının temyizi satıştan başka icra takip işlemlerini durdurmaz. Diğer bir deyişle, tetkik mercii kararı temyiz edilmiş olsa bile takibe devam edilir, sadece mahcuz malın satışı yapılamaz.
Ancak, üçüncü kişinin haciz alacaklısına karşı açtığı mahcuz mala istihkak davasının reddine ilişkin tetkik mercii kararının temyizi bakımından kanunda özel bir hüküm mevcuttur. Haciz alacaklısına karşı açılan mahcuz mala istihkak davasını tetkik mercii reddetmiş ise; bu kararı temyiz eden davacı üçüncü kişi, icranın geri bırakılması için Yargıtaydan karar alınmak üzere kendisine uygun bir süre verilmesini icra müdüründen teminat karşılığında isteyebilecektir.
Mahcuz mala istihkak davasının kabul veya reddine ilişkin tetkik mercii kararı, tefhim veya tebliğinden itibaren 10 gün içinde HUMK daki şartlar dâhilinde kabili temyiz olduğu gibi, Yargıtayın tetkik mercii kararını temyizen inceleyerek vereceği karara karşı da 10 gün içinde HUMK m.440442 çerçevesinde tashihi karar(karar düzeltme) yoluna gidilebilecektir.
e-)Karşı Dava
Malın borçlu elinde iken haczi durumunda, üçüncü kişinin haciz alacaklı aleyhine icra mahkemesinde mahcuz mala istihkak davası açması üzerine, davalı haciz alacaklıda, geçici veya kesin aciz vesikası ibrazı gerekmeksizin karşı dava olarak davacı üçüncü kişi aleyhine icra mahkemesinde bir iptal davası açabilecektir.(m.97) Bu durum, tasarrufi işlemin iptali davasının, ancak kesin veya geçici aciz vesikasına sahip bir alacaklı tarafından borçlu ve üçüncü kişiye mahkemede açılabileceği kuralının tek istisnasıdır.(m.277/b.2)
Mahcuz mala istihkak davası, icra mahkemesinde görülmekle beraber mahiyet ve muhtevası bakımından tam bir davadır. Bu yüzden, mahcuz mala istihkak davasındaki yargılama sıkı şekil şartlarına tabi bir yargılama olmayıp, HUMK un genel hükümlerine göre yargılama yapılır. Mahkemede açılan davada olduğu gibi, icra mahkemesi hâkimi, davada tarafların iddia ve savunmaları ile delillerini HUMK un genel hükümlerine göre inceleyip, değerlendirir. Mahcuz mala istihkak davasına karşı davalı haciz alacaklının davacı üçüncü kişiye karşı mütekabilen tasarrufun iptali davası açması halinde, dava ve karşı davada tarafların gösterecekleri bütün delilleri, tetkik mercii hâkimi serbestçe takdir eder(m.97).
B) MALIN ÜÇÜNCÜ KİŞİ ELİDE İKEN HACİZ EDİLMESİ HALİNDE İSTİHKAK DAVASI
Üçüncü kişinin, sadece kendi yedinde iken haciz edilen mallar üzerinde mülkiyet veya rehin hakkı iddia etmesi halinde, icra müdürü, üçüncü kişi aleyhine tetkik merciine başvurup istihkak davası açması için alacaklıya 7 günlük bir süre verir.(m.99)
Sadece kendi yedinde iken haciz edilen mallar üzerinde üçüncü kişinin istihkak iddiasında bulunulmuş olması halinde açılacak mahcuz mala istihkak davacısı haciz alacaklısı, davalı ise, üçüncü kişidir. Borçlu, mahcuz mala istihkak davasında taraf değildir.
Haciz alacaklı, üçüncü kişinin yedinde iken haciz edilen mal üzerinde istihkak iddiasını dayandırdığı hakka sahip olup olmadığının tespitini talep ederek mahcuz mala istihkak davası açacağı için, bu dava bir menfi tespit davasıdır.
Üçüncü kişinin elinde haciz edilen menkul mal takibin yapıldığı icra dairesinin yetki sahası dışında bulunduğu için, haciz istinabe yoluyla gerçekleştirilmiş ise,istinabe olunun icra dairesinin memuru tarafından haczin yapıldığı yerde düzenlenen haciz tutanağına, üçüncü kişinin istihkak iddiası da kaydedilir.İstinabe olunan icra dairesi, düzenlediği haciz tutanağını, takibin yapıldığı icra dairesine gönderir,Takibin yapıldığı icra dairesinin müdürü, üçüncü kişi aleyhine tetkik merciine başvurup istihkak davası açması için haciz alacaklıya 7 günlük bir süre verir(m.99/cüm.1).
Alacaklı, icra müdürünün bu kararının kendisine tebliğinden itibaren 7 gün içinde tetkik mercii hâkimliğinde üçüncü kişi aleyhine mahcuz mala istihkak davası açmaz ise, üçüncü kişinin istihkak iddiasını kabul etmiş sayılır ve haciz kalkar.
Alacaklı, icra müdürünün bu kararının kendisine tebliğinden itibaren 7gün içinde tetkik mercii hâkimliğine başvurup üçüncü kişi aleyhine mahcuz mala istihkak davası açarsa, yargılamanın nasıl yapılacağı m.99da gösterilmemiştir.
Malın elinde haciz edildiği üçüncü kişinin istihkak iddiasında bulunmuş olası halinde, mahcuz mala istihkak davası açma külfetini kanun koyucu haciz alacaklıya yüklemiştir(m.99).
Ancak, m.99un varlığı sırasında istihkak iddiasında bulunmuş olan üçüncü kişinin, haciz alacaklının dava açmasını beklemeden ona karşı tetkik merciinde mala istihkak davası açmasına engel değildir.
