Ce: Eğitimde Ölçme Ve Değerlendirme
HEDEFLERİN AŞAMALI SINIFLAMASI VE BU SINIFLAMAYA UYGUN TEST YAZMA
Madde, bir davranışın varolup olmadığını, varsa derecesini yoklamadır. Yoklanan davranış önemli ve gözlenebilir olmalıdır. Ve o davranışa uygun ölçme aracı seçilmelidir.
Bloom ve arkadaşları eğitim yoluyla öğrencilere kazandırılabilecek davranışları üçe ayırmıştır. Bunlar bilişsel, duyuşsal ve psikomotor davranışlardır. Onlar bir davranışın hangi alana ait olduğunun ölçütlerini belirlemekle kalmamıştır. O alan içinde ne kadar ağırlıklı olduğu, derinliği de yapılan sıralama ile ortaya konulmuştur.
Farklı alanlara ait davranışların kazandırılması için farklı yöntemlerin kullanılması, farklı biçimlerde değerlendirmelerin yapılması gerekir. Yine bir alandaki farklı düzeydeki davranışların kazandırılması ve ölçülmesi de doğal olarak farklı olacaktır.
Bilişsel Davranışlar: Bilgi ve bilgiden doğan zihinsel yeteneklerle becerileri kapsar. Bu alanın alt basamakları: Bilgi, kavrama, uygulama, analiz, sentez ve değerlendirmedir. Öğretmenler, bilgi düzeyinden değerlendirme düzeyine gidildikçe öğrenme derecesinin arttığını ve her bir aşama ile ilgili madde tipinin nasıl olması gerektiğini bilmelidir. Birer örnek vererek bu düzeylerde hazırlanan soruları örneklendirelim:
“Öğrencilerin bilgisini ölçmeye yarayan araca ne ad verilir?” -( Bilgi düzeyi).
“Güvenirlik; geçerlik için gerekli ama yeterli değildir. ifadesinin anlamı nedir?”-(Kavrama düzeyi).
“1:200 000 ölçekli haritada 10 cm’lik uzaklık gerçekte kaç kilometredir”- (Uygulama düzeyi).
“...metninin ana fikrini, olaylarını, kişilerini, alt düşüncelerini söyleyiniz”- (Analiz düzeyi).
“Karışık olarak verilen 10 anahtar sözcük yardımıyla anlamlı bir yazı yazınız.” (Sentez düzeyi)
“İnsanın sanatçı ruhunun oluşmasında tiyatro mu, sinema mı daha etkilidir?”- (Değerlendirme düzeyi).
Duyuşsal Alan: İlgi, tutum ve değer vermeyle ilgili davranışları kapsar. Örnek soru:”Mimar Sinan’ın Osmanlı Sanat ve Kültürüne olan katkısını anlatınız.”
Psikomotor Alan:Beyin ve organların koordinasyonu ile yapılan davranışları kapsar. Örnek:” Uygun malzemeleri kullanarak 10 dakikada 4 kişilik omlet yapınız”
TEST VE MADDE ANALİZİ
Bir testte yer alacak maddeleri seçme işine; madde analizi denir. Madde analizinde yapılacak ilk işlemlerden biri ön denemedir. Bu yolla: Kolay-zor maddeler, amaca uygun güçlükteki maddeler, maddeleri ayırtetme gücü, testte kullanılacak madde sayısı,verilecek zaman, yönergenin şekillenmesi... sağlanabilir.
Test Puanının Analizi:Testin uygulama sonuçlarına bakarak şu konularda yargılara varılabilir: (1) Puanların; ranjı, standart kayması, dağılımın çarpıklık öçlüsü, (2) Testin ortalama puanı, (3) Testte boş bırakılan ya da erişilemeyen maddeler.
