afyon gelenek ve görenekleri
afyon gelenek ve görenekleri afyonkarahisar gelenek ve görenekleri afyon gelenekleri afyonun gelenekleri afyonun
AFYON
ÖRF-ADET-GELENEK-GÖRENEKLERİ
DÜĞÜN
Afyonkarahisar'da evlenme törenleri sırasıyla şöyle oluşmaktadır: Dünür gezme(görücülük), söz kesilip kahve içme, nişan(yavuklu olma), şerbet içilmesi, karşılıklı sini( tepsiyle baş üstünde nişan hediyesi olan şeker, çerez, iç çamaşırı, mendil, çorap v.b. hafif eşya) gönderilmesi, sini ardı (nişan tepsilerinin karşılıklı gönderilmesinden sonra kız evince yapılan yemek ziyafeti), kandillikler(kandil günlerinde gönderilen kına ve kandil helvası, buna karşılık kız evinden oğlan evine bir tepsi ağzıaçık, bir çeşit börek veya lokma) gönderilmesi, hıdrellez daveti(nişanlık zamanı hıdrelleze rastlarsa oğlan tarafından "Hıdrellezlik" gönderilir. Kuzu kesilerek yemekli kır daveti yapılır. Bayramlık(kız evinden oğlan evine, oğlan evinden kız evine karşılıklı çamaşır), kurban bayramında ise süslenmiş koç(oğlan evinden kız evine) gönderilir.
Nişandan düğün haftasına kadar bu töre ve gelenekler, ailelerin maddî durumuna göre yapılır. Düğün haftasından önce iki aile, düğün, nikah ve esvap kesme gününü tesbit eder, hazırlıklara başlar. Oğlan evi tarafı gelini tanınmış bir mağazaya davet eder. Mağazada gelin için alınacak giysi ve gelinlik v.b. eşyaya bakılır. Buna "Esvap Kesme" adı verilir. Esvap kesmeyle beraber, her iki taraf, düğün için yakınları (eş,dost ve akraba) davet etmek üzere "Okucu" adı verilen sözlü davetçi gönderirler. Günümüzde ise davetiye kartları gönderilmektedir.
Kadın okuyucular düğün sahibinin yakınlarını ev ev dolaşarak düğüne davet ederler. Böylece düğün başlamış olur. Düğün dört gün devam eder. Çarşamba günü düğünde oğlan evinde yemek davetleri öğleden itibaren başlar.
Akşam yemeğine daha çok gençler(damadın arkadaşları) davet edilir. Aynı gün öğleden sonra "Saç Kesme" yapılır. Kaynananın başkanlığında kalabalık bir kadın grubu oğlan evinden kız evine gider. Kız evinden en az iki tefçi kadın oğlan evinden gelen kadın grubunu ayakta tef çalarak ve türkü söyleyerek, düğün evinin merdiveni başında veya taşlığında karşılar. Kız evinden çağrılmış olan misafirler diğer davetlilerle birlikte toplanır. Çengiler durmadan türkü söylemeye devam eder. Gelin kız, kaynananın bulunduğu yere gelir. Kaynananın ve misafirlerin ellerini öptükten sonra kaynananın önüne diz çöker. Önce kaynana, görümce, teyze,yenge(amca, dayı hanımları) birer ikişer saç Tlfini kesmek suretiyle "Saç Kesme" töreni yerine getirilir. Bu törende kaynana, geline ziynet olarak ne takacaksa (altın, inci, gerdanlık, küpe, bilezik v.b.) sırasıyla takar. Tören bittikten sonra gelişlerinde olduğu gibi giderlerken de çengiler, ayakta çalarak uğurlarlar. Saç kesme töreninin akşamı "Kına Gecesi" yapılır.
Kına Gecesi:
Erkek evi:
Oğlan evinde bir miktar kına ile gerekli mumlar hazırlanarak kız evine gönderilir. Bu gecede damadın arkadaşları çoğunluktadır. Kına gecesinde sağdıcın görevi çoktur. Misafirleri sağdıç karşılar, ağırlar.