Malın üçüncü kişi elinde iken haciz edilmesi halinde, açılacak mahcuz mala istihkak davasının davacısı haciz alacaklı, davalısı ise üçüncü kişi olacaktır.
Menkul mal üçüncü kişi elinde iken haciz edildiğinden, zilyetlik karinesinden davalı üçüncü kişi yararlanacaktır. Zilyetlik, zilyedi olunan menkul mal üzerinde iddia edilen hakkın varlığına karine teşkil eder. Karinenin lehine olduğu davalı üçüncü kişi istihkak iddiasını dayandırdığı mülkiyet veya rehin hakkının varlığını ispat zorunda değildir. Karinenin aksini iddia eden hacizli alacaklı, üçüncü kişi elinde iken haciz edilen menkul malın borçluya ait olduğunu veya üçüncü kişinin o mal üzerinde rehin hakkının bulunmadığını ispat yükü altındadır.
a)Hacizli alacaklı, üçüncü kişiye karşı tetkik merciinde açtığı mahcuz mala istihkak davasını kazanırsa, üçüncü kişinin istihkak iddiasını dayandırdığı hakkın mevcut bulunmadığı anlaşılmış olur. Kararın kesinleşmesi halinde, alacaklının talebi üzerine mahcuz mal paraya çevrilecek ve elde edilen meblağdan alacaklı tatmin edilecektir.
b)Haciz alacaklı, üçüncü kişiye karşı tetkik merciinde açtığı mahcuz mala istihkak davasını kaybederse, üçüncü kişinin istihkak iddiasını dayandırdığı hakkın mevcut bulunduğu anlaşılmış olur. Bu durumda, haczin akıbeti, üçüncü kişinin istihkak iddiasını dayandırdığı hakkın mahiyetine göre değişecektir.
Üçüncü kişi, mahcuz menkulün kendisine ait olduğunu iddia etmiş ve mahcuz mala istihkak davası, davalı üçüncü kişi lehine sonuçlanmış ise, mahcuz malın borçluya ait olmadığı anlaşıldığından, davanın reddine ilişkin tetkik mercii kararının kesinleşmesi üzerine haciz kalkacaktır.
Üçüncü kişi, istihkak iddiasını mülkiyetten gayri bir hakka, mesela, rehin hakkına dayandırmış ise. Menkul mal üzerinde üçüncü kişi lehine rehin hakkının mevcut olması, o malın haczedilip paraya çevrilmesine engel değildir.
O halde, davalı haciz alacaklının. Üçüncü kişinin rehin hakkının bulunmadığını iddia ederek açtığı mahcuz malı istihkak davasını kaybetmesi, haczin kalkmasını gerektirmez. Mahcuz menkul mal, haciz alacaklısının talebi üzerine paraya çevrilirken davayı kazanan üçüncü kişinin rehin hakkı da dikkate alınmak gerekecektir. (m.115-m.116)
Haciz alacaklısının üçüncü kişiye açtığı mahcuz mala istihkak davası sonunda tetkik merciince davanın kabul ve ya reddi yönünde verilen nihai karar kabili temyizdir. Tetkik mercii kararının ilişkin olduğu mal ve ya hakkın değeri kanunda öngörülen para sınırını geçtiği takdirde temyiz edilebilecektir. Tetkik merciinin takip hukukuna ilişkin kararları, mahkeme kararının temyizine ilişkin HUMK hükümlerine tabidir.
C)BORÇLU İLE ÜÇÜNCÜ KİŞİNİN MALI BİRLİKTE ELDE BULUNDURMALARI DURUMUNDA İSTİHKAK DAVASI
Borçlu ile(istihkak iddiasında bulunan) üçüncü kişinin(mesela borçlunun eşinin) hacizli malı birlikte ellerinde bulundurmaları hallinde dahi, mal borçlunun elinde sayılır (m.97/a.1, c.2). Bu nedenle, bu halde de istihkak davası açma külfeti, borçlu ile birlikte malı elinde bulunduran üçüncü kişiye düşer; yani, bu halde de(m.99 değil) m.96 ve 97 hükümleri uygulanır.
Borçlu ile birlikte malı elinde bulunduran üçüncü kişi m.97ye göre alacaklıya karşı açacağı istihkak davasında m.97, 1deki karine gereğince malın maliki sayılan borçlunun gerçekten malik olmadığını, bilakis malın kendisine ait olduğunu ispat etmekle yükümlüdür.
Ancak, borçlu ile birlikte malı elinde bulunduran üçüncü kişi lehine bir karine konulmuştur: Birlikte oturulan yerlerdeki mallardan mahiyetleri itibariyle kadın, erkek ve çocuklara aidiyetleri açıkça anlaşılanlar veya örf ve adet, sanat, meslek veya meşgale icabı olanlar bunlar farz olunur. Bu karinenin aksini ispat külfeti iddia eden kişiye düşer.
Fakat bu karine yalnız ispat bakımındandır. İstihkak davası ama külfeti, yine malı borçlu ile birlikte elinde bulunduran üçüncü kişiye düşer. Mesela, kocanın borcundan dolayı evinde haczedilen dikiş makinesi borçlunun elinde sayılır ve istihkak davası(dikiş makinesinin kendisine ait olduğunu iddia eden) borçlunun karısı tarafından(alacaklıya) karşı açılır. Fakat dikiş makinesi mahiyeti itibariyle(davacı) kadına ait farz olunur; dikiş makinesinin davacı kadına ait olmadığını(borçlu kocaya ait olduğunu) ispat yükü davalı alacaklıya düşer.
frmpaylaş.com