Ranj: Dizideki en büyük puan ile en küçük puan arasındaki farktır. Ranj arttıkça testin ayırt ediciliği artar, dolayısıyla güvenirlik yükselir. Standart kayma büyüdükçe güvenirlik artar. Ranj/ Standart Kayma= 4-6 olmalıdır.
Çarpıklık Değeri: Bu değer 3(A.Ortalama- Medyan)/Standart Kayma formülüyle bulunur. Çıkan sonuç; negatif ise test kolay, pozitif ise zor, 0,10< ise hafif zor, 0,10-0,25 arası ise orta derecede zor, 0,25> ise çok zordur.
Madde Güçlük Derecesi: Bu değer maddeye doğru cevap verenlerin sayısının toplam öğrenci sayısına bölünmesiyle bulunur. Madde güçlük indeksi, 0 ile 41 arasında değişir. Değer 0’ a yaklaştıkça madde zor, + 1’ e yaklaştıkça kolaydır. Başarı testlerinde 0,50 güçlük değerinde maddeler kullanılması önerilmektedir.
Başarının 0,50’nin altında olması ;bilinen nedenlerin yanında1) yönergenin iyi hazırlanmamasına, (2) madde kökünün açık olmamasına, (3) şıklar arasında doğru cevabın bulunmamasına bağlanabilir.
Madde Ayırt Edicilik Gücü: Bu değerin hesaplanmasında %27 lik en üst grup ile %27’lik en alt grup dikkate alınır. Üst gruptaki doğru cevap veren öğrenci sayısından alt grupta doğru cevap veren öğrenci sayısı çıkarılıp; toplam öğrenci sayısına bölündüğünde madde güçlük gücü bulunmuş olur. Bu değer de –1 ile + 1 arasında değişir. 0,40 ayrtediciliği oldukça iyi maddeyi anlatır. 0,30-0,39 iyi, 0,20-0,29 düzeltilmesi gereken soru, < 0,19 kullanılmaz soru anlamındadır.
Madde Analizi: Maddeler işe yarar mıdır? İşe yaramıyorsa niçin yaramamıştır? Maddede ne tür düzeltmeler yapılabilir? Gibi soruların cevaplarının alınması madde analizidir. Madde analizi, onun kullanılış amacıyla da ilgilidir. Deneme grubu ile testin uygulanacağı grubun benzerliği madde analizinde önemli bir önkoşuldur. Her bir maddenin analiz yoluyla: güçlük derecesi, ayırt ediciliği, çeldiricilerinin iyi çalışıp çalışmadığı, köklerinin iyi anlaşılıp anlaşılmadığı sorgulanır. Madde analizi; bir grubu iki denk kümeye ayırarak karşılaştırmalarla geliştirilebilir.
TEST PUANLARI ÜZERİNDE İSTATİSTİKSEL İŞLEMLER
Değerlendirmeye esas olan veriler ya ölçme yoluyla ya da gözlem yoluyla elde edilir. “Ruken, sınıfın en çalışkanıdır” ifadesi gözleme dayalı bir değerlendirmedir. “Ruken, 100 puan üzerinden 98 aldı, o çalışkandır” ifadesi ise ölçmeye dayalı(sayısal) bir değerlendirmedir. Ölçmeye dayalı veriler güvenilir olduğu kadar üzerinde istatistik işlemler yapmaya da elverişlidir. Ölçme verileri istatistiksel yollardan incelenirken sırayla kimi işlemler yapılır. Bu işlemler:
1.Verilerin büyükten küçüğe doğru sıralanması, çok sayıda veri varsa gruplamaya gidilmesi: Karışık olarak sıralanan verilerden bir anlam çıkarmak mümkün değildir. Sıraya dizilen( dağılım halinde gösterilen) puanlara bakarak en iyilerin en yetersizlerin kimler olduğu hemen anlaşılabilir. Veri sayısı çoksa art arda gelen veriler bir grupta toplanabilir. Bunun için öncelikle grup sayısı,10-20 arasında olmalıdır ama 9-11-13-15 gibi tek sayılı bir rakam olması istatistik işlemler için daha uygundur. Grup aralığının da tek rakamlı(5,7,9 gibi) olması çalışmaları kolaylaştırır. Dağılımın ranjı bulunur, kararlaştırılan grup sayısına bölünerek grup aralığı hesaplanır. Örnek,dağılımın en yüksek puanı 91, en küçük puanı 20 olsun. Ranj: 91-20=71 ve grup sayısının 15 olmasını istiyorsak; 71:15=4,7 den düz hesap 5,grup aralığıdır.