Kız evinden bir grup, oğlan evine "hayırlı olsun"a gelir. Bir odada, sofra ve saz heyeti kurulur. Vakit yatsıyı geçince kına yakma törenine başlanır. Bir tas içinde karılmış kına önce damadın, sonra sağdıcın sağ elinin üç parmağına(yarım el) yakılır. Kına yakılmaya başlarken saz heyeti ve düğünde bulunan gençler "Kına Türküsü" söylerler. Kına yakıldıktan sonra damat ile sağdıç, babanın ve aile büyüklerinin ellerini öperler.
Kız Evi:
Saç kesme töreni gecesi, oğlan evinden, yine başlarında kaynana olmak üzere kalabalık bir grup kız evine gelir. Karşılama gündüzki gibidir. Gelin kız ile sağdıç el öperler. Gelin kızın avcuna bir parça kına konularak, bunun üzerine bahşişler verilir. Kız evinde eğlence, oğlan evi gittikten sonra daha çok olur. Kızın arkadaşları, etrafını sararlar ve binbir özentiyle ellerine ve ayaklarına kına yakarlar. Kızlar tefçinin eşliğinde kına türküsü söyleyerek geç saatlere kadar eğlenirler. Kız tarafı kına yakanlara haşhaşlı pide, öğme, reçel, peynir, zeytin gibi yiyecekler ikram eder. Oğlan ve kız evinin ileri gelenlerinden birer grup, birbirlerini ziyaret ederek, hayırlı olmasını dilerler.
Gelin Alma:
Perşembe sabahı her iki taraf da hareketlidir. Oğlan evinden kız evine bir kamyon gönderilir. Bu kamyona çeyizler yüklenir. Kızın çeyizi sandık, yatak odası takımı, halı, koltuk takımı, battaniye, yatak takımı ve mutfak takımından(tencere, tabak, çatal bıçak takımı, çay takımı, fincan takımı, su takımı, su ve ocak güğümleri, tepsi v.b.) oluşur. Çeyizle beraber kız evinden giden kadınlar, çeyizleri asar ve gelin odasını hazırlar.
Gelin hazırlanır, gelin almak üzere oğlan evinin akrabaları ve kaynana kız evine giderler. Gelin kızın babası, yakın akrabaları duvak örterler, görümlük para verirler. Bu tören çok hüzünlü olur. Duvak örtülünce kaynana, gelini arabaya bindirir. Hareket etmeden önce dua okunur. Akrabalar oğlan evine giderler. Oğlan akrabaları ve kayınpeder gelini beklemektedir. Gelin, evin önüne gelince arabadan inmeden bir kurban kesilir. Gelini arabadan kayınpederi indirir. Gelin orada bulunanların elini öper. Duvağı örtülüdür. Oğlan evinin akrabaları el öpme sırasında geline görümlük hediyeler verirler, ziynet eşyası takanlar da olur. Cuma günü öğleden sonra kadın misafirler gelin görmeye gelirler. Kız evi üzüntülü, oğlan evi neşelidir, gülünür, eğlenilir. Böylece düğünün bir kısmı bitmiş olur.
El Öpme Daveti:
Pazar günü kız evi oğlan evine bir tepsi baklava(Pazar baklavası) gönderir. Baklavayı götüren kadınlar, kadınları öğle yemeğine, erkekleri akşam yemeğine davet eder. El öpme daveti Pazartesi günü yapılır. Bu yemek çok çeşitlidir. Yemekten sonra kahve içilir, kız evinin yeniden aldığı dürüler dağıtılır.
Çeyiz İndirme Daveti:
El öpme davetinden birkaç gün sonra oğlan evi, kız evinin kadınlarını öğle, erkeklerini akşam yemeğine davet eder. Bu davetin amacı, asılı duran çeyizlerin indirilmesiyle düğünün bittiğini gösterir. İlimizde ayrıca, "imece, aşure, sıra geceleri (gecekler)" gibi gelenekler de vardır.