2.Frekans Dağılımını Çıkarmak ve Dağılımı Grafikle Göstermek
ağılımdaki her puanın kaç kez tekrar ettiğini gösteren sayı, frekanstır. Örneğin Y.Dil dersinden 75 puanını 3, 70 puanını 4 kişi almış derken; 3 ve 4 sayıları frekans değeridir. Ham puanlardan doğrudan frekanslara gidilmez. Öncelikle / ( çetele)işareti kullanılarak toplam tekrar sayıları bulunur. Frekans dağılımına bakarak genel dağılım; sütün ya da çizgi grafiği ile özetlenir. Frekanslar x, puanlar y ekseninde gösterilir.Grafikler ölçme sonucunu kestirmeden anlamaya ve anlatmaya hizmet eder.
Dizinin altından başlanarak üste doğru frekansların toplanmasıyla oluşan frekanslara yığmalı frekans denir. Yığmalı frekans, yüzdelik hesaplamada bulunması gereken bir değerdir.
3.Merkezi Eğilim Ölçüleri (ortalama) ile Yüzdelikleri Hesaplama:Bir dizideki puanların tümünü temsil eden tipik sayılabilecek değer veya ölçülerdir.
Mod
Tepedeğer) Bir dizinin mod’u en yüksek olan puan değeridir. Dizi hakkında hemen bir fikir edinme olanağını verir. Bir dizide birden çok mod değeri olabilir.
Medyan ortanca) Bir diziyi ikiye bölen noktaya isabet eden değerdir. Dizide ortalamayı etkileyecek uç değerler bulunması halinde medyan, en güvenilir ortalama ölçüsüdür. Eldeki puanlar tekse; ortadaki puan medyandır. Eğer puanlar çift ise, ortadaki iki puanın ortalaması kabaca medyanı verir. Örneğin, yaşları 6, 10, 25, 30, 45, 55 ve 70 olan bir ailenin oluşturduğu dizinin medyanı, ortadaki 30 puanıdır. Diziye 80 yaş eklenmiş olsaydı medyan 38 olurdu.( Medyan dizide bulunmayan bir puan olabilir.)
Aritmetik Ortalama (mean): Daha çok homojen gruplarda kullanılan ölçüdür. Puanlar toplamı, puan sayısına bölünerek bulunur. Frekans değerleri bulunmuş dizilerde kısaca frekans değerleriyle puanlar çarpılıp toplam, frekans toplamına bölünür. Dizideki her puanın ortalamaya yansımasını istediğimiz hallerde aritmetik ortalamaya başvurulur. Gruplanmış dizilerde aralık değeri frekansla çarpılır, toplamlar frekans sayısına bölünerek aritmetik ortalama bulunur.
Ağırlıklı Ortalama: Puanlara farklı ağırlıklar verilmesi durumunda aritmetik ortalama yerine ağırlıklı ortalama kullanılır. Örneğin vizenin ağırlığı %30, finalinki %70 olsun. Öğrencinin vize notu 60, final notu 50 ise; ağırlıklı ortalama =( 30x60)+(70x50)/30+70’tir.