HAMAM
Hamam Türk kültürel mirasında sosyal olayların kutlandığı yer olarak da önem taşıyor. Afyon'da 'gelin hamamı', 'bebek hamamı', 'damat hamamı' ve 'asker hamamı' gibi gelenekler eski günlerin ihtişamı içinde olmasa da sürdürülüyor. En yaygın gelenek olan gelin hamamına göre gelin ve ailesindeki bayanlar düğünün başında damat tarafının davetlisi olarak hamama giderler. Hazırlanan yemekler göbek taşının üzerinde yenilir ve söylenen şarkılar eşliğinde eğlenilir. Geleneğe göre damadın ailesi tarafından geline havlu takımı ve takunya, akrabalarına ise takunya hediye edilir. Gelinin annesi ise karşılığında damadın ailesine yöresel bir eşarp olan tülbent hediye eder. 1900'lü yılların başlarında da Afyon ve çevresinde gelin kızlar düğünden önce kağnılarla Gazlıgöl Kaplıcasına getirilir, hamamda eğlenilir, yemek yenilirmiş.
Afyon il merkezinde bulunan hamamlar içinde Osmanlı döneminin ilk yıllarında yapılmış ve günümüze kadar kullanılagelmiş olanları bulunuyor. Bunlara zamanla yenileri de eklenmiş. Kadın ve erkek için ayrı ayrı, bitişik çifte hamamlar yapıldığı gibi, tek yapılanları da var.
YÖRESEL YEMEKLER:
ÇORBALAR: Sakala çarpan çorba, şehriye çorbası, tarhana çorbası, pirinç çorbası, işkembe çorbası, miyane çorbası.
ETLER : Bütüm et, zürbiye, pideli kebap, özbek pilavı, paça, duvaklı hindi, sırtsırta (çifthindi)
ETLİ SEBZE YEMEKLERİ : Nohutlu kabak musakka, patlıcan musakka, pırasa musakka, patlıcan böreği, yanı yarma (karnıyarık), patates oturtma, kabak dolma, yaprak dolması.
HAMUR İŞLERİ : Mercimekli bükme, ağzı açık, bohça böreği, ocak bükmesi, haşhaşlı katmer, haşhaşlı pide, şepit. Cızdırma, hamursuz, övme, yalınpide, pişi, lokma, cimcik hamuraşı ve ekmek.
TATLILAR : Kaymaklı ekmek kadayıfı, baklava, erişte baklavası, hurma baklavası, un helvası, kaymaklı güllaç, palize, su muhallebisi, kaymaklı tel kadayıfı, cücü kadayıf, aşure.
YÖRESEL GİYİM:
Kadın Giysileri : Göynek, şalvar, zıbın, birlak, kuşak, peştamal, alaca, çorap, baş, pullu çiçek, takı, üç etek�dir.
Erkek Giysileri : Genellikle efe, kızan ve zeybek giysileri ön plana çıkmaktadır.
HALK OYUNLARI VE FOLKLOR:
Afyon yöresinde genellikle kırık havalar oynanmaktadır. Aşağı yukarı aynı ritmlerde seyreden oyun- larda kesinlikle ayaklar dizden arkaya bükülerek veya hoplayıp zıplayarak oynanmaz. Ayrıca göbekde hare- ket ettirilmez. Gerdan kırma, omuz silkme (oynatma) gibi hareketler kesinlikle yapılmaz.
NELERİ İLE ÜNLÜ:
Haşhaş, Kaymak, Afyon Sucuğu, Afyon Mermeri, Çağlayan Mesire Yeri, İscehisar Kayalıkları, Bayat Kilimleri, Hüdai, Gazlıgöl, Dinar ve Sandıklı Kaplıcaları
İL İSMİ NEREDEN GELİYOR?
Afyon türklerinde sık sık "hisar" sözcüğü geçer. "hisarın bedenleri çevirin gidenleri" Bu hisar sözcüğünün Afyon türklerinde sık sık yinelenmesi nedensiz değildir. Eski adı Akroenos olan şehri Selçuklular uzun süren bir kuşatmadan sonra ele geçirdiler. "Hisar" kuşatma anlamına gelir. Acılarla elde edilen yere "Karahisar" dediler ve orada, kara taşlardan bir kale kurdular. Onaltıncı yüzyılda bölgede afyon yetiştirilmeye başlayınca, Karahisar'ın başına bir de Afyon eklendi ve şehir "Afyonkarahisar"adını aldı.
AFYON
ÖRF-ADET-GELENEK-GÖRENEKLERİ
DÜĞÜN
Afyonkarahisar'da evlenme törenleri sırasıyla şöyle oluşmaktadır: Dünür gezme(görücülük), söz kesilip kahve içme, nişan(yavuklu olma), şerbet içilmesi, karşılıklı sini( tepsiyle baş üstünde nişan hediyesi olan şeker, çerez, iç çamaşırı, mendil, çorap v.b. hafif eşya) gönderilmesi, sini ardı (nişan tepsilerinin karşılıklı gönderilmesinden sonra kız evince yapılan yemek ziyafeti), kandillikler(kandil günlerinde gönderilen kına ve kandil helvası, buna karşılık kız evinden oğlan evine bir tepsi ağzıaçık, bir çeşit börek veya lokma) gönderilmesi, hıdrellez daveti(nişanlık zamanı hıdrelleze rastlarsa oğlan tarafından "Hıdrellezlik" gönderilir. Kuzu kesilerek yemekli kır daveti yapılır. Bayramlık(kız evinden oğlan evine, oğlan evinden kız evine karşılıklı çamaşır), kurban bayramında ise süslenmiş koç(oğlan evinden kız evine) gönderilir.
Nişandan düğün haftasına kadar bu töre ve gelenekler, ailelerin maddî durumuna göre yapılır. Düğün haftasından önce iki aile, düğün, nikah ve esvap kesme gününü tesbit eder, hazırlıklara başlar. Oğlan evi tarafı gelini tanınmış bir mağazaya davet eder. Mağazada gelin için alınacak giysi ve gelinlik v.b. eşyaya bakılır. Buna "Esvap Kesme" adı verilir. Esvap kesmeyle beraber, her iki taraf, düğün için yakınları (eş,dost ve akraba) davet etmek üzere "Okucu" adı verilen sözlü davetçi gönderirler. Günümüzde ise davetiye kartları gönderilmektedir.
Kadın okuyucular düğün sahibinin yakınlarını ev ev dolaşarak düğüne davet ederler. Böylece düğün başlamış olur. Düğün dört gün devam eder. Çarşamba günü düğünde oğlan evinde yemek davetleri öğleden itibaren başlar.
Akşam yemeğine daha çok gençler(damadın arkadaşları) davet edilir. Aynı gün öğleden sonra "Saç Kesme" yapılır. Kaynananın başkanlığında kalabalık bir kadın grubu oğlan evinden kız evine gider. Kız evinden en az iki tefçi kadın oğlan evinden gelen kadın grubunu ayakta tef çalarak ve türkü söyleyerek, düğün evinin merdiveni başında veya taşlığında karşılar. Kız evinden çağrılmış olan misafirler diğer davetlilerle birlikte toplanır. Çengiler durmadan türkü söylemeye devam eder. Gelin kız, kaynananın bulunduğu yere gelir. Kaynananın ve misafirlerin ellerini öptükten sonra kaynananın önüne diz çöker. Önce kaynana, görümce, teyze,yenge(amca, dayı hanımları) birer ikişer saç Tlfini kesmek suretiyle "Saç Kesme" töreni yerine getirilir. Bu törende kaynana, geline ziynet olarak ne takacaksa (altın, inci, gerdanlık, küpe, bilezik v.b.) sırasıyla takar. Tören bittikten sonra gelişlerinde olduğu gibi giderlerken de çengiler, ayakta çalarak uğurlarlar. Saç kesme töreninin akşamı "Kına Gecesi" yapılır.
Kına Gecesi:
Erkek evi:
Oğlan evinde bir miktar kına ile gerekli mumlar hazırlanarak kız evine gönderilir. Bu gecede damadın arkadaşları çoğunluktadır. Kına gecesinde sağdıcın görevi çoktur. Misafirleri sağdıç karşılar, ağırlar.