Yüzdelikler:Bir dağılımın belirli bir yüzdesini altında bırakan noktadır. “Yüzde” terimi ile karıştırmamak gerekir. Yüzde, belirli bir miktarı ya da alanı; yüzdelik ise, altında ya da üstünde belli oranlarda ölçümler bırakan bir noktanın değerini belirtir. Örneğin 10. Yüzdelik(Y10): ölçümlerin 0,10 unu altında, 0,90 ını üstünde bırakan değeri anlatır. ÖSS’de bir puanın hangi yüzdelik içinde olduğu belirtilerek öğrencilere puanlarından daha anlamlı bir değer verilmektedir. Yüzdeliklerde çeyrek, medyan ve üçüncü çeyrek yüzdelikler grubun anlaşılmasına hizmet etmektedir.
Yüzdeliğin hesaplanmasında şu formül uygulanır: Yüzdelik=Puanın karşısındaki yığmalı frekans/ toplam frekans x 100.
4. Dağılım (Yayılma) Ölçüleri: İki ayrı puan dizisinin aritmetik ortalamaları aynı olabilir ama dağılımlar birbirine benzemeyebilir. Örneğin 1. Grup puanlar:5,6,6,7 ve 2. Grup puanlar 2,3,6,9,10 olsun. Her iki grubun A.Ortalaması:6’dır. Ama grupların ilk bakıştan birbirinden farklı olduğu görülmektedir.
Ranj(dizi genişliği): Bir dağılımdaki puanların en büyüğü ile en küçüğü arasındaki farktır. Dağılımın homojen puanlardan oluşup oluşmadığını gösterir. Yukarıda verilen 1. Grubun ranjı:7-5=2, diğer grubun ranjı ise10-2=8 dir.
Çeyrek Kayma: Bir dağılımdaki %75. Nokta ile %25 .nokta arasındaki genişliğin yarısına çeyrek kayma denir. Dizideki %50. Nokta, medyandır. Çeyrek kayma, medyan etrafındaki iki çeyrek nokta arasındaki ortalama açıklığı temsil eder. Çeyrek kayma, dağılımın belirgin biçimde sağa ya da sola eğilimli olması halinde kullanılan bir dağılım ölçüsüdür. Yüzdelik hesaplama formülünü kullanarak 1. ve 3. Çeyrekler bulunduğunda; çeyrek kayma iki değer arasındaki farkın yarısı olarak elde edilebilir.
Standart Kayma:Yayılma ölçüleri arasında en güvenilir olanı ve en yaygın kullanılanı standart kaymadır. Ortalama ölçüsü olarak aritmetik ortalamanın kullanıldığı dağılımlar için standart kayma kullanılır. Hesaplanması: Dağılımın aritmetik ortalamasından, puanlar farkının, karelerinin, toplamının, karekökünün bulunması ile yapılır. Örneğin 2,4,6,8,10,12 dağılımını A.Ortl.=7’dir. Puanların A.Ortalamadan kaymaları:-5,-3,-1,1,3, ve 5’tir. Kaymaların karesi:25,9,1,1,9, ve 25’tir.Bunların toplamı 70 ve aritmetik ortalaması 70/6 (puan sayısı)=11,6’dır. 11,6’nın karekökü olan 3,4’ise standart kaymadır.
Standart kaymanın yorumlanmasında normal dağılım eğrisinden yararlanılabilir. Normal dağılımda bütün ortalama ölçüleri (mod, medyan, aritmetik ortalama) aynı nokta (0 ) üzerine düşer. Ortalama noktası dağılımı ikiye böler. Dağılım alanı “-3,-2,-1,0,+1,+2, ve+3” biçiminde 6 standart kayma (sigma) ile bölünür. Puanların 2/3’ü (%68’i) ortadaki –1 ve +1 standart kaymaları arasında bulunur.
KAYNAKLAR:
Tekin, Halil (1996) Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme, 9. Baskı, Yargı Yayınları, Ankara.
Yıldırım, Cemal (1983) Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme-Öğretmenler İçin el Kitabı,ÖSYM Yayınları, Ankara