Kız evinden bir grup, oğlan evine "hayırlı olsun"a gelir. Bir odada, sofra ve saz heyeti kurulur. Vakit yatsıyı geçince kına yakma törenine başlanır. Bir tas içinde karılmış kına önce damadın, sonra sağdıcın sağ elinin üç parmağına(yarım el) yakılır. Kına yakılmaya başlarken saz heyeti ve düğünde bulunan gençler "Kına Türküsü" söylerler. Kına yakıldıktan sonra damat ile sağdıç, babanın ve aile büyüklerinin ellerini öperler.
Kız Evi:
Saç kesme töreni gecesi, oğlan evinden, yine başlarında kaynana olmak üzere kalabalık bir grup kız evine gelir. Karşılama gündüzki gibidir. Gelin kız ile sağdıç el öperler. Gelin kızın avcuna bir parça kına konularak, bunun üzerine bahşişler verilir. Kız evinde eğlence, oğlan evi gittikten sonra daha çok olur. Kızın arkadaşları, etrafını sararlar ve binbir özentiyle ellerine ve ayaklarına kına yakarlar. Kızlar tefçinin eşliğinde kına türküsü söyleyerek geç saatlere kadar eğlenirler. Kız tarafı kına yakanlara haşhaşlı pide, öğme, reçel, peynir, zeytin gibi yiyecekler ikram eder. Oğlan ve kız evinin ileri gelenlerinden birer grup, birbirlerini ziyaret ederek, hayırlı olmasını dilerler.
Gelin Alma:
Perşembe sabahı her iki taraf da hareketlidir. Oğlan evinden kız evine bir kamyon gönderilir. Bu kamyona çeyizler yüklenir. Kızın çeyizi sandık, yatak odası takımı, halı, koltuk takımı, battaniye, yatak takımı ve mutfak takımından(tencere, tabak, çatal bıçak takımı, çay takımı, fincan takımı, su takımı, su ve ocak güğümleri, tepsi v.b.) oluşur. Çeyizle beraber kız evinden giden kadınlar, çeyizleri asar ve gelin odasını hazırlar.
Gelin hazırlanır, gelin almak üzere oğlan evinin akrabaları ve kaynana kız evine giderler. Gelin kızın babası, yakın akrabaları duvak örterler, görümlük para verirler. Bu tören çok hüzünlü olur. Duvak örtülünce kaynana, gelini arabaya bindirir. Hareket etmeden önce dua okunur. Akrabalar oğlan evine giderler. Oğlan akrabaları ve kayınpeder gelini beklemektedir. Gelin, evin önüne gelince arabadan inmeden bir kurban kesilir. Gelini arabadan kayınpederi indirir. Gelin orada bulunanların elini öper. Duvağı örtülüdür. Oğlan evinin akrabaları el öpme sırasında geline görümlük hediyeler verirler, ziynet eşyası takanlar da olur. Cuma günü öğleden sonra kadın misafirler gelin görmeye gelirler. Kız evi üzüntülü, oğlan evi neşelidir, gülünür, eğlenilir. Böylece düğünün bir kısmı bitmiş olur.
El Öpme Daveti:
Pazar günü kız evi oğlan evine bir tepsi baklava(Pazar baklavası) gönderir. Baklavayı götüren kadınlar, kadınları öğle yemeğine, erkekleri akşam yemeğine davet eder. El öpme daveti Pazartesi günü yapılır. Bu yemek çok çeşitlidir. Yemekten sonra kahve içilir, kız evinin yeniden aldığı dürüler dağıtılır.
Çeyiz İndirme Daveti:
El öpme davetinden birkaç gün sonra oğlan evi, kız evinin kadınlarını öğle, erkeklerini akşam yemeğine davet eder. Bu davetin amacı, asılı duran çeyizlerin indirilmesiyle düğünün bittiğini gösterir. İlimizde ayrıca, "imece, aşure, sıra geceleri (gecekler)" gibi gelenekler de vardır.
HAMAM
Hamam Türk kültürel mirasında sosyal olayların kutlandığı yer olarak da önem taşıyor. Afyon'da 'gelin hamamı', 'bebek hamamı', 'damat hamamı' ve 'asker hamamı' gibi gelenekler eski günlerin ihtişamı içinde olmasa da sürdürülüyor. En yaygın gelenek olan gelin hamamına göre gelin ve ailesindeki bayanlar düğünün başında damat tarafının davetlisi olarak hamama giderler. Hazırlanan yemekler göbek taşının üzerinde yenilir ve söylenen şarkılar eşliğinde eğlenilir. Geleneğe göre damadın ailesi tarafından geline havlu takımı ve takunya, akrabalarına ise takunya hediye edilir. Gelinin annesi ise karşılığında damadın ailesine yöresel bir eşarp olan tülbent hediye eder. 1900'lü yılların başlarında da Afyon ve çevresinde gelin kızlar düğünden önce kağnılarla Gazlıgöl Kaplıcasına getirilir, hamamda eğlenilir, yemek yenilirmiş.
Afyon il merkezinde bulunan hamamlar içinde Osmanlı döneminin ilk yıllarında yapılmış ve günümüze kadar kullanılagelmiş olanları bulunuyor. Bunlara zamanla yenileri de eklenmiş. Kadın ve erkek için ayrı ayrı, bitişik çifte hamamlar yapıldığı gibi, tek yapılanları da var.
YÖRESEL YEMEKLER:
ÇORBALAR: Sakala çarpan çorba, şehriye çorbası, tarhana çorbası, pirinç çorbası, işkembe çorbası, miyane çorbası.
ETLER : Bütüm et, zürbiye, pideli kebap, özbek pilavı, paça, duvaklı hindi, sırtsırta (çifthindi)
ETLİ SEBZE YEMEKLERİ : Nohutlu kabak musakka, patlıcan musakka, pırasa musakka, patlıcan böreği, yanı yarma (karnıyarık), patates oturtma, kabak dolma, yaprak dolması.
HAMUR İŞLERİ : Mercimekli bükme, ağzı açık, bohça böreği, ocak bükmesi, haşhaşlı katmer, haşhaşlı pide, şepit. Cızdırma, hamursuz, övme, yalınpide, pişi, lokma, cimcik hamuraşı ve ekmek.
TATLILAR : Kaymaklı ekmek kadayıfı, baklava, erişte baklavası, hurma baklavası, un helvası, kaymaklı güllaç, palize, su muhallebisi, kaymaklı tel kadayıfı, cücü kadayıf, aşure.
YÖRESEL GİYİM:
Kadın Giysileri : Göynek, şalvar, zıbın, birlak, kuşak, peştamal, alaca, çorap, baş, pullu çiçek, takı, üç etek�dir.
Erkek Giysileri : Genellikle efe, kızan ve zeybek giysileri ön plana çıkmaktadır.
HALK OYUNLARI VE FOLKLOR:
Afyon yöresinde genellikle kırık havalar oynanmaktadır. Aşağı yukarı aynı ritmlerde seyreden oyun- larda kesinlikle ayaklar dizden arkaya bükülerek veya hoplayıp zıplayarak oynanmaz. Ayrıca göbekde hare- ket ettirilmez. Gerdan kırma, omuz silkme (oynatma) gibi hareketler kesinlikle yapılmaz.
NELERİ İLE ÜNLÜ:
Haşhaş, Kaymak, Afyon Sucuğu, Afyon Mermeri, Çağlayan Mesire Yeri, İscehisar Kayalıkları, Bayat Kilimleri, Hüdai, Gazlıgöl, Dinar ve Sandıklı Kaplıcaları
İL İSMİ NEREDEN GELİYOR?
Afyon türklerinde sık sık "hisar" sözcüğü geçer. "hisarın bedenleri çevirin gidenleri" Bu hisar sözcüğünün Afyon türklerinde sık sık yinelenmesi nedensiz değildir. Eski adı Akroenos olan şehri Selçuklular uzun süren bir kuşatmadan sonra ele geçirdiler. "Hisar" kuşatma anlamına gelir. Acılarla elde edilen yere "Karahisar" dediler ve orada, kara taşlardan bir kale kurdular. Onaltıncı yüzyılda bölgede afyon yetiştirilmeye başlayınca, Karahisar'ın başına bir de Afyon eklendi ve şehir "Afyonkarahisar"adını aldı.
